Wyszuk. zaawans.

Tom 12, Nr 3 (2016)
Farmakoterapia chorób układu nerwowego
Opublikowany online: 2016-12-02

dostęp otwarty

Pokaż PDF Pobierz plik PDF Pokaż HTML
Wyświetlenia strony 1657
Wyświetlenia/pobrania artykułu 60007
Pobierz cytowanie

Eksport do Mediów Społecznościowych

Eksport do Mediów Społecznościowych

Behawioralne, farmakologiczne i neurochirurgiczne leczenie tików — aktualny stan wiedzy

Piotr Janik
Pol. Przegl. Neurol 2016;12(3):162-173.

Streszczenie

Zespół Gilles’a de la Tourette’a (GTS, Gilles de la Tourette syndrome) jest zaburzeniem neuropsychiatrycznym o nieustalonej przyczynie, stwierdzanym u dzieci i dorosłych, rozpoczynającym się przed 18. rokiem życia, którego głównym objawem są tiki ruchowe i głosowe utrzymujące się dłużej niż 12 miesięcy. Tiki występują u wszystkich chorych z GTS, u większości współistnieją także inne schorzenia: zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD, attention deficit hyperactivity disorder), zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD, obsessive-compulsive symptoms), depresja, zespoły lękowe, agresja. Leczenie jest objawowe i nie ma dowodów, że wpływa na naturalny przebieg choroby, rokowanie czy proces dojrzewania mózgu u dzieci i młodzieży. Wielu chorych nie wymaga leczenia z powodu niewielkiego nasilenia tików. Podejmuje się je wyłącznie wtedy, gdy tiki wpływają na codzienne funkcjonowanie. Terapia tików obejmuje interwencje behawioralne (np. terapia z odwracaniem nawyku/kompleksowa behawioralna interwencja w tikach oraz terapia ekspozycyjna z powstrzymaniem reakcji) oraz leczenie farmakologiczne. Najczęściej stosowanymi lekami są neuroleptyki: klasyczne (haloperydol, pimozyd) i atypowe (rysperydon, arypiprazol, sulpiryd) oraz agoniści receptora adrenergicznego alfa2 (klonidyna). Inne dostępne w Polsce leki redukujące tiki to topiramat, toksyna botulinowa, tetrabenazyna, benzodiazepiny. Głęboka stymulacja mózgu (DBS, deep brain stimulation) jest zarezerwowana dla chorych z ciężkimi, niepoddającymi się żadnemu leczeniu tikami, pozwala na redukcję tików o około połowę, ale wciąż pozostaje terapią o nieudokumentowanej ostatecznie skuteczności. Najczęściej wybieraną strukturą anatomiczną, do której implantuje się elektrody, jest przyśrodkowa część wzgórza oraz część wewnętrzna gałki
bladej. Obecna praca poglądowa podsumowuje aktualne sposoby leczenia tików i opisuje nowe metody.

Słowa kluczowe: tikizespół Gilles’a de la Tourette’ainterwencje behawioralneleczenie farmakologicznegłęboka stymulacja mózgu

Pełna treść:

