Wstęp

Granulocyty zasadochłonne – bazofile, opisane przez Paula Ehrlicha w 1879 roku – znajdowały się przez wiele lat na marginesie badań komórek krwi i szpiku, między innymi ze względu na ich niewielką liczebność w krwi, stanowiącą około 1% leukocytów, tj. do 150 komórek w 1 μl [1]. Bazofile w ostatnich latach były przedmiotem wielu analiz ze względu na ich stwierdzony związek z chorobami uczuleniowymi [2]. Obecnie są nie tylko określane jako komórki aktywne w procesach uczuleniowych i w reakcjach na pasożyty jelitowe, lecz także traktowane jako istotny element procesów zapalnych i odpornościowych. Granulocyty zasadochłonne uważa się za komórki dynamiczne o własnościach efektorowych i regulacyjnych w procesach odpornościowych [3]. Według niektórych badaczy proces zapalny należy traktować jako mający charakter odpornościowy w rozwijającej się odpowiedzi organizmu na zakażenie patogenami lub uraz tkanek. Odpowiedź ta charakteryzuje się aktywacją wielostopniowej kaskady zjawisk prowadzących do kumulacji leukocytów w ognisku zapalnym [4].

Główną rolą bazofili w procesach odpornościowych jest aktywność przeciw patogenom (np. pochodzenia bakteryjnego) oraz wydzielanie dużych ilości interleukiny IL-4 z grupy tak zwanych cytokin Th2, która przede wszystkim stymuluje powstawanie i różnicowanie limfocytów Th2, podobnie jak w reakcjach uczuleniowych. Interleukina IL-4 pochodząca z bazofili pobudza różnicowanie monocytów w makrofagi typu 2 o zmniejszonym wydzielaniu cytokin prozapalnych, co wpływa na hamowanie procesu zapalnego [5].

Pochodzenie i zróżnicowanie bazofili

Na podstawie badań doświadczalnych u myszy stwierdzono, że bazofile i mastocyty mają wspólną komórkę progenitorową o immunofenotypie CD34+Ftl3+c-kit+sca-1+, z której pochodzi populacja komórek prekursorowych dla bazofili i mastocytów [6]. Czynnikiem transkrypcyjnym, najważniejszym dla różnicowania bazofili u myszy, jest czynnik transkrypcyjny C/EBPα [7].

Wyniki badań pochodzenia bazofili wykazały, że niezależnie od mastocytów u człowieka komórki te wywodzą się ze wspólnej dla eozynofili i bazofili komórki progenitorowej [8]. Ponadto w krwi pępowinowej badanej ex vivo stwierdzono, że stymulacja receptorów typu toll-like (TLR, toll-like receptors) lipopolisacharydami bakteryjnymi (LPS) powoduje różnicowanie eozynofili i bazofili z komórek określonych jako jednostki tworzące kolonie (CFU Eo/B, eosino/basophil colony forming units) [9]. Podobne ujęcie pochodzenia eozynofili i bazofili przedstawia inna praca [10]. Główną cytokiną niezbędną dla dojrzewania i różnicowania rozwoju bazofili jest interleukina IL-3 [3]. W rozwoju procesu zapalnego na tle atopowego uczulenia dróg oddechowych stwierdzono, że wydzielana z komórek nabłonka dróg oddechowych obok cytokin IL-3 i IL-5 limfopoetyna TSLP (thymic stromal lymphopoietin) powoduje rekrutację z krwi hematopoetycznych komórek progenitorowych, które ulegają różnicowaniu w eozynofile i bazofile w drogach oddechowych; proces ten nazwano hematopoezą in situ [11]. Jednakże pochodzenie i różnicowanie bazofili jest poznane mniej aniżeli innych linii komórkowych układu białokrwinkowego.

Charakterystyka, aktywacja i degranulacja bazofili

Bazofile mają rozmiary 7–11 μm, zwykle dwupłatowe jądro komórkowe i charakteryzują się występowaniem w cytoplazmie licznych okrągłych, zasadochłonnych ziaren, barwiących się odczynnikiem Wright-Giemsa i błękitem toluidyny metachromatycznie, uzyskując zabarwienie od amarantu i koloru niebieskiego do fioletu. Ziarna bazofili zawierają głównie histaminę, a ponadto siarczan heparanu o strukturze podobnej do heparyny, o działaniu hamującym krzepnięcie krwi [1].

