Multimedialna platforma wiedzy medycznej Internetowa Księgarnia Medyczna Kalendarium Konferencji
Polski Przegląd Neurologiczny
MENU
Na skróty Zdeponuj artykuł Wytyczne dla autorów Ahead of print Recenzenci 2022

Tom 18, Nr 4 (2022)
Artykuł przeglądowy
Opublikowany online: 2022-12-31
Dodaj do koszyka: 49,00 PLN
Pobierz cytowanie

Witamina D a stwardnienie rozsiane — aktualne poglądy i wnioski praktyczne

Weronika Galus1, Anna Walawska-Hrycek1, Ewa Krzystanek2
DOI: 10.5603/PPN.2022.0026
·
Pol. Przegl. Neurol 2022;18(4):231-245.
Afiliacje
  1. Katedra i Klinika Neurologii, Wydział Nauk Medycznych w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Polska
  2. Katedra i Klinika Neurologii, Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

dostęp płatny

Tom 18, Nr 4 (2022)
Artykuł przeglądowy
Opublikowany online: 2022-12-31

Streszczenie

Stwardnienie rozsiane (SM, sclerosis multiplex) jest najczęstszą przewlekłą, zapalną chorobą demielinizacyjną ośrodkowego układu nerwowego u młodych dorosłych, prowadzącą do pogorszenia jakości życia i niesprawności. Wśród czynników inicjujących uszkodzenie osłonki mielinowej i aksonów wyróżnia się czynniki genetyczne, epigenetyczne i środowiskowe, wśród których istotny jest niedobór witaminy D. W asocjacyjnych badaniach całego genomu potwierdzono związek między niskim stężeniem witaminy D w surowicy a rozwojem SM, niezależnie od innych czynników ryzyka. Bezsprzeczna jest również immunomodulująca rola tej witaminy w stymulowaniu tolerancji immunologicznej oraz hamowaniu proliferacji limfocytów B i produkcji immunoglobulin przez komórki plazmatyczne. Potwierdzono także udział witaminy D w zapobieganiu i hamowaniu eksperymentalnego autoimmunologicznego zapalenia mózgu na modelach mysich, a także jej efekt immunomodulujący u chorych na SM. Eksperymentalne badania toksycznej demielinizacji przeprowadzone na modelach zwierzęcych sugerują potencjał remielinizacyjny witaminy D. Liczne dowody potwierdzają zależność między stężeniem tej witaminy w surowicy chorych na SM a kliniczną i radiologiczną aktywnością choroby. Jednakże w dotychczasowych, randomizowanych badaniach klinicznych nie za obserwowano zahamowania postępu niesprawności, posługując się Rozszerzoną Skalą Niesprawności, analizą liczby nowych rzutów, rocznego wskaźnika rzutów czy regresji aktywności zapalnej mózgowia w badaniu rezonansu magnetycznego. Dlatego, jak dotąd, brakuje przekonujących danych na temat sposobu ewentualnej suplementacji witaminy D u chorych na SM. Obecne rekomendacje odnoszą się głównie do populacji osób zdrowych. Opinie ekspertów wskazują jednak na korzyści związane z suplementacją witaminy D u pacjentów z SM w bezpiecznych dawkach, tj. do 4000 j.m./dobę, regularnie kontrolując jej stężenie w surowicy, aż do uzyskania stężenia optymalnego (30–50 ng/ml). Poza zachowaniem prawidłowej struktury kości oczekuje się także uzyskania potencjalnego immunomodulującego wpływu witaminy D na przebieg SM.

Streszczenie

Stwardnienie rozsiane (SM, sclerosis multiplex) jest najczęstszą przewlekłą, zapalną chorobą demielinizacyjną ośrodkowego układu nerwowego u młodych dorosłych, prowadzącą do pogorszenia jakości życia i niesprawności. Wśród czynników inicjujących uszkodzenie osłonki mielinowej i aksonów wyróżnia się czynniki genetyczne, epigenetyczne i środowiskowe, wśród których istotny jest niedobór witaminy D. W asocjacyjnych badaniach całego genomu potwierdzono związek między niskim stężeniem witaminy D w surowicy a rozwojem SM, niezależnie od innych czynników ryzyka. Bezsprzeczna jest również immunomodulująca rola tej witaminy w stymulowaniu tolerancji immunologicznej oraz hamowaniu proliferacji limfocytów B i produkcji immunoglobulin przez komórki plazmatyczne. Potwierdzono także udział witaminy D w zapobieganiu i hamowaniu eksperymentalnego autoimmunologicznego zapalenia mózgu na modelach mysich, a także jej efekt immunomodulujący u chorych na SM. Eksperymentalne badania toksycznej demielinizacji przeprowadzone na modelach zwierzęcych sugerują potencjał remielinizacyjny witaminy D. Liczne dowody potwierdzają zależność między stężeniem tej witaminy w surowicy chorych na SM a kliniczną i radiologiczną aktywnością choroby. Jednakże w dotychczasowych, randomizowanych badaniach klinicznych nie za obserwowano zahamowania postępu niesprawności, posługując się Rozszerzoną Skalą Niesprawności, analizą liczby nowych rzutów, rocznego wskaźnika rzutów czy regresji aktywności zapalnej mózgowia w badaniu rezonansu magnetycznego. Dlatego, jak dotąd, brakuje przekonujących danych na temat sposobu ewentualnej suplementacji witaminy D u chorych na SM. Obecne rekomendacje odnoszą się głównie do populacji osób zdrowych. Opinie ekspertów wskazują jednak na korzyści związane z suplementacją witaminy D u pacjentów z SM w bezpiecznych dawkach, tj. do 4000 j.m./dobę, regularnie kontrolując jej stężenie w surowicy, aż do uzyskania stężenia optymalnego (30–50 ng/ml). Poza zachowaniem prawidłowej struktury kości oczekuje się także uzyskania potencjalnego immunomodulującego wpływu witaminy D na przebieg SM.

