Zaburzenia poznawcze i neuropsychiatryczne w chorobie Parkinsona
Streszczenie
Celem pracy jest zwrócenie uwagi na znaczenie objawów poznawczych i neuropsychiatrycznych w chorobie Parkinsona
(PD, Parkinson’s disease). Należą one do grupy objawów pozaruchowych. Uwzględnienie ich w całościowym,
interdyscyplinarnym procesie diagnostyczno-terapeutycznym zwiększa szanse na optymalne fizyczne, psychiczne,
poznawcze oraz społeczne funkcjonowanie chorych i zachowanie przez nich ogólnej dobrej jakości życia. Choć zburzenia
neuropsychiatryczne i funkcji poznawczych mogą być bardziej uciążliwe dla chorych niż zaburzenia ruchowe,
to często są one pomijane w procesie diagnostycznym i leczeniu. Ich współwystępowanie obniża efektywność leczenia
podstawowego, przyspieszając proces deterioracji fizycznej i poznawczej, i prowadząc do większej niepełnosprawności
i śmier telności. Profil objawów neuropsychologicznych w PD jest specyficzny, odmienny niż w innych chorobach
neurozwyrodnieniowych (np. chorobie Alzheimera), i obejmuje zaburzenia w zakresie pięciu podstawowych obszarów
poznawczych, tj.: funkcji wykonawczych z bradyfrenią, pamięci, sprawności wzrokowo-przestrzennej, procesów
uwagi, sprawności językowej. W momencie rozpoznania łagodne zaburzenia poznawcze występują u 30% chorych,
po 3 latach — u 50%, natomiast po kilkunastu latach u 80–90% pacjentów z PD rozpoznaje się otępienie. W populacji
ogólnej osób w wieku powyżej 65 lat rozpowszechnienie otępienia w przebiegu PD wynosi 2–4%. Wzrastająca długość
życia chorych oraz potr zeba podnoszenia jakości życia pacjentów z chorobami neurozwyro dnieniowymi skłaniają
do poszukiwania bardziej efektywnych metod wczesnej diagnostyki i wielostronnego leczenia, z uwzględnieniem
oddziaływań farmakologicznych i niefarmakologicznych.
Słowa kluczowe: choroba Parkinsonadeficyty poznawczezaburzenia neuropsychiatryczne
Referencje
- Sobów T. Otępienie w chorobie Parkinsona i innych synukleinopatiach: postępy w diagnostyce i terapii. In: Leszek J. ed. Choroby otępienne. Teoria i praktyka. Continuo, Wrocław 2011: 53–72.
- Braak H, Braak E, Yilmazer D, et al. Pattern of brain destruction in Parkinson's and Alzheimer's diseases. J Neural Transm (Vienna). 1996; 103(4): 455–490.
- Biundo R, Fiorenzato E, Antonini A. Nonmotor symptoms and natural history of Parkinson's disease: evidence from cognitive dysfunction and role of noninvasive interventions. Int Rev Neurobiol. 2017; 133: 389–415.
- Albert ML. Subcortical dementia: historical review and personal view. Neurocase. 2005; 11(4): 243–245.
- Emre M, Aarsland D, Brown R, et al. Clinical diagnostic criteria for dementia associated with Parkinson's disease. Mov Disord. 2007; 22(12): 1689–707; quiz 1837.
- Wieczorek D, Sitek EJ, Wójcik J, et al. Łagodne zaburzenia funkcji poznawczych i otępienie w chorobie Parkinsona — obraz kliniczny i aktualne kryteria diagnostyczne. Pol Przeg Neurol. 2013; 9(3): 96–104.
- Lawson RA, Yarnall AJ, Duncan GW, et al. ICICLE-PD study group. Cognitive decline and quality of life in incident Parkinson's disease: the role of attention. Parkinsonism Relat Disord. 2016; 27: 47–53.
- Riedel O, Klotsche J, Spottke A, et al. Frequency of dementia, depression, and other neuropsychiatric symptoms in 1,449 outpatients with Parkinson's disease. J Neurol. 2010; 257(7): 1073–1082.
- Sitek EJ, Wójcik J, Wieczorek D, et al. Ocena neuropsychologiczna i neuropsychiatryczna w chorobie Parkinsona — specyfika badania i dobór metod diagnostycznych. Pol Przegl Neurol. 2013; 9(3): 105–112.
- Herlofson K, Lie SA, Arsland D, et al. Mortality and Parkinson disease: a community based study. Neurology. 2004; 62(6): 937–942.
- Brown RG, MacCarthy B, Gotham AM, et al. Depression and disability in Parkinson's disease: a follow-up of 132 cases. Psychol Med. 1988; 18(1): 49–55.
- Sławek J, Sobów T, Magierski R, Boczarska-Jedynak M, Opala G, Gorzkowska A. Zaburzenia neuropsychiatryczne. In: Sławek J, Fredmian A, Bugucki M, Opala G. ed. Choroba Parkinsona i inne zaburzenia ruchowe. Tom 1. Via Medica, 2012 : 130–171.
- Fénelon G, Alves G. Epidemiology of psychosis in Parkinson's disease. J Neurol Sci. 2010; 289(1-2): 12–17.
- Friedman JH, Factor S. Atypical antipsychotics in the treatment of drug-induced psychosis in Parkinson's disease. Mov Disord. 2001; 15(2): 201–211, doi: 10.1002/1531-8257(200003)15:2<201::aid-mds1001>3.0.co;2-d.