Pod wpływem czynników aktywacyjnych, na przykład IgE, wydzielane są pochodne kwasu arachidonowego – leukotrien LTC4 i prostaglandyna PGD2, a także interleukiny, przede wszystkim IL-4, stymulująca różnicowanie limfocytów Th2 i IL-13, która ma działanie przeciwpasożytnicze. Bazofile mają bardzo wysoką zdolność wydzielania IL-4, znacznie wyższą niż inne leukocyty. W bazofilach syntetyzowane i wydzielane są także chemokiny CCL5 (RANTES, regulated upon activation normal T cell expressed and secreted), CCL3 (MIP-1α, macrophage imflammatory protein), CCL2 (MCP-1, monocyte chemoattractant protein) oraz granulocytarno-makrofagowy czynnik wzrostu GM-CSF (granulocyte-macrophage colony stimulating factor) [3].

Każda z tych substancji uczestniczy w rozwoju procesu zapalnego. Histamina jest głównym mediatorem rozszerzenia naczyń krwionośnych w okresie początkowym procesu zapalnego; podobnie działają leukotrien LTC4 oraz prostaglandyna PDG2. Wydzielany również czynnik aktywujący płytki (PAF, platelet activating factor) działa nie tylko rozszerzająco na naczynia krwionośne, lecz także chemotaktycznie na neutrofile i monocyty. Chemokina RANTES wywołuje głównie chemotaksję neutrofili i monocytów, chemokina MIP-1α (CCL3) aktywuje monocyty i eozynofile, a MCP-1 (CCL2) wpływa na chemotaksję monocytów. Działanie tych mediatorów prowadzi w efekcie do kumulacji leukocytów w ognisku zapalnym [3].

Metodą cytometrii przepływowej bazofile oznacza się na podstawie pozytywnej ekspresji zasadniczych molekuł typowych dla immunofenotypu bazofili: FcεRI+CD123+CD203c-/+, czyli odpowiednio: dla receptora dla immunoglobuliny IgE, dla podjednostki receptora dla IL-3 oraz dla ektoenzymu z grupy ektonukleotydowych pyrofosfataz/fosfodiesteraz (E-NNP3). Receptor FcεRI dla IgE składa się z łańcucha α wiążącego IgE, z dwóch łańcuchów γ, które odpowiadają za czynności sygnalizacyjne tego receptora, oraz z łańcuchów β, które wzmacniają sygnalizację [12].

Przedstawiony immunofenotyp jest charakterystyczny dla bazofili nieaktywnych, natomiast po aktywacji, wywołanej najczęściej związaniem IgE do receptora FcεRI, pojawia się ekspresja CD69 (cząsteczki charakteryzującej aktywne leukocyty [lektyny typu C – białka wiążącego węglowodany glikoprotein wielu komórek]) i tetraspaniny CD63 (cząsteczki o własnościach regulujących ekspresję molekuł adhezyjnych z grupy integryn, oznaczanej też jako LAMP-3 [lysosomal associated membrane glycoprotein-3]) oraz wzrasta ekspresja CD203c [3]. Aktywacja bazofili może także zachodzić niezależnie od wiązania IgE; wtedy angażowane są receptory z grupy toll-like: TLR-2 i TLR-4, które wiążą antygeny bakteryjne, a także może zachodzić wiązanie składnika dopełniacza C5a przez receptor CR5a. Podobnie wiązanie interleukiny IL-3 (uczestniczącej w krwiotworzeniu), IL-5 (stymulującej różnicowanie eozynofili) oraz IL-33 (z rodziny IL-1, o własnościach prozapalnych i indukującej proliferacje mastocytów) – odpowiednio przez receptory CD123, CD125 i IL-33R – powoduje aktywację granulocytów zasadochłonnych [3].

Obecnie istnieją w diagnostyce testy określające stan aktywacji bazofili. Według Kima [13] stosuje się najczęściej zestaw przeciwciał przeciw receptorom CD123 oraz CCR3 dla chemokiny CCL11 – eotaksyny – o działaniu chemotaktycznym na eozynofile, a także stosowany od kilku lat zestaw przeciwciał anty-CD203c i anty-CD63.

