WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE

Michał Krzysztof Kołodziejczyk, Michał Jakub Nachajski

Zakład Technologii Postaci Leku, Katedra Farmacji Stosowanej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Efektywność działania substancji rozsadzających w technologii stałych doustnych form leków z ibuprofenem

The effectiveness of disintegrants in the technology of solid oral dosage forms of ibuprofen

WSTĘP

Ibuprofen jest przedstawicielem powszechnie stosowanej w lecznictwie grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ, NSAID, non-steroidal anti-inflammatory drugs). Jego spektrum działania farmakologicznego obejmuje działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne.

Substancja czynna, ibuprofen, powoduje działania niepożądane szeroko opisane w piśmiennictwie. Dotyczą one między innymi przewodu pokarmowego, ośrodkowego układu nerwowego, układu sercowo-naczyniowego, nerek; czasem spotyka się reakcje uczuleniowe tak skórne, jak i uogólnione.

Rynek farmaceutyczny w Polsce obfituje w dość pokaźną ilość najróżniejszych produktów leczniczych z ibuprofenem — są to stałe doustne postaci leku, takie jak: tabletki, kapsułki oraz zawiesiny pediatryczne.

Na uwagę zasługuje fakt, iż oprócz różnych wariantów technologicznych postaci leku z ibuprofenem, występuje także zmienność form chemicznych i krystalograficznych samego ibuprofenu. Dopuszcza to stosowanie ibuprofenu nie tylko w postaci czystego kwasu, który charakteryzuje się ograniczoną rozpuszczalnością w wodzie, lecz także form soli sodowych ibuprofenu czy hydrofilowych kompleksów solubilizowanych o bardzo dobrej rozpuszczalności w wodzie. Wpływa to na zmienność parametrów technologicznych mierzonych metodami kontroli jakości, stanowiących normę farmakopealną.

Jak donosi piśmiennictwo, technologie wytwarzania postaci farmaceutycznych z ibuprofenem, jak i rodzaj użytych w procesie produkcyjnym substancji pomocniczych są zmienne.

Powyższe argumenty skłaniają do podjęcia badań nad oceną różnic występujących między poszczególnymi rynkowymi wersjami postaci leku z ibuprofenem.

CEL BADAŃ

Celem badań była ocena właściwości farmaceutycznych wybranych rynkowych produktów leczniczych z ibuprofenem w dawce 400 mg w aspekcie szybkości działania substancji biologicznie czynnej. Ich celem było również sprawdzenie, jaki wpływ na cechy postaci leku mają użyte w formulacji substancje pomocnicze — szczególnie substancje rozsadzające. Oceniano typ formulacji, udział zastosowanych substancji pomocniczych oraz ich wpływ na czas rozpadu postaci leku oraz dostępność farmaceutyczną ibuprofenu w układzie normatywnych płynów akceptorowych.

ODCZYNNIKI I APARATURA

Preparaty użyte do badań charakteryzują się tożsamą dawką substancji leczniczej, to jest zawierają 400 mg ibuprofenu. Różnią się natomiast postacią chemiczną ibuprofenu, substancjami pomocniczymi i rodzajem fazy farmaceutycznej (tab. 1).

Tabela 1
Rodzaje produktów leczniczych z ibuprofenem użyte w badaniu
Produkt leczniczy	Dawka [mg]	Nr serii	Data ważności
Ibuprom Max — tabletki drażowane	400	U1406951	07.2017
Ibum Forte mini Caps — kapsułki miękkie	400	070814	07.2016
Nurofen Forte — tabletki powlekane	400	BE789	09.2017
Nurofen Forte Express — kapsułki miękkie	400	BD394	06.2017
Mig — tabletki powlekane	400	38113	11.2016

Wykaz odczynników:

— woda oczyszczona,

— kwas solny stężony 35–36 g/l (POCh-Gliwice),

— wodorotlenek sodu (POCh-Gliwice),

— dwuwodorofosforan potasu (POCh-Gliwice),

— odważki analityczne HCl 0,1 mol/l (POCh-Gliwice),

— ibuprofen (Sigma-Aldrich).

