Wstęp
Nadciśnienie tętnicze u ciężarnych zalicza się do głównych czynników przyczyniających się do zachorowalności i śmiertelności matek i płodów na całym świecie. Nadciśnienie u kobiet w ciąży jest drugą najczęstszą przyczyną zgonów matek na świecie, zaraz po krwotoku położniczym [1]. Częstość występowania nadciśnienia wynosi 7,3–7,4% [2, 3] i dotyka ono około 15,5 miliona [4] kobiet rocznie.
Nadciśnienie tętnicze u ciężarnych jest definiowane jako nadciśnienie tętnicze stwierdzane po raz pierwszy około 20. tygodnia ciąży [5, 6]. Wystąpienie tego rodzaju nadciśnienia wiąże się ze zwiększonym ryzykiem przyszłych powikłań matczynych, takich jak: choroby sercowo-naczyniowe, w tym przewlekłe nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2, udar mózgu, przewlekła choroba nerek [2, 7–11]. Ma również negatywny wpływ na przebieg ciąży, zwiększając ryzyko cesarskiego cięcia, przedwczesnego porodu, niskiej masy urodzeniowej i ostatecznie umieralności okołoporodowej [12]. Leczenie farmakologiczne znacznie zmniejsza ryzyko powikłań, ale leki powszechnie stosowane u pacjentek niebędących w ciąży wykazują działanie teratogenne i tylko kilka środków — metylodopa, blokery kanału wapniowego i hydralazyna — są powszechnie uznawane za potencjalnie bezpieczne dla płodu [13–16]. Jednak ich skuteczność i profile bezpieczeństwa nie są optymalne, co skłania do poszukiwania nowych i bardziej skutecznych terapii [17–19].
Labetalol [kategoria C wg klasycznej klasyfikacji amerykańskiej Agencji ds. Żywności i Leków (FDA, Food and Drug Administration)] to lek przeciwnadciśnieniowy o właściwościach blokujących zarówno receptory alfa-, jak i beta-adrenergiczne, który stał się kluczowym dodatkiem do spektrum terapii przeciwnadciśnieniowych, dzięki czemu jest powszechnie zalecany przez towarzystwa medyczne [14, 20]. Niektórzy autorzy obawiają się jednak, że może on powodować bradykardię, skurcz oskrzeli, hipoglikemię i hipotrofię płodu [17, 18, 20].
Celem niniejszej publikacji było potwierdzenie i zdefiniowanie głównych działań niepożądanych i skuteczności labetalolu stosowanego do obniżania ciśnienia tętniczego w ciężkim nadciśnieniu tętniczym podczas ciąży i w okresie poporodowym. Autorzy starali się również odpowiedzieć na pytanie, czy labetalol powinien być lekiem pierwszego rzutu w leczeniu ciężkiego nadciśnienia tętniczego podczas ciąży i w okresie poporodowym. W tym celu przeanalizowano wyniki najnowszego badania klinicznego z całego świata dotyczące stosowania labetalolu w ciężkim nadciśnieniu tętniczym, w szczególności do szybkiego obniżania ciśnienia krwi.