Pokaż HTML Pokaż PDF Pobierz plik PDF

Referencje

  1. Piacentini J, Woods DW, Scahill L, et al. Behavior therapy for children with Tourette disorder: a randomized controlled trial. JAMA. 2010; 303(19): 1929–1937.
    CrossRefPubMed
  2. Wilhelm S, Peterson AL, Piacentini J, et al. Randomized trial of behavior therapy for adults with Tourette syndrome. Arch Gen Psychiatry. 2012; 69(8): 795–803.
    CrossRefPubMed
  3. Verdellen CWJ, Keijsers GPJ, Cath DC, et al. Exposure with response prevention versus habit reversal in Tourettes's syndrome: a controlled study. Behav Res Ther. 2004; 42(5): 501–511.
    CrossRefPubMed
  4. Woods DW, Piacentini JC, Scahill L, et al. Behavior therapy for tics in children: acute and long-term effects on psychiatric and psychosocial functioning. J Child Neurol. 2011; 26(7): 858–865.
    CrossRefPubMed
  5. McGuire JF, Piacentini J, Brennan EA, et al. A meta-analysis of behavior therapy for Tourette Syndrome. J Psychiatr Res. 2014; 50: 106–112.
    CrossRefPubMed
  6. Roessner V, Plessen KJ, Rothenberger A, et al. ESSTS Guidelines Group. European clinical guidelines for Tourette syndrome and other tic disorders. Part II: pharmacological treatment. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2011; 20(4): 173–196.
    CrossRefPubMed
  7. Jankovic J. Therapeutic Developments for Tics and Myoclonus. Mov Disord. 2015; 30(11): 1566–1573.
    CrossRefPubMed
  8. Hollis C, Pennant M, Cuenca J, et al. Clinical effectiveness and patient perspectives of different treatment strategies for tics in children and adolescents with Tourette syndrome: a systematic review and qualitative analysis. Health Technol Assess. 2016; 20(4): 1–450.
    CrossRefPubMed
  9. Roessner V, Rothenberger A. Pharmacological treatment of tics. W: Martino D., Leckman J.F. (red.). Tourette syndrome. Oxford University Press, New York 2013: 524–552.
  10. Pringsheim T, Doja A, Gorman D, et al. Canadian guidelines for the evidence-based treatment of tic disorders: pharmacotherapy. Can J Psychiatry. 2012; 57(3): 133–143.
    CrossRefPubMed
  11. Schapiro E, Shapiro E. Treatment of tic disorders with haloperidol. In: Cohen DJ, Bruun RD, Leckman JF. ed. Tourette syndrome and tic disorders. John Wiley and Sons, New York 1998: 267–280.
  12. Thenganatt MA, Jankovic J. Recent Advances in Understanding and Managing Tourette Syndrome. F1000Resarch. 2016; 5 (F1000 Faculty Rev.): 152.
    CrossRefPubMed
  13. Wenzel C, Kleimann A, Bokemeyer S, et al. Aripiprazole for the treatment of Tourette syndrome: a case series of 100 patients. J Clin Psychopharmacol. 2012; 32(4): 548–550.
    CrossRefPubMed
  14. Yoo HK, Joung YS, Lee JS, et al. A multicenter, randomized, double-blind, placebo-controlled study of aripiprazole in children and adolescents with Tourette's disorder. J Clin Psychiatry. 2013; 74(8): e772–e780.
    CrossRefPubMed
  15. Zheng W, Li XB, Xiang YQ, et al. Aripiprazole for Tourette's syndrome: a systematic review and meta-analysis. Hum Psychopharmacol. 2016; 31(1): 11–18.
    CrossRefPubMed
  16. Weisman H, Qureshi IA, Leckman JF, et al. Systematic review: pharmacological treatment of tic disorders--efficacy of antipsychotic and alpha-2 adrenergic agonist agents. Neurosci Biobehav Rev. 2013; 37(6): 1162–1171.
    CrossRefPubMed
  17. Müller-Vahl KR, Krueger D. Does Tourette syndrome prevent tardive dyskinesia? Mov Disord. 2011; 26(13): 2442–2443.
    CrossRefPubMed
  18. Jankovic J, Jimenez-Shahed J, Brown LW. A randomised, double-blind, placebo-controlled study of topiramate in the treatment of Tourette syndrome. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2010; 81(1): 70–73.
    CrossRefPubMed