Migracja bazofili wiąże się między innymi ze wzrostem ekspresji molekuł adhezyjnych z grupy integryn CD11b i CD18 oraz przejściem tych komórek przez śródbłonek naczyń krwionośnych do ognisk zapalnych w sposób charakterystyczny dla leukocytów. W miejscach tych bazofile wydzielają z ziaren PAF, który zwiększając przepuszczalność naczyń krwionośnych (podobnie jak histamina), ułatwia migrację innych komórek układu odpornościowego do miejsc zapalnych [3].

W badaniach u myszy doświadczalnych stwierdzono, że bazofile mogą zachowywać się podczas migracji w specyficzny sposób. Uszkodzenie skóry powoduje wydzielanie chemokin, na które bazofile reagują chemotaksją, wiążąc chemokiny do odpowiadających im receptorów – na przykład dla CCL5 (RANTES), CCL11 (eotaksyny, działającej chemotaktycznie na eozynofile) oraz CCL2 (MCP-1). W procesie migracji współuczestniczy śródbłonek naczyń krwionośnych zwiększający aktywację molekuł adhezyjnych z grup selektyn i integryn, co skutkuje silnym przyleganiem bazofili do śródbłonka. Następny etap migracji może różnić się od typowej fazy diapedezy (przejścia leukocytów przez śródbłonek). Zaobserwowano zatrzymanie bazofili wzdłuż błony podstawnej śródbłonka, gdzie antygeny związane z IgE i pośrednio z receptorem FcεRI powodują wydzielanie z bazofili interleukiny IL-4, wywołując ekspresję molekuły adhezyjnej VCAM (vascular adhesion molecule) na śródbłonku. Aktywność tej molekuły prowadzi do zatrzymania krążących w krwi eozynofili oraz ich kumulację, charakterystyczną dla eozynofilowego stanu zapalnego skóry [14].

Zasadniczą czynnością granulocytów zasadochłonnych i rolą w wielu procesach jest degranulacja ziaren oraz wydzielanie ich zawartości, występujące wskutek aktywacji bazofili. Degranulacja ta może mieć charakter nagły i szybki, co jest charakterystyczne w przebiegu procesów anafilaktycznych, kiedy następuje fuzja błony ziaren z błoną komórkową bazofila i zawartość ziaren zostaje wydzielona całkowicie, jak gdyby „jednorazowo”. Znacznikiem tego rodzaju degranulacji jest silna ekspresja molekuły CD63, związanej z błoną ziaren. Innym rodzajem degranulacji jest proces częściowego i stopniowego wydzielania zawartości ziaren, którego wyznacznikiem jest wzrost ekspresji ektoenzymu CD203c [15].

Rozpoczęcie procesu degranulacji bazofili to wynik zmiany stanu równowagi między czynnikami pobudzającymi ten proces (aktywującymi) a hamującymi. Oznaką intensywnego działania czynników hamujących może być wysoka ekspresja na bazofilach molekuły CD300a, o własnościach modulujących reakcje odpornościowe [16]. Występowanie na bazofilach receptora CD200R dla cząsteczki CD200, o właściwościach regulujących procesy odpornościowe, wiąże się z hamowaniem aktywności bazofili. Niektóre wirusy Herpes, na przykład HHV6, HHV7 i HHV8, charakteryzuje obecność homologicznej cząsteczki do CD200, która łączy się z receptorem CD200R na bazofilach. W tych przypadkach, jak i w wypadku wirusa Herpes związanego z mięsakiem Kaposiego (KSHV, Kaposi sarcoma-associated herpesvirus), dochodzi do hamowania aktywności granulocytów zasadochłonnych [17].

Udział bazofili w procesach odpornościowych

Odporność wrodzona

Udział granulocytów zasadochłonnych w procesach odporności nieswoistej opiera się na:

• rozpoznawaniu cząsteczek pochodzących od patogenów poprzez receptory z grupy toll-like;
• rozpoznawaniu flagelliny, białka strukturalnego wici głównie bakterii Gram-ujemnych;
• wydzielaniu peptydów antybakteryjnych i tworzeniu struktur niszczących bakterie.