Pełny tekst:

Dodaj do koszyka: 49,00 PLN
Pobierz cytowanie

Słowa kluczowe

stwardnienie rozsiane, witamina D, suplementacja

Informacje o artykule
Tytuł

Witamina D a stwardnienie rozsiane — aktualne poglądy i wnioski praktyczne

Czasopismo

Polski Przegląd Neurologiczny

Numer

Tom 18, Nr 4 (2022)

Typ artykułu

Artykuł przeglądowy

Strony

231-245

Opublikowany online

2022-12-31

Wyświetlenia strony

1068

Wyświetlenia/pobrania artykułu

232

DOI

10.5603/PPN.2022.0026

Rekord bibliograficzny

Pol. Przegl. Neurol 2022;18(4):231-245.

Słowa kluczowe

stwardnienie rozsiane
witamina D
suplementacja

Autorzy

Weronika Galus
Anna Walawska-Hrycek
Ewa Krzystanek

Referencje (128)
  1. Wnuk M, Maluchnik M, Perwieniec J, et al. Multiple sclerosis incidence and prevalence in Poland: data from administrative health claims. Mult Scler Relat Disord. 2021; 55: 103162.
    CrossRefPubMed
  2. Walton C, King R, Rechtman L, et al. Rising prevalence of multiple sclerosis worldwide: insights from the atlas of MS, third edition. Mult Scler. 2020; 26(14): 1816–1821.
    CrossRefPubMed
  3. Szczucińska A, Głąbiński A, Losy J. Immunopatogeneza. In: Losy J. ed. Stwardnienie rozsiane. Czelej, Lublin 2019: 49–63.
  4. Lublin FD, Coetzee T, Cohen JA, et al. International Advisory Committee on Clinical Trials in MS. The 2013 clinical course descriptors for multiple sclerosis: a clarification. Neurology. 2020; 94(24): 1088–1092.
    CrossRefPubMed
  5. Kurtzke JF. A new scale for evaluating disability in multiple sclerosis. Neurology. 1955; 5(8): 580–583.
    CrossRefPubMed
  6. Kurtzke JF. Rating neurologic impairment in multiple sclerosis: an expanded disability status scale (EDSS). Neurology. 1983; 33(11): 1444–1452.
    CrossRefPubMed
  7. Lublin FD, Reingold SC, Cohen JA, et al. Defining the clinical course of multiple sclerosis: the 2013 revisions. Neurology. 2014; 83(3): 278–286.
    CrossRefPubMed
  8. Bartosik-Psujek H. Algorytmy diagnostyczne i kryteria kwalifikacji do leczenia immunomodulującego w stwardnieniu rozsianym. Pol Przeg Neurol. 2012; 8(2): 76–83.
  9. Ascherio A, Munger KL. Epidemiology of multiple sclerosis: from risk factors to prevention — an update. Semin Neurol. 2016; 36(2): 103–114.
    CrossRefPubMed
  10. Pilz S, März W, Cashman KD, et al. Rationale and Plan for Vitamin D Food Fortification: a review and guidance paper. Front Endocrinol (Lausanne). 2018; 9: 373.
    CrossRefPubMed
  11. Leal AC, Corrêa MP, Holick MF, et al. Sun-induced production of vitamin D throughout 1 year in tropical and subtropical regions: relationship with latitude, cloudiness, UV-B exposure and solar zenith angle. Photochem Photobiol Sci. 2021; 20(2): 265–274.
    CrossRefPubMed
  12. Krzyścin JW, Jarosławski J, Sobolewski PS. A mathematical model for seasonal variability of vitamin D due to solar radiation. J Photochem Photobiol B. 2011; 105(1): 106–112.
    CrossRefPubMed
  13. Holick MF. Vitamin D and sunlight: strategies for cancer prevention and other health benefits. Clin J Am Soc Nephrol. 2008; 3(5): 1548–1554.
    CrossRefPubMed
  14. Heaney RP, Horst RL, Cullen DM, et al. Vitamin D3 distribution and status in the body. J Am Coll Nutr. 2009; 28(3): 252–256.
    CrossRefPubMed
  15. Christakos S, Dhawan P, Verstuyf A, et al. Vitamin D: metabolism, molecular mechanism of action, and pleiotropic effects. Physiol Rev. 2016; 96(1): 365–408.
    CrossRefPubMed
  16. Bikle D. Nonclassic actions of vitamin D. J Clin Endocrinol Metab. 2009; 94(1): 26–34.
    CrossRefPubMed
  17. White JH. Vitamin D metabolism and signaling in the immune system. Rev Endocr Metab Disord. 2012; 13(1): 21–29.
    CrossRefPubMed
  18. Eyles DW, Smith S, Kinobe R, et al. Distribution of the vitamin D receptor and 1 alpha-hydroxylase in human brain. J Chem Neuroanat. 2005; 29(1): 21–30.
    CrossRefPubMed
  19. Cashman KD, Dowling KG, Škrabáková Z, et al. Vitamin D deficiency in Europe: pandemic? Am J Clin Nutr. 2016; 103(4): 1033–1044.