  19. Smith-Hicks CL, Bridges DD, Paynter NP, et al. A double blind randomized placebo control trial of levetiracetam in Tourette syndrome. Mov Disord. 2007; 22(12): 1764–1770.
    CrossRefPubMed
  20. Hedderick EF, Morris CM, Singer HS. Double-blind, crossover study of clonidine and levetiracetam in Tourette syndrome. Pediatr Neurol. 2009; 40(6): 420–425.
    CrossRefPubMed
  21. Marras C, Andrews D, Sime E, et al. Botulinum toxin for simple motor tics: a randomized, double-blind, controlled clinical trial. Neurology. 2001; 56(5): 605–610.
    PubMed
  22. Kenney C, Hunter C, Jankovic J. Long-term tolerability of tetrabenazine in the treatment of hyperkinetic movement disorders. Mov Disord. 2007; 22(2): 193–197.
    CrossRefPubMed
  23. Porta M, Sassi M, Cavallazzi M, et al. Tourette's syndrome and role of tetrabenazine: review and personal experience. Clin Drug Investig. 2008; 28(7): 443–459.
    PubMed
  24. Müller-Vahl KR, Schneider U, Koblenz A, et al. Treatment of Tourette's syndrome with Delta 9-tetrahydrocannabinol (THC): a randomized crossover trial. Pharmacopsychiatry. 2002; 35(2): 57–61.
    CrossRefPubMed
  25. Müller-Vahl KR, Schneider U, Prevedel H, et al. Delta 9-tetrahydrocannabinol (THC) is effective in the treatment of tics in Tourette syndrome: a 6-week randomized trial. J Clin Psychiatry. 2003; 64(4): 459–465.
    PubMed
  26. Singer HS, Wendlandt J, Krieger M, et al. Baclofen treatment in Tourette syndrome: a double-blind, placebo-controlled, crossover trial. Neurology. 2001; 56(5): 599–604.
    PubMed
  27. Kurlan R, Majumdar L, Deeley C, et al. A controlled trial of propoxyphene and naltrexone in patients with Tourette's syndrome. Ann Neurol. 1991; 30(1): 19–23.
    CrossRefPubMed
  28. van Wattum PJ, Chappell PB, Zelterman D, et al. Patterns of response to acute naloxone infusion in Tourette's syndrome. Mov Disord. 2000; 15(6): 1252–1254.
    PubMed
  29. Muroni A, Paba S, Puligheddu M, et al. A preliminary study of finasteride in Tourette syndrome. Mov Disord. 2011; 26(11): 2146–2147.
    CrossRefPubMed
  30. Peterson BS, Zhang H, Anderson GM, et al. A double-blind, placebo-controlled, crossover trial of an antiandrogen in the treatment of Tourette's syndrome. J Clin Psychopharmacol. 1998; 18(4): 324–331.
    PubMed
  31. Gilbert DL, Budman CL, Singer HS, et al. A D1 receptor antagonist, ecopipam, for treatment of tics in Tourette syndrome. Clin Neuropharmacol. 2014; 37(1): 26–30.
    CrossRefPubMed
  32. Hartmann A, Worbe Y, Arnulf I. Increasing histamine neurotransmission in Gilles de la Tourette syndrome. J Neurol. 2012; 259(2): 375–376.
    CrossRefPubMed
  33. Kurlan R, Crespi G, Coffey B, et al. Pramipexole for TS Trial Investigators. A multicenter randomized placebo-controlled clinical trial of pramipexole for Tourette's syndrome. Mov Disord. 2012; 27(6): 775–778.
    CrossRefPubMed
  34. Anca MH, Giladi N, Korczyn AD. Ropinirole in Gilles de la Tourette syndrome. Neurology. 2004; 62(9): 1626–1627.
    PubMed
  35. Lemmon ME, Grados M, Kline T, et al. Efficacy of Glutamate Modulators in Tic Suppression: A Double-Blind, Randomized Control Trial of D-serine and Riluzole in Tourette Syndrome. Pediatr Neurol. 2015; 52(6): 629–634.
    CrossRefPubMed
  36. Bloch MH, Panza KE, Yaffa A, et al. N-Acetylcysteine in the Treatment of Pediatric Tourette Syndrome: Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Add-On Trial. J Child Adolesc Psychopharmacol. 2016; 26(4): 327–334.
    CrossRefPubMed
  37. Landeros-Weisenberger A, Mantovani A, Motlagh MG, et al. Randomized Sham Controlled Double-blind Trial of Repetitive Transcranial Magnetic Stimulation for Adults With Severe Tourette Syndrome. Brain Stimul. 2015; 8(3): 574–581.