Wykaz aparatury:

— 6-stanowiskowy aparat do badania uwalniania wg FP IX DT 600 (ERWEKA GmbH),

— spectrofotometr NICOLET EVOLUTION 300 z układem sterującym pomiarem absornancji (A) i matematycznym opracowaniem rezultatów badań (Program Vision Pro) (Spectro-Lab);

— aparat do badania czasu rozpadu (ERWEKA ZT 222),

— waga laboratoryjna techniczna (Radwag),

— waga laboratoryjna analityczna (Radwag),

— pH-metr N-5170E z elektrodą szklaną ERH-131 (Hydrometr).

METODYKA BADAŃ EKSPERYMENTALNYCH

Metodyka realizacji badań obejmowała następujące składowe:

a) analizę typu faz farmaceutycznych z ibuprofenem na podstawie deklaracji wytwórców i literatury przedmiotu,

b) zbadanie czasu rozpadu postaci leku w normie obowiązującej w „Farmakopei Polskiej IX” i ocena statystyczna otrzymanych wyników,

c) badanie dostępności farmaceutycznej ibuprofenu z postaci leku z użyciem farmakopealnych, modelowych płynów akceptorowych (sztuczny sok żołądkowy, sztuczny sok jelitowy, woda),

d) wykonanie analizy statystycznej otrzymanych wyników,

e) oszacowanie kinetyki oraz profili uwalniania,

f) wyznaczenie współczynników podobieństwa i różnicy.

WYNIKI

Analiza postaci leku z ibuprofenem

Ibuprom Max to drażetka, czyli forma tabletki, której otoczkę stanowi sacharoza. Taka tabletka składa się z rdzenia i otoczki. Rozpada się dopiero po rozpuszczeniu otoczki cukrowej w wodnych roztworach płynów ustrojowych przewodu pokarmowego. Zawarty w drażetce ibuprofen zgodnie z deklaracją producenta znajduje się w formie kwasu. W związku z tym jego rozpuszczalność w środowisku wodnym jest ograniczona.

Ibum Forte to kapsułka miękka, czyli forma stałej doustnej postaci leku, w której płynny rdzeń z substancją czynną zamknięty jest w żelatynowej osłonce. W tej postaci leku uwolnienie ibuprofenu następuje po rozpadzie lub rozpuszczeniu żelatynowej osłonki. Producent deklaruje obecność ibuprofenu w formie kwasu, jednakże zawartość kapsułki jest płynna, co oznacza, że mamy do czynienia z kompleksem hydrofilowym ibuprofenu o zwiększonej rozpuszczalności w środowisku wodnym. Być może ten aspekt technologii pominięty w ulotce informacyjnej jest przedmiotem zastrzeżenia patentowego.

Nurofen Forte — producent deklaruje tabletkę powlekaną, natomiast po analizie składowych formulacyjnych okazuje się, że jest to drażetka, analogicznie jak w przypadku preparatu Ibuprom Max. Również analogiczne będą właściwości technologiczne takiej tabletki drażowanej. Potencjalne różnice mogą wynikać z udziału zmiennych substancji pomocniczych użytych w formulacji rdzenia i otoczki cukrowej.

Nurofen Forte Express to kapsuła miękka, zawierająca ibuprofen w postaci rozpuszczonej w wodorotlenku potasowym, technologia podobna jak w produkcie Ibum Forte.

Mig to postać leku będąca tabletką powlekaną, której otoczkę stanowi wielkocząsteczkowy polimer, pochodna hydroksypropylometylocelulozy o zwiększonej lepkości. Jest to inny typ formulacji od pozostałych. Ibuprofen znajduje się w postaci kwasu. Jego rozpuszczalność w wodnych roztworach nie będzie tak transparentna, jak na przykład w produkcie Nurofen Forte Express.

Badanie czasu rozpadu stałych doustnych postaci leku z ibuprofenem

Badanie czasu rozpadu stałych postaci farmaceutycznych ma bardzo duże znaczenie w ocenie jakości wytworzonej postaci leku. Dostępność farmaceutyczna substancji leczniczej zależy od stopnia hydratacji wytworzonej postaci leku (tabletka, kapsułka) przez płyny ustrojowe. W przypadku błędnej formulacji, na przykład użycie niezgodnych z przeznaczeniem substancji pomocniczych, postać leku nie ulega rozpadowi, a w konsekwencji nie uwalnia środka leczniczego. Na podstawie pomiarów czasu rozpadu można wnioskować o sposobie przeprowadzenia innych badań kontroli jakości, przede wszystkim badań dostępności farmaceutycznej. Jeśli badanie czasu rozpadu przebiega niezgodnie z normatywami farmakopealnymi, należy spodziewać się, że nie zostanie osiągnięty odpowiedni poziom aspektu farmakoterapeutycznego.