    CrossRefPubMed
  20. Płudowski P, Ducki C, Konstantynowicz J, et al. Vitamin D status in Poland. Pol Arch Med Wewn. 2016; 126(7-8): 530–539.
    CrossRefPubMed
  21. Płudowski P, Karczmarewicz E, Bayer M, et al. Practical guidelines for the supplementation of vitamin D and the treatment of deficits in Central Europe — recommended vitamin D intakes in the general population and groups at risk of vitamin D deficiency. Endokrynol Pol. 2013; 64(4): 319–327.
    CrossRefPubMed
  22. Gil Á, Plaza-Diaz J, Mesa MD. Vitamin D: classic and novel actions. Ann Nutr Metab. 2018; 72(2): 87–95.
    CrossRefPubMed
  23. Myszka M, Klinger M. The immunomodulatory role of vitamin D. Postepy Hig Med Dosw. 2014; 68: 865–878.
    CrossRef
  24. Abe E, Miyaura C, Tanaka H, et al. 1 alpha,25-dihydroxyvitamin D3 promotes fusion of mouse alveolar macrophages both by a direct mechanism and by a spleen cell-mediated indirect mechanism. Proc Natl Acad Sci USA. 1983; 80(18): 5583–5587.
    CrossRefPubMed
  25. Xie Z, Chen J, Zheng C, et al. 1,25-dihydroxyvitamin D-induced dendritic cells suppress experimental autoimmune encephalomyelitis by increasing proportions of the regulatory lymphocytes and reducing T helper type 1 and type 17 cells. Immunology. 2017; 152(3): 414–424.
    CrossRefPubMed
  26. Aranow C. Vitamin D and the immune system. J Investig Med. 2011; 59(6): 881–886.
    CrossRefPubMed
  27. Chen S, Sims GP, Chen XX, et al. Modulatory effects of 1,25-dihydroxyvitamin D3 on human B cell differentiation. J Immunol. 2007; 179(3): 1634–1647.
    CrossRefPubMed
  28. Kurtzke JF. Epidemiologic contributions to multiple sclerosis: an overview. Neurology. 1980; 30(7 Pt 2): 61–79.
    CrossRefPubMed
  29. Goldberg P. Multiple sclerosis: vitamin D and calcium as environmental determinants of prevalence. Int J Environ Stud. 2007; 6(1): 19–27.
    CrossRef
  30. Munger KL, Levin LI, Hollis BW, et al. Serum 25-hydroxyvitamin D levels and risk of multiple sclerosis. JAMA. 2006; 296(23): 2832–2838.
    CrossRefPubMed
  31. Munger KL, Zhang SM, O'Reilly E, et al. Vitamin D intake and incidence of multiple sclerosis. Neurology. 2004; 62(1): 60–65.
    CrossRefPubMed
  32. Soilu-Hänninen M, Airas L, Mononen I, et al. 25-hydroxyvitamin D levels in serum at the onset of multiple sclerosis. Mult Scler. 2005; 11(3): 266–271.
    CrossRefPubMed
  33. Nielsen NM, Munger KL, Koch-Henriksen N, et al. Neonatal vitamin D status and risk of multiple sclerosis: A population-based case-control study. Neurology. 2017; 88(1): 44–51.
    CrossRefPubMed
  34. Munger KL, Åivo J, Hongell K, et al. Vitamin D status during pregnancy and risk of multiple sclerosis in offspring of women in the finnish maternity cohort. JAMA Neurol. 2016; 73(5): 515–519.
    CrossRefPubMed
  35. Rhead B, Bäärnhielm M, Gianfrancesco M, et al. Mendelian randomization shows a causal effect of low vitamin D on multiple sclerosis risk. Neurol Genet. 2016; 2(5): e97.
    CrossRefPubMed
  36. US Food and Drug Administration. RE: Qualified Health Claim Petition — Vitamin D and Reduction of the Risk of Multiple Sclerosis (Docket No. FDA-2016-Q-2646). https://www.fda.gov/media/110459/download (October 4, 2022).
  37. Bartosik-Psujek H, Psujek M. Vitamin D as an immune modulator in multiple sclerosis. Neurol Neurochir Pol. 2019; 53(2): 113–122.
    CrossRefPubMed
  38. Lemire JM, Archer DC. 1,25-dihydroxyvitamin D3 prevents the in vivo induction of murine experimental autoimmune encephalomyelitis. J Clin Invest. 1991; 87(3): 1103–1107.
    CrossRefPubMed
  39. Cantorna MT, Hayes CE, DeLuca HF. 1,25-dihydroxyvitamin D3 reversibly blocks the progression of relapsing encephalomyelitis, a model of multiple sclerosis. Proc Natl Acad Sci USA. 1996; 93(15): 7861–7864.
    CrossRefPubMed
  40. Pedersen LB, Nashold FE, Spach KM, et al. 1,25-dihydroxyvitamin D3 reverses experimental autoimmune encephalomyelitis by inhibiting chemokine synthesis and monocyte trafficking. J Neurosci Res. 2007; 85(11): 2480–2490.