Materiał i metody
Na potrzeby niniejszego przeglądu przeszukano rejestr PubMed przy użyciu specjalnie dostosowanych strategii wyszukiwania. Użyto następujących słów kluczowych: „labetalol”, „ciąża”, „nadciśnienie tętnicze”, „ciężkie nadciśnienie tętnicze” oraz odpowiednich terminów systemu metadanych MeSH. W celu odszukania badań, które nie zostały wyszczególnione w wyszukiwarce PubMed lub nie zostały zindeksowane w rejestrze, przeszukano bibliografie zindentyfikowanych prac. Strategia ta znacznie zwiększyła szansę na znalezienie wszystkich poszukiwanych artykułów. Do identyfikacji niektórych publikacji wykorzystano również pracę Alavifarda i wsp. [15]. Uwzględniono wyłącznie badania randomizowane z grupą kontrolną w języku angielskim. Musiały one obejmować kobiety ciężarne lub w połogu (w wieku ≥ 18 lat) z ciężkim nadciśnieniem tętniczy, przyjmujące labetalol (doustnie lub dożylnie), które następnie obserwowano, odnotowując ich parametry i potencjalne działania uboczne leku. Co więcej, artykuły uwzględniano, jeśli obejmowały więcej niż 10 pacjentek, zawierały informacje o schemacie dawkowania i jasno określały pierwszorzędowy wynik, który był związany ze zmianą ciśnienia krwi. Etiologia nadciśnienia nie była brana pod uwagę — na przykład, czy było ono spowodowane ciążą, zaostrzeniem wcześniej istniejącego stanu (przewlekłe nadciśnienie tętnicze), czy też pojawiło się po porodzie. W niniejszej pracy nie zastosowano tego podziału ze względu na brak informacji w artykułach lub różne opinie autorów na temat kryteriów włączenia. W opinii autorów taki podział znacznie i niepotrzebnie skomplikowałby proces przeglądu i jego wyniki. Artykuły opublikowane jedynie w formie streszczeń, badania pilotażowe i niepublikowane manuskrypty nie zostały uwzględnione. Analizę przeprowadzono z wykorzystaniem danych z ostatnich 20 lat, przy czym granicę stanowił rok 2003. Miało to na celu zapewnienie z jednej strony, że tylko najnowsze dane zostaną wzięte pod uwagę, a z drugiej — że populacja będzie wystarczająco duża, aby można było wyciągnąć bardziej szczegółowe wnioski.
W środowiskach naukowych toczyła się długotrwała debata na temat tego, jakie kryteria powinny być stosowane do diagnozowania nadciśnienia ciążowego [20]. Obecnie panuje zgoda co do tego, że ciśnienie skurczowe (CS) ≥ 140–160 mm Hg i/lub ciśnienie rozkurczowe (CR) ≥ 90–110 mm Hg należy określać mianem łagodnego nadciśnienia tętniczego, natomiast ciężkie nadciśnienie tętnicze definiować jako CS ≥ 160 mm Hg i/lub CR ≥ 110 mm Hg [6, 19, 21, 22]. Należy jednak zauważyć, że kryteria mogą się różnić w zależności od autora [20].
Warunkiem uwzględnienia artykułu było ciśnienie krwi spełniające wymogi konsensusu: CS ≥ 160 mm Hg i/lub CR ≥110 mm Hg. Ponieważ definicja ciężkiego nadciśnienia tętniczego zmieniała się na przestrzeni lat, w jednym ze starszych badań zastosowano inną wartość graniczną. Fakt ten również uwzględniono w niniejszej publikacji (Ainuddin i wsp. ≥ 150/100 mm Hg). Do pracy włączono trzy badania randomizowane z grupą kontrolną z udziałem pacjentek w okresie poporodowym — Mukherjee i wsp. [34], Dhali i wsp. [35], Ainuddin i wsp. [37]. Do przeglądu włączono 10 publikacji dotyczących kobiet ze stanem przedrzucawkowym, ponieważ włączone do nich pacjenki spełniały kryteria ciśnienia tętniczego ustalone dla tego przeglądu.
W pracy tej analizowana była szybkość działania oraz skuteczność labetalolu. Omówiono również najważniejsze i mniej istotne skutki uboczne dla matki i noworodka. Zmienne te porównano z innymi lekami stosowanymi w ciężkim nadciśnieniu tętniczym podczas ciąży i w okresie bezpośrednio po porodzie, takimi jak nifedypina czy hydralazyna. Ze względu na różnice w parametrach zebranych w różnych badaniach niektórych parametrów nie można było obliczyć na podstawie globalnej populacji tego przeglądu (wielkość podgrupy podano w nawiasie lub bezpośrednio po nim).
Dostęp do niektórych badań nie był możliwy, dlatego nie uwzględniono ich w niniejszym przeglądzie (Dhananjaya i wsp. oraz Tariq i wsp.) [23, 24].
