Artykuł jest tłumaczeniem pracy: Lebiedziński F., Kaniowski B., Loroch G., Report from the 16th International Conference of the Journal “Palliative Medicine in Practice”. Palliat. Med. Pract. 2023, tom 17, nr 3: 173–177. DOI: 10.5603/PMPI.a2023.0028. Należy cytować wersję pierwotną.
W dniach 23–24 czerwca 2023 roku w Gdańsku odbyła się XVI Międzynarodowa Konferencja Czasopisma „Palliative Medicine in Practice” pod przewodnictwem konsultanta krajowego w dziedzinie medycyny paliatywnej i kierownika Katedry Medycyny Paliatywnej Instytutu Nauk Medycznych Collegium Medicum Uniwersytetu Zielonogórskiego — pana profesora Wojciecha Lepperta. Wydarzenie ponownie zostało objęte patronatem honorowym przez pana profesora Marcina Gruchałę — Rektora Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego oraz patronatem merytorycznym przez Polskie Towarzystwo Opieki Paliatywnej.
Uczestnicy zostali powitani podczas panelu otwierającego konferencję, w którego składzie znaleźli się redaktor naczelny czasopisma „Palliative Medicine in Practice” – pan profesor Wojciech Leppert, dr hab. n. med. Kamil Chwojnicki — prodziekan Wydziału Lekarskiego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego oraz pani dr n. med. Aleksandra Modlińska — konsultant wojewódzki w dziedzinie medycyny paliatywnej w województwie pomorskim.
Wykład inauguracyjny pod tytułem Opioids in chronic pain management wygłosił pan profesor Sebastiano Mercadante, światowy ekspert w dziedzinie bólu i opieki paliatywnej. W prezentacji pan profesor omówił najnowsze zalecenia American Society of Clinical Oncology (ASCO) leczenia bólu u dorosłych chorych na nowotwory [1]. Zalecenia opracowano na podstawie systematycznego przeglądu literatury, w którym identyfikowano przeglądy systematyczne i kontrolowane randomizowane badania kliniczne dotyczące skuteczności i bezpieczeństwa stosowania analgetyków opioidowych u chorych na nowotwory, sposoby rozpoczęcia i dostosowania dawek opioidów oraz zapobieganie i leczenie działań niepożądanych opioidów. Przeszukano bazy PubMed i Cochrane Library w okresie od 1 stycznia 2010 roku do 17 lutego 2022 roku.
Podczas wykładu pan profesor zwrócił uwagę na fakt, że opioidy powinny być stosowanie u chorych z umiarkowanym i silnym natężeniem bólu związanym z nowotworem lub prowadzonym leczeniem przeciwnowotworowym, pod warunkiem braku przeciwwskazań do ich stosowania. Leczenie opioidami powinno być rozpoczynane w razie potrzeby i w najniższej możliwej dawce w celu uzyskania akceptowalnej analgezji i celów chorych z wcześniej wdrażaną oceną kliniczną i częstym dostosowaniem dawek. W przypadku chorych z zaburzeniami związanymi ze stosowaniem leków (ang. substance use disorder) klinicyści powinni współpracować ze specjalistami medycyny (pielęgniarstwa opieki) paliatywnej, medycyny bólu i/lub psychiatrami w celu wypracowania optymalnego postępowania przeciwbólowego. Należy wdrażać zapobieganie, monitorowanie i leczenie działań niepożądanych opioidów. Profesor Mercadante zwrócił uwagę na możliwość zastosowania metadonu również jako pierwszego opioidu (zwykle lek podawany jest jako druga lub trzecia linia leczenia bólu przy zamianie opioidów bądź w niskich dawkach dołączany do równocześnie stosowanego innego opioidu). Pan profesor Mercadante przekonywał, że stosowanie produktów fentanylu podawanych drogą przezśluzówkową w leczeniu epizodów bólu przebijającego w dawkach proporcjonalnych do dawek opioidu podstawowego jest skuteczne i bezpieczne [według charakterystyki produktu leczniczego (ChPL), konieczne jest miareczkowanie od najniższych dostępnych dawek danego produktu fentanylu]. Po wykładzie inauguracyjnym zaczęły się właściwe sesje tematyczne.