- Magierski R. Zaburzenia psychotyczne. In: Bogucki A, Gajos A. ed. Pozaruchowe objawy choroby Parkinsona. Via Medica, Gdańsk 2016: 17–35.
- Pistacchi M, Gioulis M, Contin F, et al. Cognitive profiles in mild cognitive impairment (MCI) patients associated with Parkinson's disease and cognitive disorders. Ann Indian Acad Neurol. 2015; 18(2): 200–205.
- Aarsland D, Bronnick K, Williams-Gray C, et al. Mild cognitive impairment in Parkinson disease: a multicenter pooled analysis. Neurology. 2010; 75(12): 1062–1069.
- Pfeiffer HCV, Løkkegaard A, Zoetmulder M, et al. Cognitive impairment in early-stage non-demented Parkinson's disease patients. Acta Neurol Scand. 2014; 129(5): 307–318.
- Aarsland D, Kurz MW. The epidemiology of dementia associated with Parkinson's disease. Brain Pathol. 2010; 20(3): 633–639.
- Sławek J, Wieczorek D. Zaburzenia poznawcze w chorobie Parkinsona: rozpowszechnienie, patogeneza i obraz kliniczny. In: Sobów T, Sławek J. ed. Zaburzenia poznawcze i psychiczne w chorobie Parkinsona i w innych zespołach parkinsonowskich. Continuo, Wrocław 2006: 33–74.
- Sitek EJ, Sławek J, Evans J. Mild cognitive impairment in Parkinson's disease: How much testing is needed for correct diagnosis? Basal Ganglia. 2014; 4(3-4): 89–94.
- Gasser AI, Calabrese P, Kalbe E, et al. Cognitive screening in Parkinson's disease: comparison of the Parkinson Neuropsychometric Dementia Assessment (PANDA) with 3 other short scales. Rev Neurol (Paris). 2016; 172(2): 138–145.
- Magierska J, Magierski R, Fendler W, et al. Clinical application of the Polish adaptation of the Montreal Cognitive Assessment (MoCA) test in screening for cognitive impairment. Neurol Neurochir Pol. 2012; 46(2): 130–139.
- Sławek J, Jasińska-Myga B, Wieczorek D. Zaburzenia poznawcze w chorobie Parkinsona. Pol Przegl Neurol. 2006; 2(4): 203–209.
- Skorvanek M, Goldman JG, Jahanshahi M, et al. members of the MDS Rating Scales Review Committee. Global scales for cognitive screening in Parkinson's disease: critique and recommendations. Mov Disord. 2018; 33(2): 208–218.
- Winblad B, Palmer K, Kivipelto M, et al. Mild cognitive impairment — beyond controversies, towards a consensus: report of the International Working Group on Mild Cognitive Impairment. J Intern Med. 2004; 256(3): 240–246.
- Litvan I, Aarsland D, Adler CH, et al. MDS Task Force on mild cognitive impairment in Parkinson's disease: critical review of PD-MCI. Mov Disord. 2011; 26(10): 1814–1824.
- Ganguli M, Dodge HH, Shen C, et al. Mild cognitive impairment, amnestic type: an epidemiologic study. Neurology. 2004; 63(1): 115–121.
- Litvan I, Goldman J, Tröster A, et al. Diagnostic criteria for mild cognitive impairment in Parkinson's disease: Movement Disorder Society Task Force guidelines. Mov Disord. 2012; 27(3): 349–356.
- Broeders M, de Bie RMA, Velseboer DC, et al. Evolution of mild cognitive impairment in Parkinson disease. Neurology. 2013; 81(4): 346–352.
- Aarsland D, Zaccai J, Brayne C. A systematic review of prevalence studies of dementia in Parkinson's disease. Mov Disord. 2005; 20(10): 1255–1263.
- Reid WGJ, Hely MA, Morris JGL, et al. Dementia in Parkinson's disease: a 20-year neuropsychological study (Sydney Multicentre Study). J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2011; 82(9): 1033–1037.
- Leverenz JB, Quinn JF, Zabetian C, et al. Cognitive impairment and dementia in patients with Parkinson disease. Curr Top Med Chem. 2009; 9(10): 903–912.
- Williams-Gray CH, Foltynie T, Brayne CEG, et al. Evolution of cognitive dysfunction in an incident Parkinson's disease cohort. Brain. 2007; 130(Pt 7): 1787–1798.
- Koepsell TD, Monsell SE. Reversion from mild cognitive impairment to normal or near-normal cognition: risk factors and prognosis. Neurology. 2012; 79(15): 1591–1598.
- Pedersen KF, Larsen JP, Tysnes OB, et al. Prognosis of mild cognitive impairment in early Parkinson disease: the Norwegian ParkWest study. JAMA Neurol. 2013; 70(5): 580–586.
- de Rijk MC, Tzourio C, Breteler MM, et al. Prevalence of parkinsonism and Parkinson's disease in Europe: the EUROPARKINSON Collaborative Study. European Community Concerted Action on the Epidemiology of Parkinson's disease. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 1997; 62(1): 10–15.
- Perez F, Helmer C, Foubert-Samier A, et al. Risk of dementia in an elderly population of Parkinson's disease patients: a 15-year population-based study. Alzheimers Dement. 2012; 8(6): 463–469.
- Nombela C, Bustillo PJ, Castell PF, et al. Cognitive rehabilitation in Parkinson's disease: evidence from neuroimaging. Front Neurol. 2011; 2: 82.