Wyniki
Wyszukiwanie przeprowadzone w bazie PubMed wyłoniło 27 artykułów, z których tylko pięć spełniało kryteria niniejszego przeglądu. Osiem badań znaleziono niezależnie od przeszukiwania bazy danych. Wszystkie badania przeprowadzono w krajach rozwijających się. Rekordy poddano kontroli jednego recenzenta (ryc. 1, 2).
Większość publikacji, z wyjątkiem trzech [29, 30, 32], zawierała wyniki powiązane z upływem czasu — mierzono, ile czasu zajęło skuteczne obniżenie ciśnienia tętniczego do ustalonej wartości docelowej. W większości z nich wartość ta wynosiła poniżej 150/100 mm Hg. Labetalol pozwalał na obniżenie ciśnienia tętniczego do pożądanego poziomu średnio w ciągu 41 minut [co obliczono na podstawie danych uzyskanych od 300 pacjentek — 6 badań, odchylenie standardowe (SD) = 4,99]. Wartość tę obliczono tylko na podstawie badań, w których wyraźnie podano czas potrzebny do osiągnięcia kontroli ciśnienia krwi poniżej 150/100 mm Hg, ponieważ była to najpopularniejsza wartość docelowa w zebranych publikacjach. Najszybszy czas działania wynoszący 35,6 minuty wykazali Ainuddin i wsp. [37], a najdłuższy wynoszący 45 minut — Raheem i wsp. [38]. Należy zauważyć, że w różnych badaniach stosowano różne dawki. Patel i wsp. [28] w swoim badaniu randomizowanym z grupą kontrolną wskazali czas do osiągnięcia pierwszorzędowego wyniku ciśnienia tętniczego, czyli 140/90 mm Hg, wynoszący 12,63 min (SD = 7,19), a zatem ponad 3-krotnie krótszy niż w jakimkolwiek innym badaniu, mimo że ustalono niższą wartość docelową. Można to wytłumaczyć znacznie szybszym zwiększaniem dawki. Podawane dawki były stosunkowo podobne w stosunku do innych badań, z tą różnicą, że były one podawane częściej (20–40–80 mg dożylnie co 10 minut). Średnia liczba dawek w omawianym badaniu randomizowanym w celu uzyskania kontroli ciśnienia tętniczego wynosiła 1,21. Jest to znacznie mniej niż średnia 2,33 dawki (524 pacjentki, SD = 1,06) ze wszystkich badań, w których taka informacja była dostępna. Należy również pamiętać, że różni autorzy stosowali różne dawki i strategie eskalacji leczenia, które mogą zmieniać wyniki — na przykład wyższe dawki mogą potencjalnie oznaczać, że środek może być podawany rzadziej, aby osiągnąć pożądany efekt.
Easterling i wsp. [32] przeprowadzili największe badanie objęte niniejszym przeglądem, które koncentrowało się wyłącznie na czasie do wystąpienia efektu u 295 pacjentek, ale nie określono w nim średniej liczby podanych dawek. Podano jednak, że 48% kobiet otrzymało drugą dawkę, a 22% — trzecią dawkę. Dziewięć kobiet (3%) musiało otrzymać inny lek, ponieważ za pomocą labetalolu nie było możliwe uzyskanie obniżenia ciśnienia krwi. Niepowodzenie terapii nie było powszechne również w innych badaniach randomizowanych z grupą kontrolną — wystąpiło średnio w 3,91% (1002 kobiety, SD = 2,77).