Pierwsza sesja konferencji, pod przewodnictwem profesora Jerzego Wordliczka oraz pani profesor Małgorzaty Malec-Milewskiej, dotyczyła bólu u chorych na nowotwory. Rozpoczął ją pan profesor Jerzy Wordliczek z Kliniki Intensywnej Terapii Interdyscyplinarnej Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego (CM UJ) w Krakowie, który omówił diagnostykę oraz współczesne możliwości leczenia bólu neuropatycznego oraz nocyplastycznego. W wykładzie pan profesor podkreślił między innymi złożoność patomechanizmów przyczyniających się do powstania tych rodzajów bólu oraz konieczność multimodalnej terapii. Następnie dr n. med. Magdalena Kocot-Kępska z Zakładu Badania i Leczenia Bólu i Katedry Anestezjologii i Intensywnej Terapii CM UJ w Krakowie omówiła nowe możliwości leczenia bólu trzewnego, w tym zabiegów neuromodulacyjnych u chorych na nowotwory takich jak stymulacja rogów tylnych rdzenia kręgowego czy radioablacja splotu trzewnego.
W kolejnym wystąpieniu dr hab. n. med. Renata Zajączkowska z Kliniki Intensywnej Terapii Interdyscyplinarnej CM UJ w Krakowie przedstawiła patomechanizm i leczenie bólu kostnego u chorych na nowotwory. Prelegentka zwróciła uwagę między innymi na konieczność dostosowania leczenia bólu kostnego do fazy choroby nowotworowej i możliwość zastosowania leków poprawiających metabolizm kości oraz adjuwantów analgetycznych. Temat ko-analgetyków w leczeniu bólu u chorych na nowotwory został przybliżony podczas wykładu pani dr hab. n. med. Małgorzaty Malec-Milewskiej z Kliniki Anestezjologii i Intensywnej Terapii Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego (CMKP) w Warszawie. Na zakończenie sesji pan dr hab. n. med. Jarosław Woroń z Zakładu Farmakologii Klinicznej CM UJ omówił najczęstsze interakcje leków stosowanych w terapii bólu u chorych na nowotwory. W wykładzie zwrócono uwagę, że istotną przyczynę jatrogenizacji w medycynie paliatywnej stanowi brak stosowania zasad farmakoterapii kontekstowej. Omówione zostało również ryzyko działań niepożądanych związanych z korzystaniem z ko-analgetyków, kanabinoidów i leczeniem sterydami.
Druga sesja konferencji była poświęcona zastosowaniu kanabinoidów w leczeniu objawów towarzyszących chorobie nowotworowej. Sesję zainicjował wykład pani profesor Małgorzaty Łukowicz z Kliniki Rehabilitacji CMKP w Warszawie pod tytułem Podstawy teoretyczne i przykłady z praktyki klinicznej zastosowania kanabinoidów. Podczas wykładu zaprezentowano między innymi aktualny stan wiedzy na temat lokalizacji i funkcji receptorów kanabinoidowych oraz sytuacje kliniczne stanowiące wskazanie do rozważenia włączenia konopi. Zwrócono również uwagę na wysoki indeks terapeutyczny kanabinoidów (1000 : 1), który wiąże się ze względnie niskim ryzykiem działań niepożądanych.
W ramach trzeciej sesji konferencji uczestnicy mieli okazję wziąć udział w warsztatach interaktywnych Leczenie bólu u chorych na nowotwory na podstawie przypadków pacjentów, prowadzonych przez profesor Małgorzatę Malec-Milewską i dr. hab. n. med. Jarosława Woronia.
