Multimedialna platforma wiedzy medycznej Internetowa Księgarnia Medyczna Kalendarium Konferencji
Polski Przegląd Neurologiczny
MENU
Na skróty Zdeponuj artykuł Wytyczne dla autorów Ahead of print Recenzenci 2022

dostęp otwarty

Tom 12, Nr 3 (2016)
Farmakoterapia chorób układu nerwowego
Opublikowany online: 2016-12-02
Pokaż PDF Pobierz plik PDF Pokaż HTML
Pobierz cytowanie

Behawioralne, farmakologiczne i neurochirurgiczne leczenie tików — aktualny stan wiedzy

Piotr Janik
Pol. Przegl. Neurol 2016;12(3):162-173.

dostęp otwarty

Tom 12, Nr 3 (2016)
Farmakoterapia chorób układu nerwowego
Opublikowany online: 2016-12-02

Streszczenie

Zespół Gilles’a de la Tourette’a (GTS, Gilles de la Tourette syndrome) jest zaburzeniem neuropsychiatrycznym o nieustalonej przyczynie, stwierdzanym u dzieci i dorosłych, rozpoczynającym się przed 18. rokiem życia, którego głównym objawem są tiki ruchowe i głosowe utrzymujące się dłużej niż 12 miesięcy. Tiki występują u wszystkich chorych z GTS, u większości współistnieją także inne schorzenia: zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD, attention deficit hyperactivity disorder), zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD, obsessive-compulsive symptoms), depresja, zespoły lękowe, agresja. Leczenie jest objawowe i nie ma dowodów, że wpływa na naturalny przebieg choroby, rokowanie czy proces dojrzewania mózgu u dzieci i młodzieży. Wielu chorych nie wymaga leczenia z powodu niewielkiego nasilenia tików. Podejmuje się je wyłącznie wtedy, gdy tiki wpływają na codzienne funkcjonowanie. Terapia tików obejmuje interwencje behawioralne (np. terapia z odwracaniem nawyku/kompleksowa behawioralna interwencja w tikach oraz terapia ekspozycyjna z powstrzymaniem reakcji) oraz leczenie farmakologiczne. Najczęściej stosowanymi lekami są neuroleptyki: klasyczne (haloperydol, pimozyd) i atypowe (rysperydon, arypiprazol, sulpiryd) oraz agoniści receptora adrenergicznego alfa2 (klonidyna). Inne dostępne w Polsce leki redukujące tiki to topiramat, toksyna botulinowa, tetrabenazyna, benzodiazepiny. Głęboka stymulacja mózgu (DBS, deep brain stimulation) jest zarezerwowana dla chorych z ciężkimi, niepoddającymi się żadnemu leczeniu tikami, pozwala na redukcję tików o około połowę, ale wciąż pozostaje terapią o nieudokumentowanej ostatecznie skuteczności. Najczęściej wybieraną strukturą anatomiczną, do której implantuje się elektrody, jest przyśrodkowa część wzgórza oraz część wewnętrzna gałki
bladej. Obecna praca poglądowa podsumowuje aktualne sposoby leczenia tików i opisuje nowe metody.

