Spośród możliwych czynników etiologicznych stwardnienia rozsianego (SM, sclerosis multiplex), podnosi się rolę zakażeń wirusowych jako czynników spustowych reakcji immunologicznych. Jako potencjalnie patogenne można wyróżnić: herpeswirus typu 6 (HHV-6, human herpesvirus 6) czy retrowirus związany ze stwardnieniem rozsianym (MSRV, multiple sclerosis associated retrovirus). Początek choroby jest związany z aktywacją krążących autoreaktywnych limfocytów T, które przedostają się do ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Tutaj ponownie aktywowane przez komórki prezentujące antygen ulegają klonalnej ekspansji i uwalniają wiele cytokin, takich jak: TNF-α, IFN-γ, IL-2, IL-12, IL-15 czy IL-18. W ogniskach demielinizacji wykrywa się też cytokiny o właściwościach antyzapalnych uwalniane przez limfocyty Th2 - IL-4 oraz IL-10 - czy przez makrofagi TGF-β. Prozapalne cytokiny aktywują komórki mikrogleju, makrofagi i astrocyty, stymulują uwalnianie chemokin oraz ekspresję cząsteczek adhezyjnych na powierzchni śródbłonka. Cząsteczki te, poprzez łączenie się z odpowiadającymi im ligandami, na przykład VLA-4 dla VCAM-1 czy LFA-1 dla ICAM-1, umożliwiają przechodzenie limfocytów przez barierę krew–mózg. Podobną rolę w patogenezie SM pełni cząsteczka adhezyjna komórek śródbłonka i płytek krwi PECAM-1. W proces migracji w sposób istotny zaangażowane są chemokiny oraz metaloproteinazy. Przeciwciała przeciwko antygenom obecnym w obrębie mieliny (MOG, MBP) przyczyniają się do uszkodzenia osłonki mielinowej. Przeciwciała mogą wywoływać opsonizację autoantygenów, umożliwiając makrofagom fagocytozę, jak również tworzą kompleksy immunologiczne aktywujące układ dopełniacza z powstawaniem kompleksów ataku błonu komórkowej. Uszkodzenie aksonów, obserwowane zarówno w obrębie aktywnych ognisk demielinizacji, jak i w obrębie pozornie prawidłowej istoty białej, przyczynia się do klinicznej progresji choroby. Remielinizacja widoczna w obrębie ostrych, jak i przewlekłych ognisk demielinizacji, zależy od liczby zachowanych oligodendrocytów na terenie ognisk uszkodzenia, warunkując poprawę kliniczną. Na procesy naprawcze, w tym remielinizację, wpływa uwalnianie czynników troficznych, takich jak BDNF, NGF czy IGF-1.
Polski Przegląd Neurologiczny 2009; 5 (4): 159-165