    CrossRefPubMed
  38. Houeto JL, Karachi C, Mallet L, et al. Tourette's syndrome and deep brain stimulation. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2005; 76(7): 992–995.
    CrossRefPubMed
  39. Maciunas RJ, Maddux BN, Riley DE, et al. Prospective randomized double-blind trial of bilateral thalamic deep brain stimulation in adults with Tourette syndrome. J Neurosurg. 2007; 107(5): 1004–1014.
    CrossRefPubMed
  40. Welter ML, Mallet L, Houeto JL, et al. Internal pallidal and thalamic stimulation in patients with Tourette syndrome. Arch Neurol. 2008; 65(7): 952–957.
    CrossRefPubMed
  41. Ackermans L, Duits A, van der Linden C, et al. Double-blind clinical trial of thalamic stimulation in patients with Tourette syndrome. Brain. 2011; 134(Pt 3): 832–844.
    CrossRefPubMed
  42. Kefalopoulou Z, Zrinzo L, Jahanshahi M, et al. Bilateral globus pallidus stimulation for severe Tourette's syndrome: a double-blind, randomised crossover trial. Lancet Neurol. 2015; 14(6): 595–605.
    CrossRefPubMed
  43. Leckman JF, Zhang H, Vitale A, et al. Course of tic severity in Tourette syndrome: the first two decades. Pediatrics. 1998; 102(1 Pt 1): 234–245.
    PubMed
  44. Mink JW, Walkup J, Frey KA, et al. Tourette Syndrome Association, Inc. Patient selection and assessment recommendations for deep brain stimulation in Tourette syndrome. Mov Disord. 2006; 21(11): 1831–1838.
    CrossRefPubMed
  45. Müller-Vahl KR, Cath DC, Cavanna AE, et al. ESSTS Guidelines Group. European clinical guidelines for Tourette syndrome and other tic disorders. Part IV: deep brain stimulation. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2011; 20(4): 209–217.
    CrossRefPubMed
  46. Schrock LE, Mink JW, Woods DW, et al. Tourette Syndrome Association International Deep Brain Stimulation (DBS) Database and Registry Study Group. Tourette syndrome deep brain stimulation: a review and updated recommendations. Mov Disord. 2015; 30(4): 448–471.
    CrossRefPubMed
  47. Servello D, Zekaj E, Saleh C, et al. Deep Brain Stimulation in Gilles de la Tourette Syndrome: What Does the Future Hold? A Cohort of 48 Patients. Neurosurgery. 2016; 78(1): 91–100.
    CrossRefPubMed
  48. Dueck A, Wolters A, Wunsch K, et al. Deep brain stimulation of globus pallidus internus in a 16-year-old boy with severe tourette syndrome and mental retardation. Neuropediatrics. 2009; 40(5): 239–242.
    CrossRefPubMed
  49. Baldermann JC, Schüller T, Huys D, et al. Deep Brain Stimulation for Tourette-Syndrome: A Systematic Review and Meta-Analysis. Brain Stimul. 2016; 9(2): 296–304.
    CrossRefPubMed
  50. Janik P, Kalbarczyk A, Sitek M. Clinical analysis of Gilles de la Tourette syndrome based on 126 cases. Neurol Neurochir Pol. 2007; 41(5): 381–387.
    PubMed
  51. Porta M, Servello D, Sevello D, et al. Issues related to deep brain stimulation for treatment-refractory Tourette's syndrome. Eur Neurol. 2009; 62(5): 264–273.
    CrossRefPubMed
  52. Visser-Vandewalle V, Ackermans L, van der Linden C, et al. Deep brain stimulation in Gilles de la Tourette's syndrome. Neurosurgery. 2006; 58(3): E590.
    CrossRefPubMed
  53. Janik P, Milanowski L, Szejko N. Psychogenic tics: clinical characteristics and prevalence. Psychiatr Pol. 2014; 48(4): 835–845.
    PubMed
  54. Fraint A, Pal G. Deep Brain Stimulation in Tourette's Syndrome. Front Neurol. 2015; 6: 170.
    CrossRefPubMed
  55. Sturm V, Lenartz D, Koulousakis A, et al. The nucleus accumbens: a target for deep brain stimulation in obsessive-compulsive- and anxiety-disorders. J Chem Neuroanat. 2003; 26(4): 293–299.
    PubMed