Streszczenie

Zespół Gilles’a de la Tourette’a (GTS, Gilles de la Tourette syndrome) jest zaburzeniem neuropsychiatrycznym o nieustalonej przyczynie, stwierdzanym u dzieci i dorosłych, rozpoczynającym się przed 18. rokiem życia, którego głównym objawem są tiki ruchowe i głosowe utrzymujące się dłużej niż 12 miesięcy. Tiki występują u wszystkich chorych z GTS, u większości współistnieją także inne schorzenia: zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD, attention deficit hyperactivity disorder), zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD, obsessive-compulsive symptoms), depresja, zespoły lękowe, agresja. Leczenie jest objawowe i nie ma dowodów, że wpływa na naturalny przebieg choroby, rokowanie czy proces dojrzewania mózgu u dzieci i młodzieży. Wielu chorych nie wymaga leczenia z powodu niewielkiego nasilenia tików. Podejmuje się je wyłącznie wtedy, gdy tiki wpływają na codzienne funkcjonowanie. Terapia tików obejmuje interwencje behawioralne (np. terapia z odwracaniem nawyku/kompleksowa behawioralna interwencja w tikach oraz terapia ekspozycyjna z powstrzymaniem reakcji) oraz leczenie farmakologiczne. Najczęściej stosowanymi lekami są neuroleptyki: klasyczne (haloperydol, pimozyd) i atypowe (rysperydon, arypiprazol, sulpiryd) oraz agoniści receptora adrenergicznego alfa2 (klonidyna). Inne dostępne w Polsce leki redukujące tiki to topiramat, toksyna botulinowa, tetrabenazyna, benzodiazepiny. Głęboka stymulacja mózgu (DBS, deep brain stimulation) jest zarezerwowana dla chorych z ciężkimi, niepoddającymi się żadnemu leczeniu tikami, pozwala na redukcję tików o około połowę, ale wciąż pozostaje terapią o nieudokumentowanej ostatecznie skuteczności. Najczęściej wybieraną strukturą anatomiczną, do której implantuje się elektrody, jest przyśrodkowa część wzgórza oraz część wewnętrzna gałki
bladej. Obecna praca poglądowa podsumowuje aktualne sposoby leczenia tików i opisuje nowe metody.

Pełny tekst:

Pokaż PDF Pobierz plik PDF Pokaż HTML
Pobierz cytowanie

Słowa kluczowe

tiki, zespół Gilles’a de la Tourette’a, interwencje behawioralne, leczenie farmakologiczne, głęboka stymulacja mózgu

Informacje o artykule
Tytuł

Behawioralne, farmakologiczne i neurochirurgiczne leczenie tików — aktualny stan wiedzy

Czasopismo

Polski Przegląd Neurologiczny

Numer

Tom 12, Nr 3 (2016)

Strony

162-173

Opublikowany online

2016-12-02

Wyświetlenia strony

1518

Wyświetlenia/pobrania artykułu

53274

Rekord bibliograficzny

Pol. Przegl. Neurol 2016;12(3):162-173.

Słowa kluczowe

tiki
zespół Gilles’a de la Tourette’a
interwencje behawioralne
leczenie farmakologiczne
głęboka stymulacja mózgu