    CrossRefPubMed
  41. Nashold FE, Miller D, Hayes C. 1,25-dihydroxyvitamin D3 treatment decreases macrophage accumulation in the CNS of mice with experimental autoimmune encephalomyelitis. J Neuroimmunol. 2000; 103(2): 171–179.
    CrossRef
  42. Waddell A, Zhao J, Cantorna MT. NKT cells can help mediate the protective effects of 1,25-dihydroxyvitamin D3 in experimental autoimmune encephalomyelitis in mice. Int Immunol. 2015; 27(5): 237–244.
    CrossRefPubMed
  43. Correale J, Ysrraelit MC, Gaitán MI. Immunomodulatory effects of vitamin D in multiple sclerosis. Brain. 2009; 132(Pt 5): 1146–1160.
    CrossRefPubMed
  44. Smolders J, Damoiseaux J, Menheere P, et al. Vitamin D as an immune modulator in multiple sclerosis, a review. J Neuroimmunol. 2008; 194(1-2): 7–17.
    CrossRefPubMed
  45. Mosayebi G, Ghazavi A, Ghasami K, et al. Therapeutic effect of vitamin D3 in multiple sclerosis patients. Immunol Invest. 2011; 40(6): 627–639.
    CrossRefPubMed
  46. Ashtari F, Toghianifar N, Zarkesh-Esfahani SH, et al. Short-term effect of high-dose vitamin D on the level of interleukin 10 in patients with multiple sclerosis: a randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial. Neuroimmunomodulation. 2015; 22(6): 400–404.
    CrossRefPubMed
  47. Walawska-Hrycek A, Galus W, Hrycek E, et al. The impact of vitamin D low doses on its serum level and cytokine profile in multiple sclerosis patients. J Clin Med. 2021; 10(13).
    CrossRefPubMed
  48. Golan D, Halhal B, Glass-Marmor L, et al. Vitamin D supplementation for patients with multiple sclerosis treated with interferon-beta: a randomized controlled trial assessing the effect on flu-like symptoms and immunomodulatory properties. BMC Neurol. 2013; 13: 60.
    CrossRefPubMed
  49. Sotirchos ES, Bhargava P, Eckstein C, et al. Safety and immunologic effects of high- vs low-dose cholecalciferol in multiple sclerosis. Neurology. 2016; 86(4): 382–390.
    CrossRefPubMed
  50. Novakova L, Zetterberg H, Sundström P, et al. Monitoring disease activity in multiple sclerosis using serum neurofilament light protein. Neurology. 2017; 89(22): 2230–2237.
    CrossRefPubMed
  51. Barro C, Benkert P, Disanto G, et al. Serum neurofilament as a predictor of disease worsening and brain and spinal cord atrophy in multiple sclerosis. Brain. 2018; 141(8): 2382–2391.
    CrossRefPubMed
  52. Sandberg L, Biström M, Salzer J, et al. Vitamin D and axonal injury in multiple sclerosis. Mult Scler. 2016; 22(8): 1027–1031.
    CrossRefPubMed
  53. Holmøy T, Røsjø E, Zetterberg H, et al. Vitamin D supplementation and neurofilament light chain in multiple sclerosis. Acta Neurol Scand. 2019; 139(2): 172–176.
    CrossRefPubMed
  54. Cortese M, Munger KL, Martínez-Lapiscina EH, et al. BENEFIT Study Group. Vitamin D, smoking, EBV, and long-term cognitive performance in MS: 11-year follow-up of BENEFIT. Neurology. 2020; 94(18): e1950–e1960.
    CrossRefPubMed
  55. Røsjø E, Lindstrøm JC, Holmøy T, et al. Natural variation of vitamin D and neurofilament light chain in relapsing-remitting multiple sclerosis. Front Neurol. 2020; 11: 329.
    CrossRefPubMed
  56. de la Fuente AG, Errea O, van Wijngaarden P, et al. Vitamin D receptor-retinoid X receptor heterodimer signaling regulates oligodendrocyte progenitor cell differentiation. J Cell Biol. 2015; 211(5): 975–985.
    CrossRefPubMed
  57. Gomez-Pinedo U, Cuevas JA, Benito-Martín MS, et al. Vitamin D increases remyelination by promoting oligodendrocyte lineage differentiation. Brain Behav. 2020; 10(1): e01498.
    CrossRefPubMed
  58. Wergeland S, Torkildsen Ø, Myhr KM, et al. Dietary vitamin D3 supplements reduce demyelination in the cuprizone model. PLoS One. 2011; 6(10): e26262.
    CrossRefPubMed