Rozpoznawanie cząsteczek pochodzących od patogenów (PAMP, patogen-associated molecular patterns), w tym pochodzących od bakterii (MAMP, microbe-associated molecular patterns), jest cechą komórek układu odporności wrodzonej i zachodzi przez ich wiązanie do cząsteczek TLR. Receptor TLR-4 obecny na granulocytach zasadochłonnych rozpoznaje lipopolisacharydy bakteryjne (LPS) [2, 3]. Ekspresja na powierzchni bazofili receptorów z grupy toll-like pozwala też rozpoznawać molekuły, takie jak flagellina – główne białko strukturalne wici bakteryjnych. Stwierdzono, że flagellina pochodząca z bakterii Gram-ujemnych jest induktorem wytwarzania cytokin, a TLR-5 – jej receptorem na bazofilach. W badaniach in vitro na liniach komórkowych bazofili KU812 wykazano, że flagellina indukuje syntezę interleukiny IL-6 (m.in. czynnika regulującego odporność) przez receptor TLR-5. Podobnie receptor TLR-2 na bazofilach wiąże się z kwasem lipotejcholowym pochodzącym z gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus), co również pobudza syntezę i wydzielanie interleukin w bazofilach u człowieka [18]. Rozpoznanie patogenów przez bazofile prowadzi do aktywacji tych komórek, wydzielania mediatorów zapalenia i rozpoczęcia procesu zapalnego.

Bazofile w odpowiedzi na zakażenie bakteryjne mogą wydzielać peptydy o działaniu antybakteryjnym, na przykład β-defensynę i katelicydynę, które podobnie jak w neutrofilach hamują proces namnażania bakterii. Pod wpływem IL-3, a także aktywacji receptora dla fragmentu dopełniacza C5a (C5aR) lub receptora FcεRI, bazofile mogą tworzyć pozakomórkową „pułapkę” dla bakterii (BET, basophil extracellular trap), zawierającą mitochondrialne DNA i białka typu proteazy o działaniu antybakteryjnym [19]. Strukturę taką – jako NET (neutrophil extracellular trap) – opisano po raz pierwszy w neutrofilach; wskazano, że jest to specyficzna cecha pozwalającą na pozakomórkowe niszczenie bakterii w procesach odporności wrodzonej [20].

Odporność nabyta

Udział bazofili w reakcjach odporności nabytej przejawia się:

• przez syntezę i szybkie wydzielanie dużych ilości interleukin IL-4 i IL-13;
• w działaniu bazofili jako komórek prezentujących antygen (APC, antigen presenting cells);
• przez uczestniczenie w regulacji procesów odporności nabytej.

Wydzielanie dużych ilości zwłaszcza IL-4, która stymuluje proces różnicowania naiwnych limfocytów pomocniczych Th0 w Th2, uważa się za najczęstszą i najważniejszą rolę granulocytów zasadochłonnych w procesach odporności nabytej. Limfocyty Th2 charakteryzują tak zwaną odporność typu II, związaną głównie z procesami występującymi w alergiach skórnych i astmie [1].

W badaniach prowadzonych na myszach doświadczalnych stwierdzono, że bazofile mogą funkcjonować jako „nieprofesjonalne” komórki prezentujące antygen (APC), z uwagi na ekspresję na ich powierzchni cząsteczek MHC-II (major histocompatibility complex) i molekuł kostymulacyjnych CD86 oraz CD80. Mogą więc indukować tą drogą powstawanie zwiększonej liczby limfocytów Th2 [21]. U człowieka zdrowego nie stwierdzono dotąd ekspresji tych molekuł, natomiast u chorych na toczeń rumieniowaty układowy zauważono ekspresję cząsteczek antygenów zgodności tkankowej HLA (human leukocyte antigen) na bazofilach i ich migrację do węzłów chłonnych. W badaniach in vitro zaobserwowano jednak, że tylko 11–17% bazofili wykazywało ekspresję HLA-DR, ponadto była ona na tyle słaba, że nie wystarczała do indukcji różnicowania limfocytów Th2 [22]. Problem współdziałania pomiędzy bazofilem a komórką dendrytyczną, jako komórką prezentującą antygen, dotąd nie został wyjaśniony [21].