Autorzy

Piotr Janik

Referencje (67)
  1. Piacentini J, Woods DW, Scahill L, et al. Behavior therapy for children with Tourette disorder: a randomized controlled trial. JAMA. 2010; 303(19): 1929–1937.
    CrossRefPubMed
  2. Wilhelm S, Peterson AL, Piacentini J, et al. Randomized trial of behavior therapy for adults with Tourette syndrome. Arch Gen Psychiatry. 2012; 69(8): 795–803.
    CrossRefPubMed
  3. Verdellen CWJ, Keijsers GPJ, Cath DC, et al. Exposure with response prevention versus habit reversal in Tourettes's syndrome: a controlled study. Behav Res Ther. 2004; 42(5): 501–511.
    CrossRefPubMed
  4. Woods DW, Piacentini JC, Scahill L, et al. Behavior therapy for tics in children: acute and long-term effects on psychiatric and psychosocial functioning. J Child Neurol. 2011; 26(7): 858–865.
    CrossRefPubMed
  5. McGuire JF, Piacentini J, Brennan EA, et al. A meta-analysis of behavior therapy for Tourette Syndrome. J Psychiatr Res. 2014; 50: 106–112.
    CrossRefPubMed
  6. Roessner V, Plessen KJ, Rothenberger A, et al. ESSTS Guidelines Group. European clinical guidelines for Tourette syndrome and other tic disorders. Part II: pharmacological treatment. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2011; 20(4): 173–196.
    CrossRefPubMed
  7. Jankovic J. Therapeutic Developments for Tics and Myoclonus. Mov Disord. 2015; 30(11): 1566–1573.
    CrossRefPubMed
  8. Hollis C, Pennant M, Cuenca J, et al. Clinical effectiveness and patient perspectives of different treatment strategies for tics in children and adolescents with Tourette syndrome: a systematic review and qualitative analysis. Health Technol Assess. 2016; 20(4): 1–450.
    CrossRefPubMed
  9. Roessner V, Rothenberger A. Pharmacological treatment of tics. W: Martino D., Leckman J.F. (red.). Tourette syndrome. Oxford University Press, New York 2013: 524–552.
  10. Pringsheim T, Doja A, Gorman D, et al. Canadian guidelines for the evidence-based treatment of tic disorders: pharmacotherapy. Can J Psychiatry. 2012; 57(3): 133–143.
    CrossRefPubMed
  11. Schapiro E, Shapiro E. Treatment of tic disorders with haloperidol. In: Cohen DJ, Bruun RD, Leckman JF. ed. Tourette syndrome and tic disorders. John Wiley and Sons, New York 1998: 267–280.
  12. Thenganatt MA, Jankovic J. Recent Advances in Understanding and Managing Tourette Syndrome. F1000Resarch. 2016; 5 (F1000 Faculty Rev.): 152.
    CrossRefPubMed
  13. Wenzel C, Kleimann A, Bokemeyer S, et al. Aripiprazole for the treatment of Tourette syndrome: a case series of 100 patients. J Clin Psychopharmacol. 2012; 32(4): 548–550.
    CrossRefPubMed
  14. Yoo HK, Joung YS, Lee JS, et al. A multicenter, randomized, double-blind, placebo-controlled study of aripiprazole in children and adolescents with Tourette's disorder. J Clin Psychiatry. 2013; 74(8): e772–e780.
    CrossRefPubMed
  15. Zheng W, Li XB, Xiang YQ, et al. Aripiprazole for Tourette's syndrome: a systematic review and meta-analysis. Hum Psychopharmacol. 2016; 31(1): 11–18.
    CrossRefPubMed
  16. Weisman H, Qureshi IA, Leckman JF, et al. Systematic review: pharmacological treatment of tic disorders--efficacy of antipsychotic and alpha-2 adrenergic agonist agents. Neurosci Biobehav Rev. 2013; 37(6): 1162–1171.
    CrossRefPubMed
  17. Müller-Vahl KR, Krueger D. Does Tourette syndrome prevent tardive dyskinesia? Mov Disord. 2011; 26(13): 2442–2443.
    CrossRefPubMed
  18. Jankovic J, Jimenez-Shahed J, Brown LW. A randomised, double-blind, placebo-controlled study of topiramate in the treatment of Tourette syndrome. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2010; 81(1): 70–73.
