Eksploracja roli czynników rodzinnych i systemowych na skłonność do wystąpienia uzależnień od substancji, głównie alkoholu i zachowań takich jak zaburzenia grania
Streszczenie
W pracy podjęto próbę dyskusji na temat źródeł uzależnienia, ze szczególnych uwzględnieniem uzależnień (od substancji, np. alkoholu oraz behawioralnych, jak zaburzenia grania), których początek lokuje się między innymi w kontekście systemowym, a zatem w domu rodzinnym. Zaprezentowano przegląd danych statystycznych dotyczące wieku, w którym najczęściej rozwijają się uzależnienia, oraz podkreślono znaczenie behawioralnych wzorców rodzicielskich wpływających na ryzyko rozwoju uzależnień u dzieci, w tym w okresie prenatalnym. Omówiono również rolę samooceny w kształtowaniu podatności na zaburzenia używania substancji. Szczególną uwagę poświęcono problematyce uzależnień wśród osób z syndromem Dorosłych Dzieci Alkoholików (DDA). Praca została wzbogacona analizą publikacji, w których autorzy dzielą się swoimi doświadczeniami z uzależnieniami od narkotyków, alkoholu i gier komputerowych, rozwijającymi się już w dzieciństwie. Na koniec przedstawiono perspektywy oraz propozycje działań profilaktycznych w obszarze zapobiegania uzależnieniom.
Słowa kluczowe: uzależnieniageneza uzależnieńuzależnienia dzieciuzależnienia młodzież
Referencje
- Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, World Health Organization). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i behawioralnych ICD-10: kryteria diagnostyczne dla badań. Genewa, 1993.
- Serwis stopuzaleznieniom.pl. "Jak i ile pijemy? WHO alarmuje". https://stopuzaleznieniom.pl/statystyki-spozycia-alkoholu/ (22.03.2024).
- Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, „Raport o stanie narkomanii w Polsce 2020”. https://www.cinn.gov.pl/portal?id=105923 (22.03.2024).
- Makaruk K., Włodarczyk J. i Skoneczna P. „Problematyczne używanie internetu przez młodzież — raport z badań”, Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę, 2019. https://orka.sejm.gov.pl/opinie9.nsf/nazwa/606_20210525/$file/606_20210525.pdf (22.03.2024).
- Główny Inspektorat Sanitarny. „Postawy Polaków wobec palenia tytoniu — raport 2019 r.". https://www.gov.pl/web/gis/postawy-polakow-wobec-palenia-tytoniu--raport-2017/ (22.03.2024).
- Miller M. Bezpieczne funkcjonowanie w mediach społecznościowych ze szczególnym uwzględnieniem zagrożenia sieciowymi grami komputerowymi. Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2019.
- Poudel A, Gautam S. Age of onset of substance use and psychosocial problems among individuals with substance use disorders. BMC Psychiatry. 2017; 17(1): 10.
- Salamończyk M. „Postępowanie z noworodkiem z zespołem odstawienia” 2021. https://nursing.com.pl/artykul/postepowanie-z-noworodkiem-z-zespolem-odstawienia-5f3e9f4a99dc40003dcde611 (22.03.2024).
- Nowakowski S., „Czy alkoholizm jest genetyczny?” 2020. https://vitalibera.pl/czy-alkoholizm-jest-genetyczny/ (22.03.2024).
- Ewing BA, Osilla KC, Pedersen ER, et al. Longitudinal family effects on substance use among an at-risk adolescent sample. Addict Behav. 2015; 41: 185–191.
- Sztajner A. Dziecko w rodzinie z problemem alkoholowym. Problemy alkoholizmu. 1994; 6: 3–7.
- Ryniak J. Pogmatwana więź. Parpamedia, Warszawa 2012.
- Margański A. „Koncept DDA — efekt Barnuma? Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia. 2009; 1-2: 2009.
- Woititz J. Dorosłe Dzieci Alkoholików. Akuracik, Warszawa 1992.
- Wegscheider-Cruse S. Nowa szansa – nadzieja dla rodziny alkoholowej. Instytut Psychologii Zdrowia, Warszawa 2000.
- Bradshaw J. Zrozumieć rodzinę. Rewolucyjna droga odnalezienia samego siebie. Instytut Psychologii Zdrowia, Warszawa 1994.
- Cermak T, Rutzky J. Czas uzdrowić swoje życie. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 1996.
- Sobolewska-Mellibruda Z. Psychoterapia dorosłych dzieci alkoholików. Zielone Drzewo, Warszawa 2011.
- Kucińska M. Gdzie się podziało moje dzieciństwo? O dorosłych dzieciach alkoholików. Charaktery, Warszawa 2006.
- Jona I. Zespół stresu pourazowego u DDA. Świat problemów. 1997; 10: 31–33.
- Bielarczyk K. Dorosłe dzieci alkoholików. In: Dziedzic J, Klimek J. ed. Wspomóc uzależnionych od alkoholu. Refleksja psychologiczno-teologiczna. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Kraków 2007: 46.
- Cierpiałkowska L, Grzegoszewska I. Dzieci alkoholików w perspektywie rozwojowej i klinicznej. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2016: 150–182.
- Borkowska A. „Czynniki ryzyka i czynniki chroniące”. https://madraochrona.pl/strefa-specjalisty/czynniki-ryzyka-i-czynniki-chroniace/ (22.03.2024).