Labetalol okazał się bezpiecznym lekiem pod względem działań niepożądanych. Odnotowano głównie drobne dolegliwości. Bóle głowy były najczęstszym problemem, a ich częstość występowania wynosiła 7,81% (952 pacjentki, SD = 13,32). Nudności wystąpiły u 4,04% kobiet (890 pacjentek, SD = 3,47). Tachykardia wystąpiła u 1,96% pacjentek (SD = 1,52) — informacje te zebrano tylko w 5 artykułach, więc próba była ograniczona do 329 kobiet. Zaobserwowano dwa przypadki niedociśnienia jako efektu stosowania labetalolu. Stanowi to 0,42% przy SD na poziomie 0,46 (476 kobiet). Jednak częstość występowania nie może być określona precyzyjnie, ponieważ obliczenia obejmują badania Vigil-De Gracia i wsp. [29], w których kobietom podawano wcześniej 1000 ml płynu (900 ml mleczanu Ringera ze 100 ml 25-procentowej albuminy). Może to mieć dodatni wpływ na występowanie niedociśnienia, ponieważ nie odnotowano go w próbie 100 kobiet.
Ainuddin i wsp. [37] zaobserwowali jeden przypadek skurczu oskrzeli, potencjalnie śmiertelnego działania niepożądanego. W 4 badaniach klinicznych (474 kobiety), w których podano tego rodzaju informacje, zaobserwowano 2 przypadki napadów drgawkowych.
Labetalol okazał się również lekiem bezpiecznym dla płodu. Wynik w skali Apgar w pierwszej minucie życia wynoszący poniżej 7 punktów odnotowano u 10,18% z 206 noworodków (SD = 10,07), natomiast w piątej minucie życia punktację poniżej 7 zaobserwowano u 6,43% z 661 noworodków (SD = 3,27). Na 686 dzieci po urodzeniu 18,36% przyjęto na oddział intensywnej terapii (SD = 14,76). Kryteria włączenia różniły się w zależności od publikacji lub nie zostały określone. Poród martwego płodu wystąpił w 6,28% na 631 ciąż (SD = 2,66).
Dyskusja
Celem niniejszej publikacji było ustalenie i zweryfikowanie skuteczności labetalolu jako leku obniżającego ciśnienie krwi. Dane zebrane z 13 badań randomizowanych z grupą kontrolną z udziałem 1041 kobiet wyraźnie wskazują, że labetalol należy do grupy leków wartych rozważenia. Okazał się on skuteczny, gdyż mniej niż 4% pacjentek musiało otrzymać inny lek w celu unormowania ciśnienia krwi. Istotny jest również fakt, że zadziałał on stosunkowo szybko (średnio po 41 minutach). Jest to szczególnie ważne, aby ograniczyć do minimum czas, w którym u pacjentek występowało bardzo wysokie, niekorzystne dla zdrowia ciśnienie krwi.
Stwierdzono również, że labetalol powodował głównie niewielkie skutki uboczne, które nie powodowały konieczności przerwania terapii, a jedynie były nieprzyjemne dla pacjentek. Obejmowały one bóle głowy (najczęstsze) lub nudności. Tachykardia, która wystąpiła u mniej niż 2% pacjentek, mogła być mechanizmem kompensacyjnym spadku ciśnienia krwi [40]. Tezę tę potwierdzają Easterling i wsp. [32], którzy wykazali, że nifedypina, szybciej działający lek przeciwnadciśnieniowy, powodowała znacznie więcej (31% do 14%, p < 0,0001) przypadków tachykardii. W tym przypadku strategia wcześniejszego podania płynów, którą zastosowali Vigil-De Gracia i wsp. [29], może okazać się pomocna, ponieważ w ich badaniu nie odnotowano żadnego przypadku niedociśnienia i tylko jeden przypadek tachykardii. Może to sugerować, że dożylne podawanie płynów może zmniejszyć częstość występowania wspomnianych skutków ubocznych. Należy jednak dokładniej zbadać bezpieczeństwo stosowania tego typu działań.
