KARTKI Z HISTORII

Janusz Ostrowski1, 2, 3, Bolesław Rutkowski3, 4

1Zakład Historii Medycyny, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie

2III Oddział Chorób Wewnętrznych i Nefrologii, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny we Włocławku

3Sekcja Historyczna Polskiego Towarzystwa Nefrologicznego

4Katedra i Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych, Gdański Uniwersytet Medyczny

Poczet Członków Honorowych Polskiego Towarzystwa Nefrologicznego. Część XVIII — Profesor Bruno Watschinger

Honorary Members of the Polish Society of Nephrology. Part XVIII — Professor Bruno Watschinger

Niniejsza publikacja jest już osiemnastą częścią cyklu dotyczącego członków honorowych Polskiego Towarzystwa Nefrologicznego (PTN). Po przedstawieniu postaci wielu znakomitych polskich i zagranicznych nefrologów w ostatnim numerze „Forum Nefrologicznego” bohaterem naszej serii był Profesor Wojciech Rowiński, wybitny polski chirurg i transplantolog, członek zespołu wykonującego pierwszy udany przeszczep nerki w Polsce — w Warszawie, były kierownik I Kliniki Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Akademii Medycznej w Warszawie, były Dyrektor Instytutu Transplantologii i były prezes Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego. W obecnym wydaniu bohaterem jest profesor Bruno Watschinger, światowej sławy austriacki nefrolog, znany przede wszystkim z konstrukcji dializatora zwojowego do hemodializy, zwanego twin coil, organizacji Naddunajskich Sympozjów Nefrologicznych, kongresów Europejskiego Towarzystwa Nefrologicznego — Europejskiego Towarzystwa Dializy i Transplantacji (ERA-EDTA, European Renal Association — European Dialysis and Transplant Association) w Wiedniu i z wielu innych dokonań na arenie międzynarodowej i w rodzinnej Austrii [1, 2].

Bruno Watschinger urodził się 14 czerwca 1920 roku w Linz w Górnej Austrii. Od 1930 roku uczęszczał do gimnazjum humanistycznego w Linz, gdzie w 1938 roku zdał maturę z wyróżnieniem. W 1940 roku, w trudnych dla całego świata czasach, rozpoczął studia na wydziałach medycznych uniwersytetów w Wiedniu i w Pradze. Dyplom lekarza otrzymał 28 marca 1945 roku w Pradze. Bezpośrednio po studiach rozpoczął staż podyplomowy w różnych szpitalach, a także zastępował lekarzy wiejskich w regionie Górnej Austrii.

Po kilku latach, w 1948 roku, został asystentem w Zakładzie Farmakologii II Wydziału Medycznego Uniwersytetu w Wiedniu, kierowanym wówczas przez profesora Brücke. Praca w tym miejscu — głównie nad zagadnieniami klirensów nerkowych — odegrała później znaczącą rolę w jego życiu naukowym. Od 1950 roku rozwijał swoje zainteresowania w zakresie medycyny wewnętrznej u profesora Fellingera w klinice uniwersyteckiej w Wiedniu. Tutaj był zaangażowany głównie w badania dotyczące zaburzeń płynowych i elektrolitowych w różnych schorzeniach, w tym zwłaszcza w nadciśnieniu tętniczym. Był to już czas, kiedy zaangażował się w zagadnienia kliniczne i badawcze w zakresie nefrologii (ryc. 1).

Rycina 1. Profesor Bruno Watschinger, 1984 rok (dzięki uprzejmości prof. Bruno Watschingera Jr.)