- Kiesner J, Poulin F, Dishion TJ. Adolescent substance use with friends: moderating and mediating effects of parental monitoring and peer activity contexts. Merrill Palmer Q (Wayne State Univ Press). 2010; 56(4): 529–556.
- Borucka A, Okulicz-Kozaryn K. Porównanie wzorów i konsekwencji używania środków psychoaktywnych wśród młodzieży w wieku 13–15 lat i 18–19 lat. Alkoholizm i Narkomania. 2008; 21(4): 413–441.
- Przemoc w rodzinie — dane od 2012 roku. https://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przemoc-w-rodzinie/201373,Przemoc-w-rodzinie-dane-od-2012-roku.html (22.03.2024).
- Rojek Socha P. „Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę: 79 proc. Polskich dzieci doświadczyło przemocy”, 2023. https://www.prawo.pl/prawnicy-sady/przemoc-wobec-dzieci-raport-fundacji-dajemy-dzieciom-sile,523668.html (22.03.2024).
- Mittal K. Domestic violence, impact on women and children. Int J Innov Sci Res Technol. 2020; 5(5): 53–55.
- Wang Z. Childhood trauma and major depression in Chinese college students: mediating role of Internet addiction and victimization of domestic violence. Theor Nat Sci. 2024; 29(1): 148–152.
- Strelau J. Psychologia. Podręcznik akademicki. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000.
- Leary M, Baumeister R. The nature and function of self-esteem: sociometer theory. Adv Exp Soc Psychol. 2000; 32: 1–62.
- Szymańska M. Samoocena młodzieży mającej kontakt z alkoholem. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. 2008; 48(4): 42–45.
- Duzenli O, Ugur-Erdogmus F, Korkmaz O, et al. An investigation of high school students' social media use, internet addiction and self-confidence levels. Int J Technol Educ. 2023; 6(4): 593–619.
- Bhullar A, Grupta S. Effects of self-efficacy on addiction recovery and relapse in substance users. Indian J Clin Psychol. 2023; 50: 71–77.
- Sarnowski P, Stelmaszczyk A. Fonoholizm — uzależnienie naszych czasów. Kultura i Wychowanie. 2024; 21(1): 101–123.
- Keerthika K, Joy M. Relationship between internet addiction and self esteem. Int J Indian Psychol. 2023; 11(2): 1823–1828.
- Frey J. Milion małych kawałków. Burda Publishing Poland, Warszawa 2015.
- Usher K, Jackson D, O'Brien L. Shattered dreams: parental experiences of adolescent substance abuse. Int J Ment Health Nurs. 2007; 16(6): 422–430.
- Melanie C. „A phenomenological study on parents’ experiences of their adolescent’s substance abuse”, 2013. https://etd.uwc.ac.za/handle/11394/3863 (22.03.2024).
- Piersa K. Komputerowy ćpun. Muza, Warszawa 2015.
- Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, World Health Organization). Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. ICD-11. Genewa, 2019.
- Piersa K. Komputerowy ćpun 2. Muza, Warszawa 2021.
- Psychiatraplus.pl. https://psychiatraplus.pl/adhd-a-alkoholizm-jakub-zulczyk-rozmowa/ (23.03.2024).
- Radio ZET. Bochenek K. „Norbi przyznał się do poważnego uzależnienia. Stracił przez to ogromne pieniądze. https://rozrywka.radiozet.pl/newsy/norbi-przegral-5-milionow-zlotych-byl-uzalezniony-od-hazardu (23.03.2024).
- Muzyka Onet. Gwiazdor przyznał się do uzależnienia od leków. https://kultura.onet.pl/muzyka/gatunki/rock/gwiazdor-przyznal-sie-do-uzaleznienia-od-lekow/pjt5xqx (2008).
- Marczyński J. „Rocketman”. Samotność na szczycie sławy” Rzeczpospolita, 2019. https://www.rp.pl/film/art9321891-rocketman-samotnosc-na-szczycie-slawy (23.03.2024).
- Polska Agencja Prasowa. „Aktor latami zmagał się z uzależnieniem od alkoholu i narkotyków. Wciągnął go... ojciec” , 2022. https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1498805%2Caktor-latami-zmagal-sie-z-uzaleznieniem-od-alkoholu-i-narkotykow-wciagnal (22.03.2024).
- Gruz P. „Żart z Roberta Downeya Jr. wzburzył internautów. Jimmy Kimmel pod ostrzałem”, NaEkranie , 2024. https://naekranie.pl/aktualnosci/jimmy-kimmel-zart-robert-downey-jr-narkotyki-kontrowersje-1710154788 (22.03.2024).
- Polska Agencja Prasowa. „Nowacka: rozpoczęto już rozmowy z MZ, aby „edukacja o zdrowiu” znalazła w szkole miejsce”, 2024. https://www.pap.pl/aktualnosci/nowacka-rozpoczeto-juz-rozmowy-z-mz-aby-edukacja-o-zdrowiu-znalazla-w-szkole-miejsce (25.03.2024).
- Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. https://kcpu.gov.pl/o-nas/ (22.03.2024).
- Silczuk A. Wpływ używania alkoholu na zdrowie. Dlaczego warto pytać pacjentów o jego używanie? Psychiatria. 2023; 19(3): 232–235.