WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE

Zofia Maciejewska-Szaniec1, Barbara Maciejewska2, Katarzyna Mehr1, Paweł Piotrowski1, Bożena Wiskirska-Woźnica2

1Klinika Rehabilitacji Narządu Żucia Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

2Katedra i Klinika Foniatrii i Audiologii Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Objawy otologiczne u pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi układu stomatognatycznego

The otological symptoms among patients with the temporomandibular disorders

WSTĘP

Ciągle wzrasta liczba pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi układu stomatognatycznego (US). W literaturze często nadaje się temu schorzeniu charakter społeczny, zaliczając je do chorób cywilizacyjnych [1]. Najczęściej opisywane są objawy zaburzeń US zlokalizowane przede wszystkim w obrębie jego składowych. Główne dolegliwości dotyczą zębów (patologiczne starcie, pionowe pęknięcia w obrębie szkliwa), układu mięśniowego (hiperfunkcja mięśni) i stawu skroniowo-żuchwowego (przeskoki, trzaski). Jednak dolegliwości zaburzeń US mogą obejmować także pozastatologiczne, mniej charakterystyczne objawy, na przykład bóle głowy typu napięciowego, objawy oczne czy objawy otologiczne (uszne) ze strony narządu słuchu, to jest otalgia, szumy uszne trwające powyżej 5 minut, nadwrażliwość na dźwięki, uczucie pełności/zatkania ucha, zawroty głowy czy pogorszenie słuchu [2]. Bliskość anatomiczna i podobny okres rozwoju filogenetycznego struktur US oraz ucha spowodowały, że coraz częściej opisywane jest współwystępowanie różnorodnych objawów otologicznych w obrazie zaburzeń czynnościowych US. Dostępnych jest przynajmniej kilka teorii tłumaczących generowanie objawów ze strony narządu słuchu w przebiegu zaburzeń czynnościowych US [2, 3].

CEL PRACY

Charakterystyka objawów otologicznych wśród pacjentów ze zdiagnozowanymi zaburzeniami czynnościowymi US.

MATERIAŁ I METODY

Grupę badaną stanowili chorzy z dolegliwościami ze strony US (napięcie/ból mięśni okolic US, zaburzenia ruchomości żuchwy, bruksizm, objawy akustyczne ze strony stawów skroniowo-żuchwowych) przyjmowani w Pracowni Zaburzeń Czynnościowych Układu Stomatognatycznego Kliniki Rehabilitacji Narządu Żucia UM w Poznaniu. Przebadano łącznie 92 pacjentów (55 kobiet, 37 mężczyzn) w wieku 19–53 lata (średnia 34,01 roku). Przeprowadzono każdorazowo: ankietowe badanie podmiotowe, specjalistyczne badanie stomatologiczne (zewnątrz i wewnątrzustne) połączone z czynnościowym badaniem składowych US i ankietowe badanie dotyczące występowania objawów usznych przygotowane we współpracy z lekarzami audiologami z Katedry i Kliniki Foniatrii i Audiologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu.

WYNIKI

Częstość występowania objawów otologicznych wśród badanych wyniosła 31,2% (n = 28). W całej grupie badanej wykazano znaczną różnorodność objawów ze strony narządu słuchu współistniejących z dysfunkcjami US. Najczęściej zgłaszanym objawem usznym było uczucie pełności/dyskomfortu w uszach (42,86%, n = 12), nadwrażliwość na dźwięki (35,71%, n = 10) i szumy uszne (21,43%, n = 6). Objawy otologiczne u chorych współistniały przede wszystkim z tkliwością mięśni US (71,43%, n = 20), dolegliwościami ze strony stawów skroniowo-żuchwowych (53,57%, n = 15) oraz ograniczeniem ruchomości żuchwy (39,29%, n = 11). Przeanalizowano również liczbę podawanych przez chorych objawów usznych ze względu na fakt, iż często kilka dolegliwości otologicznych może ze sobą współistnieć. U ponad połowy chorych, bo u 57,14% (n = 16) pacjentów zaobserwowano więcej niż jeden objaw uszny współistniejący z dysfunkcją US.