Czwarta sesja konferencji dotyczyła możliwości rozwoju opieki duchowej w medycynie. Była prowadzona przez panią profesor Małgorzatę Krajnik z Katedry Opieki Paliatywnej Collegium Medicum w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (UMK) w Toruniu, która zainaugurowała sesję prelekcją pod tytułem Edukacja w zakresie opieki duchowej. Pani profesor omówiła między innymi strefy duchowości człowieka według Polskiego Towarzystwa Opieki Duchowej w Medycynie (PTODM) oraz korzyści z edukowania pracowników ochrony zdrowia i kapelanów w zakresie opieki duchowej nad pacjentami. Następnie dr n. med. Beata Brożek z Katedry Opieki Paliatywnej Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu, przybliżyła temat terapii wzmacniającej godność (ang. dignity therapy). Interwencja ta polega na rozmowie, podczas której wydobywa się z pamięci chorych wspomnienia mogące stanowić wsparcie w zaawansowanej fazie choroby. Prelegentka przedstawiła dowody na pozytywny wpływ tej terapii, w tym wyniki z badań własnych, w których terapia wzmacniająca godność zapewniła wsparcie chorym z ciężką postacią przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Sesję zakończył wykład dr n. społ. Martyny Janickiej z Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. Doktora Józefa Bednarza w Świeciu pod tytułem Uważne słuchanie i poszukiwanie sensu cierpienia. Zwróciła w nim uwagę na rolę medyków we wspieraniu pacjenta potrzebującego odnaleźć sens w nowej rzeczywistości, w której towarzyszy mu cierpienie związane z zaawansowaną chorobą.
Piąta sesja konferencji została poświęcona integracji opieki paliatywnej i psychoonkologii. Sesji przewodniczyli pani profesor Monika Lichodziejewska-Niemierko z Zakładu Medycyny Paliatywnej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego oraz pan profesor Mikołaj Majkowicz z Instytutu Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku. Sesję otworzył wykład pani profesor Krystyny de Walden-Gałuszko z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie pod tytułem Rola sztucznej inteligencji w medycynie, w którym zostały przedstawione zagrożenia związane między innymi z potencjalnym pogorszeniem jakości empatycznej komunikacji w praktyce klinicznej pod wpływem rosnącej roli sztucznej inteligencji w opiece medycznej. Kolejno pan profesor Mikołaj Majkowicz wygłosił prelekcję Znaczenie osobowości silnej immunologicznie w pracy psychoonkologa. Pan profesor przedstawił występowanie cech osobowości silnej immunologicznie (zdrowe pomaganie, związki oparte na miłości, zdolność do zwierzeń, asertywność, siła charakteru, wrażliwość na sygnały wewnętrzne oraz złożoność struktury „ja”) jako czynnika potencjalnie chroniącego przed wypaleniem zawodowym u osób pracujących z pacjentami ciężko chorymi na nowotwory.
Następnie, profesor Monika Lichodziejewska-Niemierko wygłosiła prelekcję pod tytułem Jak wprowadzić planowanie opieki z wyprzedzeniem do praktyki klinicznej?. Podczas wystąpienia pani profesor przedstawiła, jak powinna przebiegać opieka paliatywna zgodna z preferencjami chorych. Podkreśliła, że planowanie opieki z wyprzedzeniem (ACP, advance care planning) powinno opierać się na szczerym i wnikliwym omówieniu możliwości i ograniczeń proponowanego leczenia zarówno z pacjentem, jak i z rodziną oraz przedstawicielami personelu medycznego. Zwróciła również uwagę, że skuteczne wdrażanie ACP ma pozwolić na wspólne podejmowanie decyzji (SDM, shared decision-making) na każdym etapie choroby.
