Psychologiczne aspekty bólu i jego leczenia

Abstract

Koncepcja bólu jako procesu wieloetapowego ułatwia jego zrozumienie i ma praktyczne implikacje. Pierwszy etap odpowiada percepcji zmysłowo-dyskryminacyjnej, drugi - to pojawiający się natychmiast etap przykroœci, trzeci - to etap złożonej odpowiedzi poznawczo-wartoœciującej i związanych z nią reakcji uczuciowych. Etap czwarty odpowiada ekspresji bólu wyrażonej tak zwanym zachowaniem bólowym. Ocena bólu może dotyczyć każdego etapu, poczynając od prostej percepcji po bardziej złożone metody badawcze. Osoby sprawne umysłowo powinny dokonywać tej oceny samodzielnie, natomiast u chorych z zaburzeniami funkcji poznawczych ból powinni oceniać przeszkoleni obserwatorzy posługujący się właśœciwymi narzędziami oceny. Reakcje na ból zależą także od stopnia sprawnośœci umysłowej. Przeżywanie bólu przez osoby sprawne umysłowo zależy od przyjętej strategii radzenia sobie ze stresem. Leczenie bólu poza klasycznym zmniejszeniem czucia bólu polega na zwiększeniu tolerancji na ból przez złagodzenie przykrych reakcji uczuciowych, a także przez edukację, motywowanie do właściwych działań, zmianę postawy wobec stresu. W leczeniu bólu należy brać pod uwagę efekt placebo, warunkowany przez oczekiwania i odruchowoœść warunkową, oraz efekt nocebo, będący psychologicznie uwarunkowaną hiperalgezją. Leki szczególnie często stosowane w leczeniu bólu to opioidy. Ich wpływ na stan psychiczny wyraża się powstaniem zaburzeń œświadomośœci, a także - w ciągu pierwszych 3 dni ustalania dawki - spowolnieniem psychoruchowym przy zachowanej sprawnoœści umysłowej. Opioidy stosowane w leczeniu bólu przewlekłego mogą z czasem doprowadzić do uzależnienia fizycznego (przejawiającego się miernie wyrażonymi dolegliwościami somatycznymi występującymi po nagłym odstawieniu leku), nie doprowadzają jednak do uzależnienia psychicznego i z tego powodu ich długotrwałe podawanie jest bezpieczne.