  59. Goudarzvand M, Javan M, Mirnajafi-Zadeh J, et al. Vitamins E and D3 attenuate demyelination and potentiate remyelination processes of hippocampal formation of rats following local injection of ethidium bromide. Cell Mol Neurobiol. 2010; 30(2): 289–299.
    CrossRefPubMed
  60. Nystad AE, Wergeland S, Aksnes L, et al. Effect of high-dose 1.25 dihydroxyvitamin D3 on remyelination in the cuprizone model. APMIS. 2014; 122(12): 1178–1186.
    CrossRefPubMed
  61. Nystad AE, Torkildsen Ø, Wergeland S. Effects of vitamin D on axonal damage during de- and remyelination in the cuprizone model. J Neuroimmunol. 2018; 321: 61–65.
    CrossRefPubMed
  62. Nikanfar M, Taheri-Aghdam AA, Yazdani M, et al. Serum 25(OH) vitamin D levels is not associated with disability in multiple sclerosis patients: A case-control study. Iran J Neurol. 2015; 14(1): 17–21.
    PubMed
  63. Karampoor S, Zahednasab H, Ramagopalan S, et al. 25-hydroxyvitamin D levels are associated with multiple sclerosis in Iran: a cross-sectional study. J Neuroimmunol. 2016; 290: 47–48.
    CrossRefPubMed
  64. Shahbeigi S, Pakdaman H, Fereshtehnejad SM, et al. Vitamin d3 concentration correlates with the severity of multiple sclerosis. Int J Prev Med. 2013; 4(5): 585–591.
    PubMed
  65. Fouad M, Zamzam D, Elaidy D, et al. Vitamin D levels in a sample of Egyptian patients with multiple sclerosis. Egypt J Neurol Psychiatr Neurosurg. 2016; 53(2): 107.
    CrossRef
  66. Brola W, Sobolewski P, Szczuchniak W, et al. Association of seasonal serum 25-hydroxyvitamin D levels with disability and relapses in relapsing-remitting multiple sclerosis. Eur J Clin Nutr. 2016; 70(9): 995–999.
    CrossRefPubMed
  67. Thouvenot E, Orsini M, Daures JP, et al. Vitamin D is associated with degree of disability in patients with fully ambulatory relapsing-remitting multiple sclerosis. Eur J Neurol. 2015; 22(3): 564–569.
    CrossRefPubMed
  68. Harandi AA, Shahbeigi S, Pakdaman H, et al. Association of serum 25(OH) vitamin D3 concentration with severity of multiple sclerosis. Iran J Neurol. 2012; 11(2): 54–58.
    PubMed
  69. van der Mei IAF, Ponsonby AL, Dwyer T, et al. Vitamin D levels in people with multiple sclerosis and community controls in Tasmania, Australia. J Neurol. 2007; 254(5): 581–590.
    CrossRefPubMed
  70. Bettencourt A, Boleixa D, Reguengo H, et al. Serum 25-hydroxyvitamin D levels in multiple sclerosis patients from the north of Portugal. J Steroid Biochem Mol Biol. 2018; 180: 137–141.
    CrossRefPubMed
  71. Fragoso YD, Adoni T, Alves-Leon SV, et al. No correlation was observed between vitamin D levels and disability of patients with multiple sclerosis between latitudes 18° and 30° South. Arq Neuropsiquiatr. 2017; 75(1): 3–8.
    CrossRefPubMed
  72. Rito Y, Flores J, Fernández-Aguilar A, et al. Vitamin D and disability in relapsing-remitting multiple sclerosis in patients with a Mexican background. Acta Neurol Belg. 2018; 118(1): 47–52.
    CrossRefPubMed
  73. Moosazadeh M, Nabinezhad-Male F, Afshari M, et al. Vitamin D status and disability among patients with multiple sclerosis: a systematic review and meta-analysis. AIMS Neurosci. 2021; 8(2): 239–253.
    CrossRefPubMed
  74. Ascherio A, Munger KL, White R, et al. Vitamin D as an early predictor of multiple sclerosis activity and progression. JAMA Neurol. 2014; 71(3): 306–314.
    CrossRefPubMed
  75. Simpson S, van der Mei I, Lucas RM, et al. Ausimmune/AusLong Investigators Group. Sun exposure across the life course significantly modulates early multiple sclerosis clinical course. Front Neurol. 2018; 9: 16.
    CrossRefPubMed
  76. Munger KL, Köchert K, Simon KC, et al. Molecular mechanism underlying the impact of vitamin D on disease activity of MS. Ann Clin Transl Neurol. 2014; 1(8): 605–617.
    CrossRefPubMed
  77. Rotstein DL, Healy BC, Malik MT, et al. Effect of vitamin D on MS activity by disease-modifying therapy class. Neurol Neuroimmunol Neuroinflamm. 2015; 2(6): e167.
    CrossRefPubMed
