Zespół antycholinergiczny w warunkach opieki nad pacjentem w podeszłym wieku w POZ

Streszczenie

Zespół antycholinergiczny jest problemem, z którym w praktyce lekarskiej możemy spotkać się najczęściej wśród chorych najstarszych. Zmiany w metabolizmie i wydalaniu leków, zwiększona przepuszczalność bariery krew-mózg oraz zmniejszona rezerwa cholinergiczna (transmisja za pomocą acetylocholiny w OUN) powodują, że pacjenci w podeszłym wieku są znacznie bardziej wrażliwi w porównaniu z młodszymi na antycholinergiczną aktywność leków. Paradoksalnie, leki o właściwościach antycholinergicznych stosowane są najczęściej właśnie przez chorych najstarszych. Wielu z nich cierpi na liczne schorzenia, głównie o charakterze przewlekłym i w związku z tym stosuje wiele leków, również tych o większym lub mniejszym potencjale antycholinergicznym, które dodatkowo często są ordynowane przez kilku lekarzy. Niektóre są zlecane świadomie ze względu na ich efekt antycholinergiczny, w zdecydowanej jednak większości o ich aktywności antycholinergicznym i ryzyku, które ze sobą niosą nie zdajemy sobie w pełni lub w ogóle sprawy. Oprócz znanych od dawna o silnej aktywności antycholinergicznej np. leki p/histaminowe, p/depresyjne czy p/muskarynowe stosowane w nietrzymaniu moczu, istnieje coraz liczniejsza grupa nowych oraz leki o aktywności umiarkowanej czy nawet słabej, które oddziałują poprzez tzw. skumulowane obciążenie antycholinergiczne. Nie ma jak dotąd złotego standardu służącego ocenie obciążenia antycholinergicznego. Stworzone przez ekspertów listy kwalifikujące leki do grupy o lekkiej, umiarkowanej lub silnej aktywności antycholinergicznej są jedynymi użytecznymi narzędziami, które znajdują zastosowanie w praktyce klinicznej. Kluczową role w ograniczaniu obciążenia antycholinergicznego powinni i mogą pełnić lekarze opieki podstawowej, którzy mają najlepszy kontakt ze swoimi pacjentami i mogą przeprowadzać systematyczny przegląd stosowanych przez nich leków, również tych OTC (over the counter). Zespół antycholinergiczny rozwija się na skutek blokowania neurotransmisji cholinergicznej na poziomie receptorów muskarynowych w OUN. Oprócz objawów ośrodkowych takich jak niepokój, zaburzenia widzenia, dyzatria, zaburzenia świadomości do stanów majaczeniowych włącznie, istotne jest zwrócenie uwagi na pojawiające się wcześniej czasami bardzo dyskretnie objawy obwodowe w postaci skarg na suchość śluzówek jamy ustnej i gardła, zaburzenia połykania, suche spojówki, tachykardię, zaparcia czy problemy z zatrzymywaniem moczu. Leczenie zespołu antycholinergicznego jest w zdecydowanej większości przypadków objawowe, polega na odstawieniu wywołujących go leków. Oczywiście, często może to być proces trudny czy wręcz niemożliwy do przeprowadzenia. Coraz częściej istnieje jednak możliwość zastąpienia leków o dużym potencjale antycholinergicznym, lekami o potencjale niewielkim lub nawet takimi, które są go pozbawione. Najistotniejsza jest więc świadomość, że źródłem zgłaszanych przez pacjentów dolegliwości mogą być stosowane przez nich leki, co pozwoli uniknąć błędnego koła (vicious circle) zapisywania kolejnych leków, które mogą również nieść ze sobą niebezpieczny potencjał antycholinergiczny.