W czwartym wystąpieniu sesji pani profesor Marzena Samardakiewicz z Zakładu Psychologii Katedry Psychospołecznych Aspektów Medycyny Uniwersytetu Medycznego w Lublinie zaprezentowała nowe kierunki rozwoju psychoonkologii. Pani profesor przedstawiła historię powstania oraz działania prowadzone przez Polskie Towarzystwo Psychoonkologiczne (PTPO). Ponadto, uwzględniając rosnące zapotrzebowanie na opiekę psychoonkologiczną, wskazała na potrzebę poszerzania jej dostępności, jak i rozwijania jej jakości poprzez ustawiczne szkolenia dla całej kadry medycznej, w tym personelu wysoko wyspecjalizowanego — psychologów i psychiatrów.
Wykład zamykający sesję pod tytułem Rola medycyny narracyjnej w nauczaniu opieki paliatywnej wygłosiła dr n. społ. Agata Rudnik z Zakładu Psychologii Klinicznej i Zdrowia Instytutu Psychologii i Akademickiego Centrum Wsparcia Psychologicznego Uniwersytetu Gdańskiego. Prelegentka przybliżyła definicję medycyny narracyjnej jako praktyki klinicznej wzmocnionej kompetencjami narracyjnymi, czyli umiejętnościami interpretowania i poznawania historii drugiego człowieka. Przedstawiła możliwe wykorzystanie w edukacji technik medycyny narracyjnej takich jak wywiady, opisy obserwacji i uczuć związanych z sytuacją choroby czy warsztaty twórczego pisania do podniesienia kompetencji studentów w zakresie komunikacji, co jest szczególnie istotne w skutecznej opiece paliatywnej.
Szósta sesja, pod tytułem Edukacja w opiece i medycynie paliatywnej, była prowadzona przez dr. n. med. Leszka Pawłowskiego z Zakładu Medycyny Paliatywnej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego oraz dr n. o zdr. Izabelę Kaptacz z Zakładu Medycyny i Opieki Paliatywnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Jako pierwszy wystąpił dr Andreas Stähli z Johannes-Hospiz Münster w Niemczech z wykładem pod tytułem Postgraduate education in palliative care and curricular issues in Central, Eastern and South-Eastern Europe (Edukacja podyplomowa w medycynie paliatywnej i kwestie dotyczące programów nauczania w Europie Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej). Prelegent przedstawił wyniki międzynarodowego badania ankietowego, w którym krajowi liderzy opieki paliatywnej opisali rozwój i wyzwania dla edukacji podyplomowej w medycynie paliatywnej [2]. Ponad 90% respondentów wskazało, że interdyscyplinarna podstawa programowa rekomendowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO, World Health Organization), do powstania której mogą prowadzić dalsze badania w ramach współpracy międzynarodowej, pomogłaby promować medycynę paliatywną w ich kraju.
W kolejnym wykładzie dr Grzegorz Loroch z Katedry Medycyny Paliatywnej Instytutu Nauk Medycznych Collegium Medicum Uniwersytetu Zielonogórskiego (CM UZ), zaprezentował program nauczania medycyny paliatywnej studentów kierunku lekarskiego Collegium Medicum Uniwersytetu Zielonogórskiego. Praca powstała w ramach współpracy zespołu naukowców z Zakładu Medycyny Paliatywnej CM UZ w składzie: dr Grzegorz Loroch, mgr Maria Forycka, dr Emilia Pucek i profesor Wojciech Leppert. Program nauczania od piątego roku łączy zajęcia teoretyczne z lekcjami praktycznymi oraz warsztatami komunikacji w centrum symulacji medycznej, podczas których studenci uczą się przekazywania trudnych informacji w scenariuszach klinicznych. Następnie scenariusze omawiane są z prowadzącym w ramach debreefingu. Podczas szóstego roku studenci utrwalają wiedzę, uczestnicząc w pracy lekarza podczas 90 godzin zajęć klinicznych.