W 1955 roku, po otrzymaniu stypendium naukowego Światowej Organizacji Zdrowia, udał się na staż naukowy do znanej kliniki w Cleveland w Stanach Zjednoczonych do jednego z pionierów sztucznej nerki, a także innych narządów — światowej sławy Holendra Willema Kolffa. W tym ośrodku planował także współpracę z dr. Page’em, dr. Corcoranem i dr Duston, znanymi badaczami w dziedzinie nadciśnienia tętniczego i metod badania klirensów. Ta bardzo atrakcyjna dla Watschingera możliwość wspólnej pracy z Kolffem stanęła pod znakiem zapytania z powodu planu skierowaniu go do pracy w klinice reumatologicznej. Szczęśliwie ta decyzja została zmieniona i Watschinger mógł kontynuować rozwijanie swoich zainteresowań w zakresie nefrologii w Stanach Zjednoczonych. W laboratorium Kolffa skonstruował dializator zwojowy, zwany twin coil, dzięki któremu, a także innym technicznym rozwiązaniom, hemodializa stała się dostępna w szerszym zakresie niemal na całym świecie. Wcześniej stosowane aparaty Kolffa i Alwalla, choć stanowiły doniosły krok w rozwoju hemodializy, ze względu na trudności w przygotowaniu do użycia nie mogły być tak powszechnie stosowane. Nowy dializator został po raz pierwszy przedstawiony publicznie podczas pierwszego ASAIO (American Society of Artificial Internal Organs) Meeting w Atlantic City w Stanach Zjednoczonych w 1955 roku. Skonstruowanie nowego modelu dializatora umożliwiło wprowadzenie w Austrii w 1968 roku programu przewlekłych hemodializ. W 1995 roku Bruno Watschinger szczegółowo opisał tę ekscytującą historię powstawania i konstruowania nowego rodzaju dializatora w „Artificial Organs”, czasopiśmie Międzynarodowego Towarzystwa Sztucznych Organów (International Federation for Artificial Organs) (ryc. 2–5) [3–8].

Rycina 2. Gotowy do użycia dializator twin-coil (dzięki uprzejmości prof. Bruno Watschingera Jr.)

Rycina 3. Dializa z użyciem dializatora twin-coil w II Klinice Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu w Wiedniu w 1956 roku. Profesor Bruno Watschinger siedzi z lewej strony (dzięki uprzejmości prof. Bruno Watschinegra Jr.)

Rycina 4. Profesor Bruno Watschinger prezentuje prototyp nowego dializatora twin-coil (dzięki uprzejmości prof. Bruno Watschingera Jr.)

Rycina 5. Strona tytułowa pracy współautorstwa Bruno Watschingera (J. Lab. Clin. Med. 1956)

Po zdobyciu wielkiej sławy w Stanach Zjednoczonych Bruno Watschinger powrócił do kliniki internistycznej w Wiedniu, gdzie nowy dializator został zastosowany w 1956 roku. Po latach rozpoczęto w Austrii masową produkcję nowych dializatorów do jednorazowego użycia. Zdobyty rozgłos nie ułatwił jednak pracy w Wiedniu; w 1960 roku Watschinger zdecydował o zmianie miejsca pracy i został wybrany na stanowisko kierownika kliniki chorób wewnętrznych Szpitala Elżbietanek w Linz, który stał się jego „ojczyzną” i gdzie pracował do czasu przejścia na emeryturę. Tutaj w 1964 roku uzyskał habilitację, a cztery lata później rozpoczął wcześniej wspomniany program przewlekłych hemodializ. Jego stacja dializ w okresie największego rozkwitu była największą w Austrii i obejmowała opieką 180 pacjentów. W 1971 roku otrzymał tytuł profesora Uniwersytetu w Wiedniu. W tym samym roku założył Austriackie Towarzystwo Nefrologiczne, był jego pierwszym prezesem, a następnie członkiem zarządu. W 1974 roku był członkiem zespołu, który w Szpitalu Elżbietanek przeprowadził zabieg pierwszego przeszczepienia nerki w Austrii. Watschinger był także współzałożycielem i prezydentem Austriackiego Towarzystwa Biomateriałów i Sztucznych Organów. Opublikował — jako autor i współautor — ponad 100 prac naukowych, głównie dotyczących zagadnień nefrologicznych.

Bruno Watschinger wykazywał także dużą aktywność na arenie międzynarodowej. W 1960 roku podczas Kongresu Międzynarodowego Towarzystwa Nefrologicznego w Evian grupa uczonych europejskich z krajów niemieckojęzycznych (Niemcy, Szwajcaria i Austria) wyraziła wolę powołania własnego towarzystwa nefrologicznego. Ten zamysł zrealizowano w 1961 roku w Wiesbaden, a jednym z założycieli i jednocześnie członkiem zarządu był Bruno Watschinger. W 1968 roku pełnił funkcję prezydenta kongresu tego towarzystwa w Wiedniu. W latach 1968–1975 był członkiem zarządu ERA-EDTA. W latach 1973 i 1990 był prezydentem prestiżowych kongresów ERA-EDTA w Wiedniu. Jednym z największych osiągnięć organizacyjnych Watschingera są organizowane do dzisiaj, a zainicjowane w 1976 roku, Naddunajskie Sympozja Nefrologiczne. Ich znaczenie nie wiąże się wyłącznie z nauką — w minionych dziesięcioleciach wspomagały i pielęgnowały stosunki koleżeńskie pomiędzy naukowcami z Europy Wschodniej i Zachodniej. Po zmianie sytuacji politycznej w Europie nie odgrywają już takiej roli, ale w zwłaszcza w latach 80. i 90. ubiegłego stulecia były niezwykle popularne w polskim środowisku nefrologicznym. Warto w tym miejscu wspomnieć, że w 1996 roku sympozjum odbywało się w Krakowie. Profesor pełni nadal funkcję honorowego sekretarza tych spotkań (ryc. 6) [9].