Zaobserwowano jednak kilka poważnych zdarzeń. Odnotowano dwa przypadki napadów drgawkowych po przyjęciu leku, w tym u jednej kobiety, która wcześniej otrzymała siarczan magnezu. Występowanie drgawek, będących poważnym działaniem niepożądanym, musi być skurpulatnie monitorowane, ale nie ma wystarczających danych, aby wyciągnąć wiążące wnioski z tych dwóch przypadków. Jest to szczególnie istotne, biorąc pod uwagę fakt, że u kobiet tych mogło dojść do rzucawki w trakcie badania. Odnotowano również jeden przypadek skurczu oskrzeli — działania tego można się było spodziewać, ponieważ labetalol jest lekiem blokującym zarówno receptory alfa- i beta-adrenergiczne. Niemniej jednak może to być istotny argument w dyskusji nad ograniczeniem stosowania leku u pacjentek podatnych na tego typu reakcje, na przykład chorych na astmę [41].
W literaturze lek jest porównywany z innymi lekami przeciwnadciśnieniowymi — w niedawnej metaanalizie sieciowej labetalol okazał się nieco mniej skuteczny niż nifedypina, jednocześnie charakteryzując się podobną liczbą działań niepożądanych [15]. W innej metaanalizie wykazano, że bloker kanału wapniowego wiąże się z mniejszą liczbą skutków ubocznych [16]. W pracy Alavifard i wsp. [15] wykazano przewagę labetalolu nad hydralazyną pod względem skuteczności i bezpieczeństwa. Awaludin i wsp. [42] stwierdzili, że hydralazyna była równie skuteczna jak beta-blokery, ale wiązała się z częstszym kołataniem serca [42]. Labetalol nie powodował również więcej działań niepożądanych dla płodu niż inne podobne leki, takie jak blokery kanału wapniowego [42, 43].
W niniejszej publikacji nie jest możliwe niezależnie porównanie tego beta-blokera z innymi lekami przeciwnadciśnieniowymi, ponieważ nie zebrano odpowiednich danych. Niemożliwe jest również odniesienie się do obaw dotyczących bezpieczeństwa stosowania labetalolu podnoszonych przez niektórych autorów (takich jak hipoglikemia, bradykardia, hipotrofia płodu), ponieważ tego rodzaju informacje nie zostały zebrane w prezentowanych badaniach. Zaobserwowano jeden przypadek skurczu oskrzeli, co sugeruje, że może to być rzadkie działanie niepożądane labetalolu.
Niniejszy przegląd obejmował kilka badań bez zaślepienia, co zwiększa ryzyko błędu systematycznego. Było to w pewnym stopniu wynikiem problemów logistycznych, ponieważ porównywane leki mogły mieć różne drogi podania — doustną lub dożylną — co utrudniało ich maskowanie. Niektórzy autorzy nie wskazali, dlaczego ich badanie randomizowane z grupą kontrolną nie były zaślepione. Żadna z publikacji nie miała niskiego ryzyka błędu systematycznego obliczonego za pomocą narzędzia RoB 2.0. Wszystkie były obarczone wadami. Jednak wpływ potencjalnie występującej stronniczości mógł być ograniczony, ponieważ najważniejsze zebrane parametry były liczbowe i ryzyko ich manipulacji przez badacza jest niskie.
Można wskazać kilka ograniczeń niniejszego przeglądu systematycznego. Chociaż w artykule uwzględniono 13 badań randomizowanych z grupą kontrolną, obejmujących ponad 1000 pacjentek, większość z nich stanowiły małe badania z udziałem mniej niż 100 kobiet. W związku z tym istnieje prawdopodobieństwo, że rzadkie działania niepożądane mogły nie zostać ujawnione. Ponadto nie przeprowadzono zaawansowanej syntezy danych, co potencjalnie ogranicza wartość sporządzonych opisów. W badaniu nie uwzględniono leków innych niż labetalol, co znacznie ograniczyło możliwość bezpośredniego porównania.
