1 Brachyterapia ginekologiczna w Polsce – stan obecny

Abstract

Dane opracowano na podstawie ankiet wysłanych do polskich ośrodków prowadzących brachyterapię ginekologiczną. Mimo trudności z uzyskaniem informacji (odpowiedzi nadeszły z 16 ośrodków) i czasem ich zbierania (1998–1999) wydaje się, że jest to w miarę kompletny obraz tej metody leczenia, rozmieszczenia tych ośrodków w kraju oraz ich wyposażenia aparaturowego.

Brachyterapia w Polsce; stan obecny – 22 ośrodki (w 20 miastach)

Aparatura i wyposażenie:

• -

  Selektron LDR/MDR; 25 aparatów

• -

  HDR; 10 aparatów (4 – mikroSel., 6 – Gammamed)

• -

  PDR: 3 aparaty

• -

  Rad: w 7 ośrodkach (w 4 używany sporadycznie)

• -

  Kobalt: w 1 ośrodku

• -

  Cez: w 1 ośrodku (polska konstrukcja)

W ramach struktur organizacyjnych brachyterapia ginekologiczna jest prowadzona w: Oddziałach Radio-terapii w 11 ośrodkach, w Oddziałach (Klinikach) Ginekologii Onkologicznej w 8 ośrodkach oraz w 3 samo-dzielnych Pracowniach (Zakładach) Brachyterapii. W większości ośrodków brachyterapią zajmują się na stale przeszkoleni lekarze ginekolodzy lub radioterapeuci (często posiadający obie specjalizacje), w kilku ośrodkach ma miejsce rotowanie się co pewien czas lekarzy (głównie młodszych) przy aplikacjach ginekologicznych.

W 15 ośrodkach brachyterapia stosowana jest wyłącznie w lokalizacjach ginekologicznych, w 7 ośrodkach – również w innych lokalizacjach (głownie: płuco, przełyk). W 1 ośrodku prowadzona jest brachyterapia śródoperacyjna, a w 1 wprowadzono brachyterapię do leczenia chorób nienowotworowych – zmian naczyniowych w przebiegu miażdżycy.

Brachyterapia jest jedną z podstawowych metod radykalnego leczenia raka szyjki macicy i pochwy, rzadziej raka endometrium. W tych lokalizacjach jest to metoda skojarzona z napromienianiem od zewnątrz lub z metodami operacyjnymi według danych epidemiologicznych można przyjąć, że w Polsce corocznie brachyterapia w lokalizacjach ginekologicznych ma zastosowanie u 4000 – 4500 kobiet.

W leczeniu raka szyjki macicy metody LDR/MDR stosowane Są w 9 ośrodkach, HDR w 3, a w 4 ośrodkach obie. Moc dawek dla LDR/MDR waha się w granicach 100–300 cGy/h w punkach A, najczęściej oscylując w granicach wartości 170–200. Dawki frakcyjne na punkty A wynoszą średnio 20 Gy, ale w bardzo szerokim przedziale od 6 Gy do 30 Gy, a całkowita dawka waha się od 24 do 60 Gy. Liczba frakcji wynosi 2 do 3, w 1 ośrodku 4–5. Przerwy między frakcjami wynoszą najczęściej 7–10 dni lub 14 dni i w 1 ośrodku 4–5 dni. Używane Są głównie standardowe aplikatory (sonda + owoidy) oraz sonda + cylinder, rzadziej niestandardowe i sporadycznie aplikatory typu „ring”. Dla HDR moce dawek w punktach referencyjnych wahają się od 600 do 12000 cGy/h. Dawki frakcyjne na punkty A wynoszą od 7 do 8 Gy, liczba frakcji 4 do 6 (w 1 ośrodku do 9) a przerwy między frakcjami najczęściej 7 dni (3 do 9). W 7 ośrodkach brachyterapię kojarzy się z następującą operacją po 3 do 7 tygodniach (najczęściej po 6 tygodniach) w stopniach IB, rzadziej IIA i IA. We wszystkich ośrodkach brachyterapia dopochwowa stosowana jest jako metoda uzupełniająca pierwotne leczenie operacyjne. W 7 ośrodkach jest to LDR, w 4 HDR, w 4 obie te techniki i w 1 ośrodku PDR. Dawki całkowite w technice LDR mierzone w odległości 0,5 cm od powierzchni aplikatora (rzadziej na powierzchni śluzówki) wahają się od 20 do 60 Gy i są podawane w 1 do 2 frakcjach (w 1 ośrodku w 4 frakcjach) co 7–10 dni (w 1 ośrodku co 3–4 dni i w 1 co 14 dni). W technice HDR dawki w odległości 0,5 cm od powierzchni aplikatora wynoszą od 6–8 Gy a liczba frakcji 3 do 4 co 7 dni (w 1 ośrodku co 3 dni).

W leczeniu raka endometrium brachyterapię stosuje się głównie jako metodę pooperacyjnego napromieniania 1/3 proksymalnej części pochwy. W 6 ośrodkach są to techniki LDR, w 4 – HDR, w 4 – obie techniki, w 1 ośrodku PDR i LDR. W 1 ośrodku nie prowadzi się w ogóle pooperacyjnego napromieniania. Dawki mierzone w odległości 0,5 cm od powierzchni aplikatora (rzadziej na jego powierzchni), liczba frakcji i odstępy między frakcjami są zbliżone do stosowanych w pooperacyjnej brachyterapii raka szyjki macicy. W przypadkach nieoperacyjnych w większosci ośrodków stosuje się brachyterapię technikami LDR, rzadziej HDR. Najczęściej używane są standardowe aplikatory, rzadko dwie sondy lub aplikatory Heymanna czy Rotte. Dawki mierzone głównie w punktach A najczęściej oscylują w granicach 40–60 Gy (36–90 Gy) w 1–3 frakcjach (do 6 fr.). W technikach HDR dawki frakcyjne wahają się od 6 do 10 Gy w 4 do 6 frakcjach.

Powyższy krótki przegląd wyrażnie pokazuje duże różnice stosowanych dawek, sposobów frakcjonowania, rodzajów aplikatorów czy kojarzenia brachyterapii w lokalizacjach ginekologicznych z innymi metodami w polskich ośrodkach onkologicznych.