DYSKUSJA

Struktury US i elementy ucha wykazują bliskość anatomiczną, jak również równoległość rozwoju embrionalnego, a w konsekwencji wspólne unerwienie i unaczynienie, co może pozostawać nie bez znaczenia dla występowania objawów otologicznych w obrazie klinicznym zaburzeń US [2, 3]. Zagadnieniami dotyczącymi powiązania obu typów objawów interesowano się już na początku XX wieku (Wright, Decker, Costen, Pinto). Nadal jednak nie znaleziono jednoznacznego wytłumaczenia ich współistnienia [3, 4]. Liczni autorzy opisują stosunkowo częstsze występowanie objawów otologicznych wśród pacjentów z dysfunkcjami US. Ta nietypowa dla zaburzeń US lokalizacja objawów (narządu słuchu) sprawia, że pacjenci nie zawsze wiążą je z oznakami nieprawidłowego funkcjonowania narządu żucia i szukają pomocy zamiast u lekarza stomatologa u lekarzy laryngologów czy audiologów [5, 6]. Częstość objawów otologicznych u chorych z zaburzeniami US według doniesień z piśmiennictwa zawiera się w szerokich granicach 2–82,4%, w mojej pracy 31,2% [3, 5]. Michalak i wsp. zaobserwował je u 33,38% badanych [6]. Najczęściej odnotowanym objawem usznym było uczucie pełności w uchu rozumiane jako wrażenie subiektywnego dyskomfortu, poczucia zatkania ucha (fullness, stuffiness) (42,86%). Kuttila podaje występowanie tego objawu z częstością 5–9%, Kaygusuz — 13,6% [3, 5]. Nadwrażliwość na dźwięki (hyperacusis) — przykre, nadreaktywne, czasem bolesne odczuwanie dźwięków — zgłaszało 35,71% chorych. Ten wynik nie dziwi, biorąc pod uwagę charakterystyczny, zazwyczaj emocjonalny, rys pacjentów. Szumy uszne (tinnitus) to wrażenia dźwiękowe odbierane przez ośrodkowy układ nerwowy, pomimo braku stymulacji akustycznej ze środowiska zewnętrznego [7]. W piśmiennictwie właśnie ten objaw uszny jest najczęściej opisywany w kontekście zaburzeń US [3–5]. W artykule Tuza wśród 200 pacjentów z zaburzeniami w narządzie żucia występowanie objawów otologicznych zgłaszało 155 pacjentów, w tym 91 osób (45,5%) właśnie szumy uszne [8]. W grupie badanej objaw ten odnotowany był w 21,43%.

WNIOSKI

1. Zaobserwowano dużą różnorodność objawów usznych u pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi US.

2. Chorzy z dysfunkcjami US i współistniejącymi objawami otologicznymi wymagają konsultacji audiologicznej i współpracy interdyscyplinarnej podczas procesu diagnostyczno-terapeutycznego układu ruchowego narządu żucia.

Adres do korespondencji:

dr n. med. Zofia Maciejewska-Szaniec

Klinika Rehabilitacji Narządu Żucia

Uniwersytet Medyczny

ul. Bukowska 70, 60–812 Poznań

e-mail: zofiamaciejewska@wp.pl

PIŚMIENNICTWO

1. Jancelewicz M. Dysfunkcje układu stomatognatycznego narastającym problemem współczesnej opieki zdrowotnej — przyczyny wzrostu występowania tej dysfunkcji. Hyg. 2010; 45: 17–20.

2. Okeson J.P. Przyczyny zaburzeń czynnościowych układu ruchowego narządu żucia. Objawy i oznaki zaburzeń czynnościowych układu ruchowego narządu żucia. W: Leczenie dysfunkcji narządu żucia i zaburzeń zwarcia. Lublin, Wyd. Czelej 2005: 137–138, 173–214.

3. Kuttila S., Kuttila M., Le Bell Y. i wsp. Aural symptoms and signs of temporomandibular disorder in association with treatment need and visits to a physician. Laryngoscope 1999; 109: 1669–1673.

4. Maciejewska-Szaniec Z., Maciejewska B., Piotrowski P. i wsp. Charakterystyka zaburzeń czynnościowych układu stomatognatycznego u pacjentów audiologicznych. Family Medicine & Primary Care Review 2014; 16: 255–256.

5. Kaygusuz I., Karlidag T., Keles E. i wsp. Ear symptoms accompanying Temporomandibular joint diseases. Kulak Burun. Bogaz. Ihtis. Derg. 2006; 16: 205–208.

6. Michalak M., Wysokińska-Miszczuk J., Wilczak M. i wsp. Correlation between eye and ear symptoms and lack of teeth, bruxism and other parafunctions in population of 1006 patients in 2003–2008. Arch. Med. Sci. 2012; 8: 104–110.

7. Pruszewicz A. Diagnostyka zaburzeń słuchu. W: Audiologia kliniczna. Zarys, pod red. Pruszewicz A., Obrębowski A., Poznań, Wyd. AM Poznań 2010: 329–536.

8. Tuz H.H., Onder E.M., Kisnisci R. Prevalence of otologic complaints in patients with temporomandibular disorder. Am. J. Orthod. Dentofac. 2007; 6: 620–623.