Następnie dr n. o zdr. Izabela Kaptacz z Zakładu Medycyny i Opieki Paliatywnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach omówiła edukację przeddyplomową w zakresie pielęgniarstwa opieki paliatywnej. Prelegentka przedstawiła zasady realizacji programu kształcenia w zakresie medycyny paliatywnej dla studiów pierwszego i drugiego stopnia kierunku pielęgniarstwo, w tym zajęcia praktyczne, praktyki zawodowe czy naukę oceny i leczenia bólu.
Na zakończenie szóstej sesji dr n. med. Leszek Pawłowski poprowadził wykład pod tytułem Wolontariat jako forma edukacji społecznej, w którym podkreślił istotną rolę wolontariatu w opiece paliatywnej, jak również omówił działania Grupy Roboczej ds. Wolontariatu Europejskiego Towarzystwa Opieki Paliatywnej (EAPC). Prelegent przedstawił wyniki pracy Grupy Roboczej EAPC, które obejmowały między innymi promocję i szerzenie idei wolontariatu hospicyjnego oraz analizę wpływu pandemii COVID-19 na zaangażowanie wolontariuszy w opiekę paliatywną na świecie [3]. Prelegent omówił także istotne inicjatywy podejmowane w skali lokalnej przez Fundację Hospicyjną z Gdańska.
Siódma sesja obejmowała krótkie wystąpienia prac zgłoszonych i została poprowadzona przez dr. Grzegorza Lorocha. Sesję zainaugurowało przedstawienie pracy pod tytułem Ocena bólu neuropatycznego u pacjentów z rozpoznaniem szpiczaka mnogiego autorstwa dr n. med. Eleonory Mess z Wyższej Szkoły Medycznej w Legnicy oraz Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, dr Marzeny Wichlińskiej z Wyższej Szkoły Medycznej w Legnicy i Szpitala Uniwersyteckiego im. Karola Marcinkowskiego w Zielonej Górze i dr n. med. Agaty Zdun-Ryżewskiej z Zakładu Badań nad Jakością Życia Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Zaprezentowano wyniki badania, w którym na podstawie autorskiego kwestionariusza oceniono ból neuropatyczny u 79 pacjentów ze szpiczakiem mnogim leczonych na Oddziale Hematologii w Szpitalu Uniwersyteckim im. Karola Marcinkowskiego w Zielonej Górze. W badaniu stwierdzono dość niską częstość występowania i umiarkowane natężenie bólu, jak również wykazano związek między zwiększeniem natężenia bólu oraz pogorszeniem stanu sprawności fizycznej.
W trzecim wystąpieniu zaprezentowano wyniki pracy przeglądowej pod tytułem Przeglądy lekowe w opiece paliatywnej w świetle dostępnej literatury autorstwa naukowców z Katedry i Zakładu Farmakologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego — dr n. farm. Igi Pawłowskiej oraz profesora Ivana Kocicia. W ramach wykładu dr Pawłowska przedstawiła dane dotyczące przeglądów lekowych, w ramach których farmaceuta konsultuje i identyfikuje problemy lekowe pacjentów. Wyniki badania wskazują, że liczba przeglądów lekowych rośnie, a pacjenci chętnie przyjmują pomysł konsultacji lekowych z farmaceutą. Prelegentka zaznaczyła także, że istnieje potrzeba wypracowywania wspólnych stanowisk w kontekście terapii, ze względu na potencjalne ryzyko konfliktu między usługami farmaceutów z pozostałymi elementami opieki paliatywnej.
W kolejnej prelekcji dr Karol Budzeń z Hospicjum im. św. Ojca Pio w Pucku przedstawił, w ramach przypadków z doświadczenia własnego, pozarejestracyjne zastosowanie leków w opiece paliatywnej. Omówiono przypadki zastosowania atropiny w kroplach w objawowym leczeniu ślinotoku u pacjenta z rakiem krtani, zastosowanie morfiny podskórnej i furosemidu w leczeniu duszności spoczynkowej u pacjentki z rakiem płuca oraz miejscowego podania kwasu traneksamowego w celu zmniejszenia krwawienia z owrzodzenia nowotworowego u pacjenta z rakiem nasady języka z przerzutami.