Niektóre prace wskazują na rolę bazofili jako immunoregulatora przebiegu procesów odporności nabytej. Przykładowo, stymulowanie przez granulocyty zasadochłonne powstawania limfocytów Th2 jednocześnie hamuje różnicowanie naiwnych limfocytów Th0 w limfocyty Th1. Ponadto badania in vitro ludzkich bazofili wykazały, że komórki te mogą wiązać IL-33, co obniża aktywację monocytów wywołaną przez lipopolisacharydy bakteryjne reagujące z TLR na tych komórkach. Reakcja ta wpływa na przebieg procesu zapalnego [23]. Bazofile, aktywowane przez IL-33, zwiększają ekspresję receptora FcγRIIb na makrofagach, modulując przebieg reakcji zapalnej, co zaobserwowano w doświadczalnym zapaleniu stawów na modelu mysim [4]. W migdałkach u człowieka bazofile mogą stymulować wydzielanie immunoglobulin IgE i IgG przez limfocyty B, co przyczynia się do zwiększenia intensywności odpowiedzi humoralnej [24].

Udział bazofili w procesach uczuleniowych (alergiach)

Procesy uczuleniowe rozwijają się wskutek rozwoju odpowiedzi immunologicznej, którą charakteryzuje obecność immunoglobulin IgE. Bazofile są jednym z rodzajów komórek uczestniczących w procesach uczuleniowych dzięki ich zdolności do wiązania IgE. Interakcja alergenu (zwanego antygenem prowokującym) związanego z IgE i reagującego z receptorem FcεRI dla IgE na powierzchni bazofila jest podstawą reakcji uczuleniowej, w której dochodzi do uwalniania mediatorów alergii z ziaren bazofili. Rodzaj wewnątrzkomórkowej drogi sygnalizacyjnej po związaniu IgE prowadzącej do degranulacji zależy od wysokiego lub niskiego stopnia powinowactwa receptora FcεRI do IgE [12].

Liczne granulocyty zasadochłonne stwierdzono in situ w błonie śluzowej dróg oddechowych chorych na katar sienny i astmę; w chorobach skóry na tle uczuleniowym cechą obecnych w skórze bazofili jest wysoka ekspresja receptora FcεRI dla IgE [25]. Może także występować pogłębienie stanu zapalnego przez udział bazofili w wydzielaniu IL-4, czego następstwem jest zwiększenie liczebności limfocytów Th2 [26].

Udział bazofili w rozwoju astmy jest istotnym ogniwem w rozwoju tej choroby. Nabłonek dróg oddechowych pod wpływem alergenu wydziela cały szereg substancji wywołujących reakcję uczuleniową, np. interleukinę IL-33, dla której bazofile wykazują ekspresję receptora IL-33R (oznaczanego też jako ST2) i wskutek aktywacji wydzielają mediatory reakcji alergicznej [27]. W reakcji tej wydzielane są też leukotrieny związane z rozwojem procesu zapalnego [28]. Ponadto wykazano in vitro, że stymulacja bazofili nie tylko przez IL-33, lecz także przez interelukinę IL-25 (pobudzającą eozynofile) aktywuje te komórki w kierunku wzmacniania rozwoju reakcji uczuleniowej. Uzasadnia to określenie obu tych interleukin mianem alarmin, tj. substancji w bardzo szybki sposób wywołujących aktywację i migrację bazofili oraz wydzielanie mediatorów astmy [29]. Inną cytokiną wpływającą na rozwój procesów zapalnych w reakcjach uczuleniowych jest limfopoetyna TSLP wydzielana przez nabłonek, na przykład dróg oddechowych – pod wpływem zarówno alergenów, jak i substancji bakteriopochodnych lub cytokin prozapalnych. Limfopoetyna działa na bazofile, stymulując je w kierunku wydzielania IL-4 i powstawania limfocytów Th2 związanych z rozwojem procesów uczuleniowych [30].

W procesach zapalnych skóry na tle alergicznym, na przykład w uczuleniu kontaktowym, bazofile naciekają na skórę, czemu u około 60% chorych towarzyszy napływ eozynofili. Bazofile mogą wytwarzać czynnik wzrostu śródbłonka naczyń VEGF (vascular endothelium growth factor), co powoduje nasilenie procesów zapalnych w przebiegu uczulenia [31, 32]. W przypadkach alergii, gdzie zachodzi uszkodzenie nabłonka przez alergeny, wydzielana z komórek nekrotycznych IL-33 stymuluje bazofile do wytwarzania nie tylko IL-4, lecz także interleukiny IL-5. Wywołuje to zwiększenie rekrutacji eozynofili i nasila rozwój procesu zapalnego [33]. Specyficznym rodzajem uczulenia jest alergia pokarmowa, w której aktywność bazofili w ścianie jelita przejawia się w późniejszej fazie jej rozwoju [34].