    CrossRefPubMed
  19. Smith-Hicks CL, Bridges DD, Paynter NP, et al. A double blind randomized placebo control trial of levetiracetam in Tourette syndrome. Mov Disord. 2007; 22(12): 1764–1770.
    CrossRefPubMed
  20. Hedderick EF, Morris CM, Singer HS. Double-blind, crossover study of clonidine and levetiracetam in Tourette syndrome. Pediatr Neurol. 2009; 40(6): 420–425.
    CrossRefPubMed
  21. Marras C, Andrews D, Sime E, et al. Botulinum toxin for simple motor tics: a randomized, double-blind, controlled clinical trial. Neurology. 2001; 56(5): 605–610.
    PubMed
  22. Kenney C, Hunter C, Jankovic J. Long-term tolerability of tetrabenazine in the treatment of hyperkinetic movement disorders. Mov Disord. 2007; 22(2): 193–197.
    CrossRefPubMed
  23. Porta M, Sassi M, Cavallazzi M, et al. Tourette's syndrome and role of tetrabenazine: review and personal experience. Clin Drug Investig. 2008; 28(7): 443–459.
    PubMed
  24. Müller-Vahl KR, Schneider U, Koblenz A, et al. Treatment of Tourette's syndrome with Delta 9-tetrahydrocannabinol (THC): a randomized crossover trial. Pharmacopsychiatry. 2002; 35(2): 57–61.
    CrossRefPubMed
  25. Müller-Vahl KR, Schneider U, Prevedel H, et al. Delta 9-tetrahydrocannabinol (THC) is effective in the treatment of tics in Tourette syndrome: a 6-week randomized trial. J Clin Psychiatry. 2003; 64(4): 459–465.
    PubMed
  26. Singer HS, Wendlandt J, Krieger M, et al. Baclofen treatment in Tourette syndrome: a double-blind, placebo-controlled, crossover trial. Neurology. 2001; 56(5): 599–604.
    PubMed
  27. Kurlan R, Majumdar L, Deeley C, et al. A controlled trial of propoxyphene and naltrexone in patients with Tourette's syndrome. Ann Neurol. 1991; 30(1): 19–23.
    CrossRefPubMed
  28. van Wattum PJ, Chappell PB, Zelterman D, et al. Patterns of response to acute naloxone infusion in Tourette's syndrome. Mov Disord. 2000; 15(6): 1252–1254.
    PubMed
  29. Muroni A, Paba S, Puligheddu M, et al. A preliminary study of finasteride in Tourette syndrome. Mov Disord. 2011; 26(11): 2146–2147.
    CrossRefPubMed
  30. Peterson BS, Zhang H, Anderson GM, et al. A double-blind, placebo-controlled, crossover trial of an antiandrogen in the treatment of Tourette's syndrome. J Clin Psychopharmacol. 1998; 18(4): 324–331.
    PubMed
  31. Gilbert DL, Budman CL, Singer HS, et al. A D1 receptor antagonist, ecopipam, for treatment of tics in Tourette syndrome. Clin Neuropharmacol. 2014; 37(1): 26–30.
    CrossRefPubMed
  32. Hartmann A, Worbe Y, Arnulf I. Increasing histamine neurotransmission in Gilles de la Tourette syndrome. J Neurol. 2012; 259(2): 375–376.
    CrossRefPubMed
  33. Kurlan R, Crespi G, Coffey B, et al. Pramipexole for TS Trial Investigators. A multicenter randomized placebo-controlled clinical trial of pramipexole for Tourette's syndrome. Mov Disord. 2012; 27(6): 775–778.
    CrossRefPubMed
  34. Anca MH, Giladi N, Korczyn AD. Ropinirole in Gilles de la Tourette syndrome. Neurology. 2004; 62(9): 1626–1627.
    PubMed
  35. Lemmon ME, Grados M, Kline T, et al. Efficacy of Glutamate Modulators in Tic Suppression: A Double-Blind, Randomized Control Trial of D-serine and Riluzole in Tourette Syndrome. Pediatr Neurol. 2015; 52(6): 629–634.
    CrossRefPubMed
  36. Bloch MH, Panza KE, Yaffa A, et al. N-Acetylcysteine in the Treatment of Pediatric Tourette Syndrome: Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Add-On Trial. J Child Adolesc Psychopharmacol. 2016; 26(4): 327–334.
    CrossRefPubMed