W tym miejscu należy wspomnieć o dylemacie etycznym związanym z prowadzeniem badań randomizowanych z grupą kontrolną z udziałem ciężarnych kobiet, ponieważ istnieje prawdopodobieństwo, że skutek uboczny leku może prowadzić do trwałego uszczerbku na zdrowiu dziecka. Jest to szczególnie niepokojące w przypadku stosowania środków, które nie mają ustalonych charakterystyk bezpieczeństwa. Problem ten sprawia, że prowadzenie badań obejmujących kobiety w ciąży jest utrudnione i bardziej skomplikowane, ponieważ należy zapewnić bezpieczeństwo uczestniczek i ich dzieci. Ponadto wszystkie badania przeprowadzono w krajach rozwijających się. Może to potencjalnie wpływać na właściwości leków w regionach świata innych niż te, w których przeprowadzono badania, ponieważ wiadomo, że niektóre środki mają tendencję do działania w różny sposób w różnych populacjach [44]. Nie ma ogólnie przyjętego konsensusu, czy sytuacja ta dotyczy również labetalolu [45].
|
Autor |
Rok publikacji |
Projekt badania |
Populacja (labetalol) |
Kraj |
Strategia zwiększania dawki (labetalol) |
Pierwszorzędowy wynik |
Ryzyko błędu systematycznego (RoB 2) [26] |
|
Shi i wsp. [27] |
2016 |
Badanie z podwójnie ślepą próbą |
73 |
Chiny |
20–40–80 mg i.v.; co 15 minut |
Czas osiągnięcia wyniku ≤ 150/100 mm Hg |
Pewne obawy |
|
Patel i wsp. [28] |
2018 |
Badanie z randomizacją przy użyciu „metody kopertowej” |
76 |
Indie |
20–40–80 mg i.v.; co 10 minut |
Czas osiągnięcia wyniku ciśnienia tętniczego = 140/90 mm Hg |
Wysokie |
|
Vigil-De Gracia i wsp. [29] |
2006 |
Badanie otwarte |
100 |
Panama |
20–40–80 mg i.v.; co 20 minut |
Skuteczne unormowanie nadciśnienia i niedociśnienia u matki |
Wysokie |
|
Delgado De Pasquale i wsp. [30] |
2014 |
Badanie otwarte |
131 |
Panama |
20–40–80 mg i.v.; co 15 minut |
Liczba dawek do uzyskania wyniku CS ≤ 159 mm Hg i/lub CR ≤ 109 mm Hg |
Pewne obawy |
|
Khan i wsp. [31] |
2017 |
Nie określono |
39 |
Pakistan |
20–40–80 mg i.v.; co 20 minut |
Odnotowana wartość MAP |
Pewne obawy |
|
Easterling i wsp. [32] |
2019 |
Badanie otwarte |
295 |
Indie |
200 mg doustnie; jeśli ciśnienie tętnicze było wyższe niż 155/105 mm Hg po 1 godzinie, podano kolejne 200 mg (maks. 600 mg) |
CS 120–150 mm Hg, CR 70–100 mm Hg, brak działań niepożądanych w ciągu 6 h |
Pewne obawy |
|
Zulfeen i wsp. [33] |
2019 |
Badanie z podwójnie ślepą próbą |
60 |
Indie |
20–40–80–80–80 mg i.v.; co 15 minut |
Czas osiągnięcia wyniku ≤ 150/100 mm Hg |
Pewne obawy |
|
Mukherjee i wsp. [34] |
2015 |
Badanie otwarte |
30 |
Indie |
20–20–20–40–40–80 mg i.v.; co 20 min, maks. 220 mg |
Czas do osiągnięcia ≤ 150/100 mm Hg |
Wysokie |
|
Dhali i wsp. [35] |
2012 |
Badanie otwarte |
50 |
Indie |
30–40–80–80–80 mg i.v.; co 20 minut |
Czas osiągnięcia wyniku ≤ 150/100 mm Hg |
Pewne obawy |
|
Thalamati i wsp. [36] |
2018 |
Badanie z podwójnie ślepą próbą |
50 |
Indie |
20–40–80–80–80 mg i.v.; co 15 minut |
Czas osiągnięcia wyniku CS 140–155 mm Hg i CR 90–100 mm Hg |
Pewne obawy |
|
Ainuddin i wsp. [37] |
2019 |
Badanie otwarte |
62 |
Pakistan |