W ramach piątego wykładu sesji naukowcy z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego — dr n. med. Agnieszka Gorzewska i dr n. med. Magdalena Osowicka z Zakładu Medycyny Paliatywnej oraz dr Tomasz Nadolny z Kliniki Pneumonologii i Alergologii — przedstawili opis przypadku pod tytułem Pacjent z błędnie rozpoznaną rozsianą chorobą nowotworową, zakwalifikowany do opieki paliatywnej w oczekiwaniu na wyniki badania histopatologicznego. Podczas wykładu omówiono postępowanie z pacjentem, który podczas hospitalizacji był w stanie ogólnym średniociężkim i wyniszczony, a obraz radiologiczny sugerował wtórne zmiany nowotworowe do różnicowania z międzybłoniakiem opłucnej. Pacjent został zdyskwalifikowany z leczenia przyczynowego i zalecono mu opiekę paliatywną. Dopiero weryfikacja histopatologiczna nacieku opłucnej wykluczyła chorobę nowotworową, a w ramach dalszej diagnostyki rozpoznano zapalenie naczyń.
W kolejnej prelekcji dr Agnieszka Chojnacka z Uniwersytetu Dolnośląskiego DSW we Wrocławiu omówiła temat poradnictwa w żałobie dla kobiet doświadczających straty prokreacyjnej. Podczas wykładu scharakteryzowano w jaki sposób utrata dziecka nienarodzonego może wpłynąć na stan psychiczny kobiety. W wystąpieniu podkreślono istotną rolę poradnictwa w żałobie (ang. grief counselling) w procesie akceptacji poronienia oraz scharakteryzowano zadania realizowane w ramach poradnictwa, między innymi pomoc w wyrażaniu emocji związanych ze stratą prokreacyjną oraz towarzyszenie w procesie akceptacji poronienia.
Sesję prac zgłoszonych zakończył wykład Kacpra Wilczkowskiego, w którym przedstawił on wyniki analizy danych dotyczących umów Narodowego Funduszu Zdrowia w ramach opieki paliatywnej i hospicyjnej. Analiza została przeprowadzona przez zespół studentów, doktorantów i absolwentów Wydziału Lekarskiego GUMed współpracujących z Zakładem Medycyny Paliatywnej w składzie: Julia Doskocz, inż. Jan Getek, lek. Bartosz Kaniowski, Katarzyna Korzeniewska, lek. Filip Lebiedziński, Maciej Pancewicz, Szymon Rydzewski, Kacper Wilczkowski. Prezentacja zawierała ilościowe podsumowanie świadczeń gwarantowanych udzielanych przez podmioty lecznicze, z podziałem na rodzaje świadczeń (hospicjum domowe, opieka stacjonarna, poradnia) oraz grupy docelowe (dorośli, dzieci). Podsumowano również kwoty zawieranych kontraktów. Dane zebrane podczas badania mają służyć prowadzeniu analiz w zakresie dostępu do opieki paliatywnej oraz potrzeb jednostek.
W ramach zakończenia konferencji odbyła się ósma sesja, która miała charakter panelu dyskusyjnego. Przez 60 minut eksperci debatowali na temat kierunków rozwoju opieki paliatywnej, wspierającej i hospicyjnej w Polsce i na świecie. Moderatorem dyskusji był pan profesor Wojciech Leppert, a w składzie panelu znaleźli się pani profesor Monika Lichodziejewska-Niemierko, dr Izabela Kaptacz, dr Leszek Pawłowski, dr Iwona Sitarska i dr Grzegorz Loroch.
Informacje o artykule i oświadczenia
Konflikt interesów
Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów.
Finansowanie
Brak.