Badanie przeprowadzono dla wszystkich produktów leczniczych zawierających ibuprofen. Jako cieczy akceptorowej użyto wody podwójnie destylowanej, sztucznego soku żołądkowego i sztucznego soku jelitowego. Otrzymane rezultaty opisano analizą statystyczną, i uzupełniono ilustracją graficzną (tab. 2, ryc. 1–3).

Rycina 1. Ilustracja graficzna średnich czasów rozpadu produktów leczniczych z ibuprofenem w modelowych płynach biorczych

Rycina 2. Ilustracja graficzna średnich czasów rozpadu produktów leczniczych z ibuprofenem w modelowych płynach biorczych

Rycina 3. Ilustracja graficzna średnich czasów rozpadu produktów leczniczych z ibuprofenem w modelowych płynach biorczych

Wszystkie zbadane średnie czasy rozpadu analizowanych produktów leczniczych mieszczą się w granicach normy farmakopealnej dla tabletek powlekanych i kapsułek, niezależnie od użytego medium akceptorowego.

Najszybciej rozpada się produkt leczniczy Mig, uzyskując średni czas rozpadu dynamicznego około 1,5 minuty w środowisku wodnym i w środowisku sztucznego soku jelitowego. Obecność kwaśnego pH hamuje nieco rozpad do około 3 minut. Jest to najszybszy i najbardziej spektakularny rozpad ze wszystkich ocenianych preparatów. Technologia oparta na użyciu rdzenia z solą sodową karboksymetyloskrobi jako substancją rozsadzającą powoduje po natychmiastowej degradacji otoczki z HPMC o niskiej lepkości rozpad w tempie zbliżonym dla tabletki typu FDT (fast dissolving tablets) (fot. 1).

Fotografia 1. Postęp rozpadu tabletki powlekanej produktu leczniczego Mig w modelu sztucznego soku żołądkowego

Rozpad tabletki Mig w środowisku sztucznego soku żołądkowego przebiega nieco mniej dynamicznie, ale efektywność końcowa po 60 sekundach jest porównywalna z rozpadem w środowisku podstawowym wody oczyszczonej. W czasie początkowych 30 sekund ekspozycji obserwuje się przepuszczalność hydrofilowej otoczki i pęcznienie zawartości rdzenia głównie w okolicach rowka podziałowego, krawędzi tabletki oraz najbardziej sferycznych części powierzchni podstawowej. Świadczy to o dobrym wchłanianiu soku żołądkowego przez hydrofilowe składowe tabletki tworzące otoczkę i rdzeń. W 30. sekundzie obserwuje się jeszcze początkowe zachowanie kształtu tabletki, ale cała powierzchnia wykazuje cechy wypiętrzania elementów hydrofilowych rdzenia, które stają się elastyczne i wspomagają całkowity rozpad tabletki. W czasie kolejnych pomiarów, a szczególnie w 120. i 240. sekundzie obserwuje się dalsze efektywne pęcznienie rdzenia i rozrywanie tabletki na drobne fragmenty, dzięki czemu uzyskuje się rozwinięcie powierzchni i szybkie uwalnianie ibuprofenu.

Rozpad pozostałych preparatów jest zmienny (ryc. 1–3). Najdłużej przebiega rozpad drażetek cukrowych preparatów Ibuprom Max i Nurofen Forte osiągający wartości z przedziału od 11 do ponad 20 minut. Rezultat ten jest zgodny z normą farmakopealną dla drażetek, aczkolwiek w połączeniu z formą kwasową ibuprofenu spowoduje w konsekwencji przedłużenie czasu uzyskania efektu leczniczego.