Rycina 6. Profesor Bruno Watschinger (w środku) w towarzystwie dr. Antoniego Sydora (z prawej) i dr. Janusza Ostrowskiego (z lewej) w czasie Naddunajskiego Sympozjum Nefrologicznego w Wiedniu w 1994 roku (fot. Maria Ostrowska)

Za swoje wielkie zasługi na polu naukowym i organizacyjnym otrzymał liczne wyróżnienia. Należy do nich zaliczyć honorowe członkostwo ERA-EDTA, a także narodowych towarzystw nefrologicznych Austrii, Bułgarii, Republiki Czeskiej, Niemiec, Węgier, Polski i Szwajcarii oraz Austriackiego Towarzystwa Medycyny Wewnętrznej [10].

Dumą Profesora Bruno Watschingera są jego dzieci: córka Regina, mikrobiolog, oraz syn Bruno Watschinger Jr., znany w całej Europie nefrolog pracujący w Wiedniu. Wielką pasją Profesora jest sport, szczególnie piłka nożna.

Profesor Bruno Watschinger jest wybitnym nefrologiem o światowej sławie. Jego dokonania, zwłaszcza konstrukcja dializatora twin-coil, wywarły w pewnym okresie rozwoju dializoterapii ogromny wpływ na dynamiczny rozwój hemodializy na całym świecie. Profesor wniósł wielki wkład w zbliżenie naukowców ze Wschodniej i Zachodniej Europy. Cieszy się dużym szacunkiem, ma wielu przyjaciół na całym świecie, także wśród polskich nefrologów. W czerwcu bieżącego roku Profesor Bruno Watschinger będzie obchodził swoje 97. urodziny.

Piśmiennictwo

1. 1. Ostrowski J., Rutkowski B. Poczet Członków Honorowych Polskiego Towarzystwa Nefrologicznego. Część XVII — Profesor Wojciech Rowiński. Forum Nefrol. 2017; 1: 85–89.
2. 2. Ostrowski J., Rutkowski B. Profesor Willem Kolff — wynalazca sztucznych narządów. Wspomnienie w 100. rocznicę urodzin. Forum Nefrol. 2011; 4: 289–294.
3. 3. Kolff W.J., Watschinger B. Further development of a coil kidney. J. Lab. Clin. Med. 1956; 47: 969–977.
4. 4. Watschinger B. From the rotating drum to the pineapple-cancoil kidney: the unpublished history of the twin-coil. Artificial Organs 1995; 9: 870–876.
5. 5. Noordwijk J. Dialysis for life. Development of the artificial kidney. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers 2001.
6. 6. Cameron J.S. History of the treatment of renal failure by dialysis. Oxford: Oxford University Press 2002.
7. 7. Ostrowski J., Rutkowski B. Początki dializoterapii w Polsce. Gdańsk, Via Medica 2011.
8. 8. Drukker W. The founding of the EDTA: facts and lessons. Nephrol. Dial. Transplant. 1989; 4: 401–407.
9. 9. Heidland A., Ritz E., Lang F. The Joint Society of Nephro­logy in Germany, Switzerland and Austria — five decades of successful activities. G. Ital. Nefrol. 2016; 33 (supl. 66).
10. 10. Hőrl W. Professor Bruno Watschinger. Nephrol. Dial. Transplant. 2001; 16: 184.

Adres do korespondencji:

dr hab. Janusz Ostrowski

Wojewódzki Szpital Specjalistyczny

III Oddział Chorób Wewnętrznych i Nefrologii

ul. Wieniecka 49, 87–800 Włocławek

tel.: 54 412 96 00, faks: 54 412 96 10

e-mail: janusz.ostrowski@diaverum.com