100 mg doustnie; maks. 1200 mg w razie potrzeby do kontroli ciśnienia tętniczego |
Czas osiągnięcia wyniku CS < 150 mm Hg i CR 80–100 mm Hg bez poważnych skoków ciśnienia przez 72 h |
Pewne obawy |
|
Raheem i wsp. [38] |
2011 |
Badanie z podwójnie ślepą próbą |
25 |
Malezja |
20–40–80–80–80 mg i.v.; co 15 minut |
Czas osiągnięcia wyniku ciśnienia krwi ≤ 150/100 mm Hg |
Pewne obawy |
|
Lakshmi i wsp. [39] |
2012 |
Badanie otwarte |
50 |
Indie |
20–40–80–80 mg i.v.; co 30 min lub do osiągnięcia docelowego ciśnienia tętniczego |
Liczba dawek i czas wymagany do osiągnięcia redukcji MAP o 25% |
Wysokie |
Podsumowanie
Na podstawie danych przedstawionych w niniejszym przeglądzie wydaje się, że labetalol jest wysoce skutecznym lekiem w obniżaniu ciężkiego nadciśnienia tętniczego podczas ciąży lub w okresie poporodowym. Jego stosowanie wiąże się z niewielką liczbą działań niepożądanych, które w większości przypadków nie są groźne dla pacjentki oraz jej dziecka. Powszechne skutki uboczne labetalolu obejmowały nudności i bóle głowy, ale związek tych ostatnich z lekiem nie jest znany, ponieważ odpowiednie informacje nie zostały zebrane przed badaniem. Odnotowano również tachykardię u pacjentek. Spośród poważnych działań niepożądanych zaobserwowano jeden przypadek skurczu oskrzeli i dwa przypadki napadów drgawkowych po przyjęciu leku.
Istnieje duża potrzeba przeprowadzenia większych i bardziej szczegółowych badań nad labetalolem w ciężkim nadciśnieniu tętniczym podczas ciąży i w okresie poporodowym, ponieważ tylko jedno z ostatnich badań randomizowanych z grupą kontrolną objęło ponad 200 pacjentek. Badania te są również potrzebne ze względu na wysoki poziom rozbieżności między wynikami badań przytoczonych w niniejszej publikacji, co w wielu przypadkach uniemożliwia wyciągnięcie ostatecznych wniosków. Niemniej jednak skuteczność labetalolu jako leku hipotensyjnego można uznać za wystarczająco dowiedzioną, ponieważ w każdym z przedstawionych artykułów wykazano, że jest on wysoce skuteczny w obniżaniu ciśnienia tętniczego, a jednocześnie bezpieczny. Biorąc pod uwagę wszystkie dane przedstawione w niniejszym przeglądzie, zdecydowanie potwierdzono pozycję labetalolu jako leku pierwszego rzutu w leczeniu nadciśnienia tętniczego podczas ciąży lub w okresie poporodowym. Wyniki nie przemawiają jednak za tym, aby był to lek, który znacznie wyróżniałby się i który powinien być wybierany bez uwzględniania alternatywnych środków. Należy podjąć wysiłki w celu zapewnienia jego dostępności, aby zwiększyć liczbę sprawdzonych i bezpiecznych opcji terapeutycznych, szczególnie w krajach, w których jest on nadal niedostępny w standardowym leczeniu (np. w Niemczech i Polsce).
Finansowanie
Niniejszy przegląd nie otrzymał żadnej konkretnej dotacji od agencji finansujących z sektora publicznego, prywatnego lub non-profit.
Wkład autorów
M.M. jest pomysłodawcą artykułu, przeprowadził również wyszukiwanie literatury, analizę danych i przygotował manuskrypt. J.Z.P. i J.D.K. dokonali krytycznej korekty artykułu.
Konflikt interesów
Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.