  37. Landeros-Weisenberger A, Mantovani A, Motlagh MG, et al. Randomized Sham Controlled Double-blind Trial of Repetitive Transcranial Magnetic Stimulation for Adults With Severe Tourette Syndrome. Brain Stimul. 2015; 8(3): 574–581.
    CrossRefPubMed
  38. Houeto JL, Karachi C, Mallet L, et al. Tourette's syndrome and deep brain stimulation. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2005; 76(7): 992–995.
    CrossRefPubMed
  39. Maciunas RJ, Maddux BN, Riley DE, et al. Prospective randomized double-blind trial of bilateral thalamic deep brain stimulation in adults with Tourette syndrome. J Neurosurg. 2007; 107(5): 1004–1014.
    CrossRefPubMed
  40. Welter ML, Mallet L, Houeto JL, et al. Internal pallidal and thalamic stimulation in patients with Tourette syndrome. Arch Neurol. 2008; 65(7): 952–957.
    CrossRefPubMed
  41. Ackermans L, Duits A, van der Linden C, et al. Double-blind clinical trial of thalamic stimulation in patients with Tourette syndrome. Brain. 2011; 134(Pt 3): 832–844.
    CrossRefPubMed
  42. Kefalopoulou Z, Zrinzo L, Jahanshahi M, et al. Bilateral globus pallidus stimulation for severe Tourette's syndrome: a double-blind, randomised crossover trial. Lancet Neurol. 2015; 14(6): 595–605.
    CrossRefPubMed
  43. Leckman JF, Zhang H, Vitale A, et al. Course of tic severity in Tourette syndrome: the first two decades. Pediatrics. 1998; 102(1 Pt 1): 234–245.
    PubMed
  44. Mink JW, Walkup J, Frey KA, et al. Tourette Syndrome Association, Inc. Patient selection and assessment recommendations for deep brain stimulation in Tourette syndrome. Mov Disord. 2006; 21(11): 1831–1838.
    CrossRefPubMed
  45. Müller-Vahl KR, Cath DC, Cavanna AE, et al. ESSTS Guidelines Group. European clinical guidelines for Tourette syndrome and other tic disorders. Part IV: deep brain stimulation. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2011; 20(4): 209–217.
    CrossRefPubMed
  46. Schrock LE, Mink JW, Woods DW, et al. Tourette Syndrome Association International Deep Brain Stimulation (DBS) Database and Registry Study Group. Tourette syndrome deep brain stimulation: a review and updated recommendations. Mov Disord. 2015; 30(4): 448–471.
    CrossRefPubMed
  47. Servello D, Zekaj E, Saleh C, et al. Deep Brain Stimulation in Gilles de la Tourette Syndrome: What Does the Future Hold? A Cohort of 48 Patients. Neurosurgery. 2016; 78(1): 91–100.
    CrossRefPubMed
  48. Dueck A, Wolters A, Wunsch K, et al. Deep brain stimulation of globus pallidus internus in a 16-year-old boy with severe tourette syndrome and mental retardation. Neuropediatrics. 2009; 40(5): 239–242.
    CrossRefPubMed
  49. Baldermann JC, Schüller T, Huys D, et al. Deep Brain Stimulation for Tourette-Syndrome: A Systematic Review and Meta-Analysis. Brain Stimul. 2016; 9(2): 296–304.
    CrossRefPubMed
  50. Janik P, Kalbarczyk A, Sitek M. Clinical analysis of Gilles de la Tourette syndrome based on 126 cases. Neurol Neurochir Pol. 2007; 41(5): 381–387.
    PubMed
  51. Porta M, Servello D, Sevello D, et al. Issues related to deep brain stimulation for treatment-refractory Tourette's syndrome. Eur Neurol. 2009; 62(5): 264–273.
    CrossRefPubMed
  52. Visser-Vandewalle V, Ackermans L, van der Linden C, et al. Deep brain stimulation in Gilles de la Tourette's syndrome. Neurosurgery. 2006; 58(3): E590.
    CrossRefPubMed
  53. Janik P, Milanowski L, Szejko N. Psychogenic tics: clinical characteristics and prevalence. Psychiatr Pol. 2014; 48(4): 835–845.
    PubMed
  54. Fraint A, Pal G. Deep Brain Stimulation in Tourette's Syndrome. Front Neurol. 2015; 6: 170.
    CrossRefPubMed