Badania nad udziałem bazofili w procesach uczuleniowych stanowią punkt wyjścia do znalezienia odpowiednich metod terapii chorób alergicznych. Rozwój reakcji uczuleniowej w przebiegu astmy mogą ograniczać naturalne autoprzeciwciała typu IgG, na przykład IgG4, które wiążą się specyficznie do IgE w surowicy lub do IgE związanej z receptorem FcεRI na bazofilach. Mechanizm ich działania jest jednak odmienny od sposobu działania omazulimabu – przeciwciała anty-IgE, opartego na egzogennych immunoglobulinach IgG. Omalizumab – humanizowane przeciwciało monoklonalne – wiąże domenę CH3 umieszczoną blisko miejsca wiązania receptora ludzkiej IgE i zatrzymuje procesy uczuleniowe, ale nie aktywuje bazofili tak jak IgE [35]. Ponadto przeprowadzane są próby stosowania supresji reakcji uczuleniowych przez stymulowanie różnicowania limfocytów regulatorowych T (Treg), które między innymi hamują migrację bazofili do miejsc rozwoju procesu uczuleniowego i w ten sposób przeciwdziałają rozwojowi alergii [36]. Na modelu mysim badano mechanizm działania leczniczego promieniowania UVB (290–320 nm) w atopowym zapaleniu skóry. Stwierdzono, że istotną rolę odgrywa wydzielana z bazofili (również u człowieka) amfiregulina. Jest to cząsteczka zbliżona budową do czynnika wzrostu naskórka (EGF, epidermal growth factor), wiążąca się z receptorem EGF komórek naskórka i pobudzająca jego odnowę [37].

Szczegółowe dane na temat udziału granulocytów zasadochłonnych w procesach zapalnych w chorobach uczuleniowych zawiera opracowanie Siracusy i wsp. [2].

Bazofile w chorobach autoimmunologicznych

W kilku chorobach o podłożu autoimmunologicznym badano zachowanie się populacji bazofili – w tym w toczniu rumieniowatym układowym (SLE, systemic lupus erythrematosus) i w reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS). W SLE występuje duże stężenie krążących autoprzeciwciał. Wprawdzie jest to związane z powstawaniem autoreaktywnych limfocytów B, ale zaobserwowano, że w przypadkach z obecnością autoreaktywnej IgE zaangażowane są bazofile. Aktywacja bazofili przez kompleksy immunologiczne zawierające IgE zwiększa wytwarzanie autoprzeciwciał i sprzyja rozwojowi choroby [38].

W pracy podsumowującej rolę bazofili w RZS stwierdzono na podstawie badań 800 chorych, że liczba krążących w krwi bazofili była obniżona, ale obecne tam bazofile wykazywały cechy aktywności. Autorzy tłumaczą to zaangażowaniem bazofili w proces zapalny, a obniżenie liczby bazofili wiążą z ich migracją do ognisk zapalnych i/lub węzłów chłonnych. Natomiast w młodzieńczym reumatoidalnym zapaleniu stawów obserwowano wzrost liczby bazofili w okresie początkowym rozwoju choroby. W RZS dochodzi do zaburzeń równowagi pomiędzy limfocytami Th1 i Th2 i na początku choroby w młodym wieku występująca przewaga liczebności limfocytów Th2 jest wywołana zwiększeniem liczby bazofili pobudzających różnicowanie limfocytów Th2 [39].

Bazofile w nowotworach układu krwiotwórczego

W niektórych chorobach rozrostowych układu krwiotwórczego stwierdzana jest bazofilia, czyli zwiększenie liczby bazofili w krwi i/lub w szpiku. Występuje ona w ostrej białaczce bazofilowej (ABL, acute basophilic leukemia) i przewlekłej białaczce bazofilowej (CBL, chronic basophilic leukemia); są to choroby rzadkie, w piśmiennictwie przedstawiane głównie jako opisy poszczególnych przypadków [40].