  56. Kuhn J, Lenartz D, Mai JK, et al. Deep brain stimulation of the nucleus accumbens and the internal capsule in therapeutically refractory Tourette-syndrome. J Neurol. 2007; 254(7): 963–965.
    CrossRefPubMed
  57. Flaherty AW, Williams ZM, Amirnovin R, et al. Deep brain stimulation of the anterior internal capsule for the treatment of Tourette syndrome: technical case report. Neurosurgery. 2005; 57(4 Suppl): E403.
    PubMed
  58. Shahed J, Poysky J, Kenney C, et al. GPi deep brain stimulation for Tourette syndrome improves tics and psychiatric comorbidities. Neurology. 2007; 68(2): 159–160.
    CrossRefPubMed
  59. Servello D, Sassi M, Brambilla A, et al. De novo and rescue DBS leads for refractory Tourette syndrome patients with severe comorbid OCD: a multiple case report. J Neurol. 2009; 256(9): 1533–1539.
    CrossRefPubMed
  60. Vandewalle V, van der Linden C, Groenewegen HJ, et al. Stereotactic treatment of Gilles de la Tourette syndrome by high frequency stimulation of thalamus. Lancet. 1999; 353(9154): 724.
    PubMed
  61. Saleh C, Gonzalez V, Cif L, et al. Deep brain stimulation of the globus pallidus internus and Gilles de la Tourette syndrome: Toward multiple networks modulation. Surg Neurol Int. 2012; 3(Suppl 2): S127–S142.
    CrossRefPubMed
  62. Servello D, Sassi M, Bastianello S, et al. Electrode displacement after intracerebral hematoma as a complication of a deep brain stimulation procedure. Neuropsychiatr Dis Treat. 2009; 5: 183–187.
    PubMed
  63. Servello D, Sassi M, Gaeta M, et al. Tourette syndrome (TS) bears a higher rate of inflammatory complications at the implanted hardware in deep brain stimulation (DBS). Acta Neurochir (Wien). 2011; 153(3): 629–632.
    CrossRefPubMed
  64. Visser-Vandewalle V, Temel Y, Boon P, et al. Chronic bilateral thalamic stimulation: a new therapeutic approach in intractable Tourette syndrome. Report of three cases. J Neurosurg. 2003; 99(6): 1094–1100.
    CrossRefPubMed
  65. Servello D, Porta M, Sassi M, et al. Deep brain stimulation in 18 patients with severe Gilles de la Tourette syndrome refractory to treatment: the surgery and stimulation. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2008; 79(2): 136–142.
    CrossRefPubMed
  66. Shields DC, Cheng ML, Flaherty AW, et al. Microelectrode-guided deep brain stimulation for Tourette syndrome: within-subject comparison of different stimulation sites. Stereotact Funct Neurosurg. 2008; 86(2): 87–91.
    CrossRefPubMed
  67. Cleary DR, Ozpinar A, Raslan AM, et al. Deep brain stimulation for psychiatric disorders: where we are now. Neurosurg Focus. 2015; 38(6): 1–24.
    CrossRefPubMed

Informacje o plikach cookie

Niezbędne pliki cookie

Zawsze aktywne

Te pliki cookie są niezbędne do prawidłowego wyświetlania i działania strony internetowej. Zablokowanie ich może spowodować nieprawidłowe działanie strony.

Analityczne pliki cookie

W ramach naszej strony internetowej korzystamy z narzędzi analitycznych, takich jak Google Analytics, które umożliwiają nam weryfikację ruchu na stronie internetowej. Narzędzia te mogą wymagać użycia plików cookie.

Społecznościowe pliki cookie

Są to pliki cookie powiązane z portalami społecznościowymi, z których korzystamy. Zaakceptowanie ich pozwoli na powiązanie Twojej wizyty na stronie z naszymi profilami w mediach społecznościowych.

Marketingowe pliki cookie

Są to pliki cookie odpowiedzialne za prowadzenie działań reklamowych i marketingowych - zgoda na ich wykorzystanie pozwoli nam kierować do Ciebie reklamy, bazujące na podstawie Twoich wcześniejszych aktywności w ramach naszej stronie internetowej.

Copyright © 2023-2024 Via Medica Regulamin Polityka cookies Polityka prywatności Nota prawna