  55. Sturm V, Lenartz D, Koulousakis A, et al. The nucleus accumbens: a target for deep brain stimulation in obsessive-compulsive- and anxiety-disorders. J Chem Neuroanat. 2003; 26(4): 293–299.
    PubMed
  56. Kuhn J, Lenartz D, Mai JK, et al. Deep brain stimulation of the nucleus accumbens and the internal capsule in therapeutically refractory Tourette-syndrome. J Neurol. 2007; 254(7): 963–965.
    CrossRefPubMed
  57. Flaherty AW, Williams ZM, Amirnovin R, et al. Deep brain stimulation of the anterior internal capsule for the treatment of Tourette syndrome: technical case report. Neurosurgery. 2005; 57(4 Suppl): E403.
    PubMed
  58. Shahed J, Poysky J, Kenney C, et al. GPi deep brain stimulation for Tourette syndrome improves tics and psychiatric comorbidities. Neurology. 2007; 68(2): 159–160.
    CrossRefPubMed
  59. Servello D, Sassi M, Brambilla A, et al. De novo and rescue DBS leads for refractory Tourette syndrome patients with severe comorbid OCD: a multiple case report. J Neurol. 2009; 256(9): 1533–1539.
    CrossRefPubMed
  60. Vandewalle V, van der Linden C, Groenewegen HJ, et al. Stereotactic treatment of Gilles de la Tourette syndrome by high frequency stimulation of thalamus. Lancet. 1999; 353(9154): 724.
    PubMed
  61. Saleh C, Gonzalez V, Cif L, et al. Deep brain stimulation of the globus pallidus internus and Gilles de la Tourette syndrome: Toward multiple networks modulation. Surg Neurol Int. 2012; 3(Suppl 2): S127–S142.
    CrossRefPubMed
  62. Servello D, Sassi M, Bastianello S, et al. Electrode displacement after intracerebral hematoma as a complication of a deep brain stimulation procedure. Neuropsychiatr Dis Treat. 2009; 5: 183–187.
    PubMed
  63. Servello D, Sassi M, Gaeta M, et al. Tourette syndrome (TS) bears a higher rate of inflammatory complications at the implanted hardware in deep brain stimulation (DBS). Acta Neurochir (Wien). 2011; 153(3): 629–632.
    CrossRefPubMed
  64. Visser-Vandewalle V, Temel Y, Boon P, et al. Chronic bilateral thalamic stimulation: a new therapeutic approach in intractable Tourette syndrome. Report of three cases. J Neurosurg. 2003; 99(6): 1094–1100.
    CrossRefPubMed
  65. Servello D, Porta M, Sassi M, et al. Deep brain stimulation in 18 patients with severe Gilles de la Tourette syndrome refractory to treatment: the surgery and stimulation. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2008; 79(2): 136–142.
    CrossRefPubMed
  66. Shields DC, Cheng ML, Flaherty AW, et al. Microelectrode-guided deep brain stimulation for Tourette syndrome: within-subject comparison of different stimulation sites. Stereotact Funct Neurosurg. 2008; 86(2): 87–91.
    CrossRefPubMed
  67. Cleary DR, Ozpinar A, Raslan AM, et al. Deep brain stimulation for psychiatric disorders: where we are now. Neurosurg Focus. 2015; 38(6): 1–24.
    CrossRefPubMed

Regulamin

Ważne: serwis https://journals.viamedica.pl/ wykorzystuje pliki cookies. Więcej >>

Używamy informacji zapisanych za pomocą plików cookies m.in. w celach statystycznych, dostosowania serwisu do potrzeb użytkownika (np. język interfejsu) i do obsługi logowania użytkowników. W ustawieniach przeglądarki internetowej można zmienić opcje dotyczące cookies. Korzystanie z serwisu bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zapisane w pamięci komputera. Więcej informacji można znaleźć w naszej Polityce prywatności.

Czym są i do czego służą pliki cookie możesz dowiedzieć się na stronie wszystkoociasteczkach.pl.

 

Wydawcą serwisu jest VM Media Group sp. z o.o., Grupa Via Medica, ul. Świętokrzyska 73, 80–180 Gdańsk

tel. +48 58 320 94 94, faks +48 58 320 94 60, e-mail: viamedica@viamedica.pl