Bazofilia może występować także w nowotworach komórek z linii mieloidalnej, co zwykle ma miejsce w fazie przyspieszenia przebiegu przewlekłej białaczki szpikowej (jest to od dawna znane w hematologii). Opisano również chorego z przewlekłą białaczką szpikową, u którego zaobserwowano pojawienie się bazofili niedojrzałych o cechach komórek blastycznych i z ekspresją CD123+CD203c+ typową dla bazofili. Jednocześnie autorzy stwierdzają, że temu rzadkiemu występowaniu bazofilii z niedojrzałych komórek towarzyszyły zmiany chromosomalne i molekularne: 50XY i t(9;22) [41].

Ostra białaczka bazofilowa jest zespołem chorobowym, w którym występuje wysoki odsetek blastów i bazofili. U 15-letniej chorej stwierdzono odsetek bazofili osiągający 53% leukocytów krwi i 17% blastów; poza translokacją t(6;9), (p23;q34) występował u niej dodatkowy chromosom 8 bez długiego ramienia, a także dodatkowy chromosom 21 [42].

Przewlekła białaczka bazofilowa występuje wyjątkowo rzadko; dotychczas opisano mniej niż 10 przypadków, z czego cztery – w klinice Mayo w Stanach Zjednoczonych [40]. Uwagę zwraca fakt, że automatyczne analizatory komórek krwi klasyfikują zmienione nowotworowo bazofile jako neutrofile, ponieważ mają zbliżoną liczbę i wielkość ziaren do występujących w cytoplazmie neutrofili. Na przykład u pacjenta stwierdzono 2,6% bazofili w ocenie automatycznej, a w tradycyjnym liczeniu rozmazu – 46% (w tym 11% form niedojrzałych). Wskazuje to na konieczność wykonywania rozmazu manualnego przy ocenie liczby tych komórek w celu przeprowadzenia prawidłowego procesu diagnostycznego. W przedstawionym przykładzie przypadek dotyczy wystąpienia nietypowej postaci białaczki z komórek tucznych (mastocytów), z którą współistniała CBL. Towarzyszyły temu takie objawy, jak zmieniona morfologia mastocytów oraz wzrost stężenia białka ostrej fazy CRP (C-reactive protein) i interleukiny IL-6 [43].

Porównanie bazofili i mastocytów

Od wielu lat komórki te traktowano jako zbliżone pod względem morfologii i czynności. Jednakże badania ostatnich lat wykazały, że różnią się one pod względem pochodzenia i procesu różnicowania, a także immunofenotypu i czynności, zwłaszcza w sposobie zaangażowania w procesy zapalne, odpornościowe i rozwój nowotworów. Ważniejsze podobieństwa i różnice pomiędzy tymi komórkami przestawia tabela 1.

Podsumowanie

Zainteresowanie rolą granulocytów zasadochłonnych – bazofili – jest w ostatnich latach bardzo szerokie, ale wiele z ukazujących się prac dotyczy bardzo wąskich, wycinkowych zagadnień związanych z aktywnością tych komórek. Z tego powodu dokonanie obecnie pełnego podsumowania problemów związanych z udziałem tych komórek w procesach zachodzących w organizmie jest utrudnione.

Przypisywane od wielu lat granulocytom zasadochłonnym istotne wielostronne znaczenie w rozwoju ostrych i przewlekłych chorób alergicznych nie wyczerpuje zakresu ich roli w organizmie. W ostatnich latach pojawiło się wiele prac stwierdzających, że bazofile uczestniczą w reakcjach odpornościowych. W wypadku odporności wrodzonej wykazują istotne działanie przeciwbakteryjne, w odporności nabytej zaś mają udział w inicjowaniu odpowiedzi immunologicznej przez szybkie wydzielanie dużych ilości IL-4, co stymuluje proces różnicowania limfocytów Th0 w Th2. Bazofile mogą też wpływać na aktywność innych komórek układu białokrwinkowego w procesach zapalnych. Można zatem powiedzieć, że na podstawie licznych najnowszych badań znaczenie roli granulocytów zasadochłonnych zostało lepiej poznane.

Adres do korespondencji: prof. dr hab. n. med. Joanna Kopeć-Szlęzak, Instytut Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie, ul. Bajońska 5/1, 03–963 Warszawa, tel. +48 22 617 88 37, e-mail: jszlez@poczta.onet.pl