  78. Mowry EM, Waubant E, McCulloch CE, et al. Vitamin D status predicts new brain magnetic resonance imaging activity in multiple sclerosis. Ann Neurol. 2012; 72(2): 234–240.
    CrossRefPubMed
  79. Ferre' L, Clarelli F, Sferruzza G, et al. Basal vitamin D levels and disease activity in multiple sclerosis patients treated with fingolimod. Neurol Sci. 2018; 39(8): 1467–1470.
    CrossRefPubMed
  80. Scott TF, Hackett CT, Dworek DC, et al. Low vitamin D level is associated with higher relapse rate in natalizumab treated MS patients. J Neurol Sci. 2013; 330(1-2): 27–31.
    CrossRefPubMed
  81. Wang C, Zeng Z, Wang B, et al. Lower 25-hydroxyvitamin D is associated with higher relapse risk in patients with relapsing-remitting multiple sclerosis. J Nutr Health Aging. 2018; 22(1): 38–43.
    CrossRefPubMed
  82. Runia TF, Hop WCJ, de Rijke YB, et al. Lower serum vitamin D levels are associated with a higher relapse risk in multiple sclerosis. Neurology. 2012; 79(3): 261–266.
    CrossRefPubMed
  83. Simpson S, Taylor B, Blizzard L, et al. Higher 25-hydroxyvitamin D is associated with lower relapse risk in multiple sclerosis. Ann Neurol. 2010; 68(2): 193–203.
    CrossRefPubMed
  84. Martínez-Lapiscina EH, Mahatanan R, Lee CH, et al. Associations of serum 25(OH) vitamin D levels with clinical and radiological outcomes in multiple sclerosis, a systematic review and meta-analysis. J Neurol Sci. 2020; 411: 116668.
    CrossRefPubMed
  85. Burton JM, Kimball S, Vieth R, et al. A phase I/II dose-escalation trial of vitamin D3 and calcium in multiple sclerosis. Neurology. 2010; 74(23): 1852–1859.
    CrossRefPubMed
  86. Mosayebi G, Ghazavi A, Ghasami K, et al. Therapeutic effect of vitamin D3 in multiple sclerosis patients. Immunol Invest. 2011; 40(6): 627–639.
    CrossRefPubMed
  87. Stein MS, Liu Y, Gray OM, et al. A randomized trial of high-dose vitamin D2 in relapsing-remitting multiple sclerosis. Neurology. 2011; 77(17): 1611–1618.
    CrossRefPubMed
  88. Soilu-Hänninen M, Aivo J, Lindström BM, et al. A randomised, double blind, placebo controlled trial with vitamin D3 as an add on treatment to interferon β-1b in patients with multiple sclerosis. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2012; 83(5): 565–571.
    CrossRefPubMed
  89. Derakhshandi H, Etemadifar M, Feizi A, et al. Preventive effect of vitamin D3 supplementation on conversion of optic neuritis to clinically definite multiple sclerosis: a double blind, randomized, placebo-controlled pilot clinical trial. Acta Neurol Belg. 2013; 113(3): 257–263.
    CrossRefPubMed
  90. Shaygannejad V, Janghorbani M, Ashtari F, et al. Effects of adjunct low-dose vitamin d on relapsing-remitting multiple sclerosis progression: preliminary findings of a randomized placebo-controlled trial. Mult Scler Int. 2012; 2012: 452541.
    CrossRefPubMed
  91. Kampman MT, Steffensen LH, Mellgren SI, et al. Effect of vitamin D3 supplementation on relapses, disease progression, and measures of function in persons with multiple sclerosis: exploratory outcomes from a double-blind randomised controlled trial. Mult Scler. 2012; 18(8): 1144–1151.
    CrossRefPubMed
  92. Golan D, Halhal B, Glass-Marmor L, et al. Vitamin D supplementation for patients with multiple sclerosis treated with interferon-beta: a randomized controlled trial assessing the effect on flu-like symptoms and immunomodulatory properties. BMC Neurol. 2013; 13: 60.
    CrossRefPubMed
  93. O'Connell K, Sulaimani J, Basdeo SA, et al. Effects of vitamin D in clinically isolated syndrome and healthy control participants: a double-blind randomised controlled trial. Mult Scler J Exp Transl Clin. 2017; 3(3): 2055217317727296.
    CrossRefPubMed
  94. Salari M, Janghorbani M, Etemadifar M, et al. Effects of vitamin D on retinal nerve fiber layer in vitamin D deficient patients with optic neuritis: preliminary findings of a randomized, placebo-controlled trial. J Res Med Sci. 2015; 20(4): 372–378.
    PubMed
  95. Camu W, Lehert P, Pierrot-Deseilligny C, et al. Cholecalciferol in relapsing-remitting MS: a randomized clinical trial (CHOLINE). Neurol Neuroimmunol Neuroinflamm. 2019; 6(5).
    CrossRefPubMed
  96. Hupperts R, Smolders J, Vieth R, et al. SOLAR Study Group. Randomized trial of daily high-dose vitamin D in patients with RRMS receiving subcutaneous interferon β-1a. Neurology. 2019; 93(20): e1906–e1916.
    CrossRefPubMed
  97. Achiron A, Givon U, Magalashvili D, et al. Effect of alfacalcidol on multiple sclerosis-related fatigue: a randomized, double-blind placebo-controlled study. Mult Scler. 2015; 21(6): 767–775.
    CrossRefPubMed
  98. Ashtari F, Toghianifar N, Zarkesh-Esfahani SH, et al. High dose vitamin D intake and quality of life in relapsing-remitting multiple sclerosis: a randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial. Neurol Res. 2016; 38(10): 888–892.
    CrossRefPubMed
  99. Etemadifar M, Janghorbani M. Efficacy of high-dose vitamin D3 supplementation in vitamin D deficient pregnant women with multiple sclerosis: Preliminary findings of a randomized-controlled trial. Iran J Neurol. 2015; 14(2): 67–73.
    PubMed
  100. James E, Dobson R, Kuhle J, et al. The effect of vitamin D-related interventions on multiple sclerosis relapses: a meta-analysis. Mult Scler. 2013; 19(12): 1571–1579.
    CrossRefPubMed
  101. Zheng C, He L, Liu L, et al. The efficacy of vitamin D in multiple sclerosis: a meta-analysis. Mult Scler Relat Disord. 2018; 23: 56–61.
    CrossRefPubMed
  102. McLaughlin L, Clarke L, Khalilidehkordi E, et al. Vitamin D for the treatment of multiple sclerosis: a meta-analysis. J Neurol. 2018; 265(12): 2893–2905.
    CrossRefPubMed
  103. Jagannath VA, Filippini G, Di Pietrantonj C, et al. Vitamin D for the management of multiple sclerosis. Cochrane Database Syst Rev. 2018; 9: CD008422.
    CrossRefPubMed
  104. Doosti-Irani A, Tamtaji OR, Mansournia MA, et al. The effects of vitamin D supplementation on expanded disability status scale in people with multiple sclerosis: A critical, systematic review and metaanalysis of randomized controlled trials. Clin Neurol Neurosurg. 2019; 187: 105564.
    CrossRefPubMed
  105. Hanaei S, Sahraian MA, Mohammadifar M, et al. Effect of vitamin D supplements on relapse rate and Expanded Disability Status Scale (EDSS) in multiple sclerosis (MS): a systematic review and meta-analysis. Int J Prev Med. 2021; 12: 42.
    CrossRefPubMed
  106. Yuan X, Guo L, Jiang C, et al. The effect of different administration time and dosage of vitamin D supplementation in patients with multiple sclerosis: a meta-analysis of randomized controlled trials. Neuroimmunomodulation. 2021; 28(3): 118–128.
    CrossRefPubMed
  107. Marcinowska-Suchowierska E, Kupisz-Urbańska M, Łukaszkiewicz J, et al. Vitamin D toxicity — a clinical perspective. Front Endocrinol (Lausanne). 2018; 9: 550.
    CrossRefPubMed
  108. Fragoso YD, Adoni T, Damasceno A, et al. Unfavorable outcomes during treatment of multiple sclerosis with high doses of vitamin D. J Neurol Sci. 2014; 346(1-2): 341–342.
    CrossRefPubMed
  109. Feige J, Salmhofer H, Hecker C, et al. Life-threatening vitamin D intoxication due to intake of ultra-high doses in multiple sclerosis: A note of caution. Mult Scler. 2019; 25(9): 1326–1328.
    CrossRefPubMed
  110. De Vincentis S, Russo A, Milazzo M, et al. How much vitamin D is too much? A case report and review of the literature. Endocr Metab Immune Disord Drug Targets. 2021; 21(9): 1653–1659.
    CrossRefPubMed
  111. Muris AH, Smolders J, Rolf L, et al. SOLARIUM study group. Immune regulatory effects of high dose vitamin D supplementation in a randomized controlled trial in relapsing remitting multiple sclerosis patients receiving IFNβ; the SOLARIUM study. J Neuroimmunol. 2016; 300: 47–56.
    CrossRefPubMed
  112. Stein MS, Liu Y, Gray OM, et al. A randomized trial of high-dose vitamin D2 in relapsing-remitting multiple sclerosis. Neurology. 2011; 77(17): 1611–1618.
    CrossRefPubMed
  113. Dörr J, Bäcker-Koduah P, Wernecke KD, et al. High-dose vitamin D supplementation in multiple sclerosis — results from the randomized EVIDIMS (efficacy of vitamin D supplementation in multiple sclerosis) trial. Mult Scler J Exp Transl Clin. 2020; 6(1): 2055217320903474.
    CrossRefPubMed
  114. Häusler D, Weber MS. Vitamin D supplementation in central nervous system demyelinating disease — enough is enough. Int J Mol Sci. 2019; 20(1).
    CrossRefPubMed
  115. Espinosa-Parrilla JF, Martínez-Moreno M, Gasull X, et al. The L-type voltage-gated calcium channel modulates microglial pro-inflammatory activity. Mol Cell Neurosci. 2015; 64: 104–115.
    CrossRefPubMed
  116. Goischke HK. Vitamin D supplementation as add-on therapy in multiple sclerosis — balance between benefit and risk?: a commentary on vitamin d supplementation in central nervous system demyelinating disease — enough is enough. Int J Mol Sci. 2019; 20(6): 1513.
    CrossRefPubMed
  117. EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (NDA). Dietary reference values for vitamin D. EFSA Journal. 2016; 14(10): e04547.
    CrossRef
  118. Ross AC, Taylor CL, Yaktine AL. Dietary reference intakes for calcium and vitamin D. National Academies Press, Washington 2011.
  119. Scientific Advisory Committee on Nutrition (SACN). Vitamin D and Health. 2016. https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/537616/SACN_Vitamin_D_and_Health_report.pdf (October 4, 2022).
  120. Rusińska A, Płudowski P, Walczak M, et al. Vitamin D supplementation guidelines for general population and groups at risk of vitamin D deficiency in Poland — recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies-2018 Update. Front Endocrinol (Lausanne). 2018; 9: 246.
    CrossRefPubMed
  121. Marcinowska-Suchowierska E, Płudowski P. Niedobory witaminy D u dorosłych. Med Dypl. 2018; 10.
  122. Holmøy T, Torkildsen Ø, Myhr KM, et al. Vitamin D supplementation and monitoring in multiple sclerosis: who, when and wherefore. Acta Neurol Scand Suppl. 2012(195): 63–69.
    CrossRefPubMed
  123. Dobson R, Cock HR, Brex P, et al. Vitamin D supplementation. Pract Neurol. 2018; 18(1): 35–42.
    CrossRefPubMed
  124. Marrie RA, Beck CA. Preventing multiple sclerosis: to (take) vitamin D or not to (take) vitamin D? Neurology. 2017; 89(15): 1538–1539.
    CrossRefPubMed
  125. Sintzel MB, Rametta M, Reder AT. Vitamin D and multiple sclerosis: a comprehensive review. Neurol Ther. 2018; 7(1): 59–85.
    CrossRefPubMed
  126. Pierrot-Deseilligny C, Souberbielle JC. Vitamin D and multiple sclerosis: an update. Mult Scler Relat Disord. 2017; 14: 35–45.
    CrossRefPubMed
  127. Boltjes R, Knippenberg S, Gerlach O, et al. Vitamin D supplementation in multiple sclerosis: an expert opinion based on the review of current evidence. Expert Rev Neurother. 2021; 21(6): 715–725.
    CrossRefPubMed
  128. Gandhi F, Jhaveri S, Avanthika C, et al. Impact of vitamin D supplementation on multiple sclerosis. Cureus. 2021; 13(10): e18487.
    CrossRefPubMed

Regulamin

Ważne: serwis https://journals.viamedica.pl/ wykorzystuje pliki cookies. Więcej >>

Używamy informacji zapisanych za pomocą plików cookies m.in. w celach statystycznych, dostosowania serwisu do potrzeb użytkownika (np. język interfejsu) i do obsługi logowania użytkowników. W ustawieniach przeglądarki internetowej można zmienić opcje dotyczące cookies. Korzystanie z serwisu bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zapisane w pamięci komputera. Więcej informacji można znaleźć w naszej Polityce prywatności.

Czym są i do czego służą pliki cookie możesz dowiedzieć się na stronie wszystkoociasteczkach.pl.

 

Wydawcą serwisu jest VM Media Group sp. z o.o., Grupa Via Medica, ul. Świętokrzyska 73, 80–180 Gdańsk

tel. +48 58 320 94 94, faks +48 58 320 94 60, e-mail: viamedica@viamedica.pl