Podobnie wygląda rozpad preparatu Nurofen Forte Express. Kapsułka miękka produktu leczniczego Ibum Forte rozpada się w przedziale czasowym 9–10 minut. Obecność ibuprofenu w postaci płynnego kompleksu w kapsułce miękkiej może, mimo dłuższego czasu rozpadu, przyspieszyć efekt leczniczy.

Badanie dostępności farmaceutycznej ibuprofenu z wybranych produktów leczniczych

Oznaczanie dostępności farmaceutycznej ibuprofenu z badanych postaci leku wykonano w aparaturze i według wymogów „Farmakopei Polskiej VIII”. W badaniach użyto trzy rodzaje płynów akceptorowych zalecanych przez „Farmakopeę”: wodę, sztuczny sok żołądkowy i sztuczny sok jelitowy.

Oznaczano ilość uwolnionej substancji biologicznie czynnej, ibuprofenu, z badanych produktów leczniczych z wykorzystaniem metody spektrofotometrycznej w następujących warunkach:

— detektor: UV,

— objętość próbki: 5 ml,

— faza akceptorowa: woda podwójnie destylowana, sztuczny sok żołądkowy, sztuczny sok jelitowy,

— temperatura: 37 ± 0,5°C.

Ilość uwolnionej substancji czynnej z tabletek wyrażonej na sposób współczynnika uwalniania Q (%), wyliczono według wzoru:

gdzie:

Ab — średnia absorbancja ibuprofenu oznaczona dla roztworu badanego,

Aw — średnia absorbancja ibuprofenu oznaczona dla roztworu wzorcowego,

cw — stężenie roztworu wzorcowego ibuprofenu (mg/100 ml),

Z — deklarowana zawartość ibuprofenu w tabletce, kapsułce [mg].

Wartości średnie współczynników uwalniania ibuprofenu z badanych produktów leczniczych zestawiono w tabeli 3, zaś profile uwalniania w trzech mediach akceptorowych zestawiono na rycinach 4–6.

Rycina 4. Przebieg procesu dyfuzji substancji biologicznie czynnej — ibuprofenu — z badanych produktów leczniczych (D = 400 mg) — płyn akceptorowy — woda podwójnie destylowana

Rycina 5. Przebieg procesu dyfuzji substancji biologicznie czynnej — ibuprofenu — z badanych produktów leczniczych (D = 400 mg) — płyn akceptorowy — sztuczny sok żołądkowy

Rycina 6. Przebieg procesu dyfuzji substancji biologicznie czynnej — ibuprofenu z badanych produktów leczniczych (D = 400 mg) — płyn akceptorowy — sztuczny sok jelitowy

Dostępność farmaceutyczna ibuprofenu w modelowym środowisku wody podwójnie destylowanej jest zmienna i różnicuje ją rozpuszczalność ibuprofenu. Produkty lecznicze Ibum Forte oraz Nurofen Forte Express uwalniają pełny zakres dawki substancji biologicznie czynnej, uzyskując nawet efekt naddostępności (Nurofen Forte Express). Dzieje się tak dlatego, że ibuprofen znajduje się w takich formach chemicznych, bądź adduktach z promotorami rozpuszczania, które znacząco zwiększają jego rozpuszczalność. Pozostałe trzy produkty lecznicze Mig, Nurofen Forte oraz Ibuprom Max posiadają zbliżone profile uwalniania, jednak wyraźnie daje się zaobserwować szybsze uwalnianie ibuprofenu z preparatu Mig w początkowej fazie ekspozycji. Taki stan rzeczy jest spowodowany prezentowanymi uprzednio niskimi wartościami czasu rozpadu. Nieuzyskanie wysokiego poziomu dostępności farmaceutycznej wiąże się zastosowaniem w tych formulacjach ibuprofenu w formie kwasu, którego dostępność zależy od indeksu litogennego „żółci A”.

W środowisku sztucznego soku żołądkowego przebieg uwalniania ibuprofenu ulega pewnej modyfikacji w stosunku do uwalniania w środowisku wody podwójnie destylowanej. Następuje zdecydowane obniżenie zawartości uwolnionego ibuprofenu z preparatu Nurofen Forte Express, mimo obecności ibuprofenu w postaci dwuwodnej soli sodowej. Ilość ibuprofenu uwolnionego z kapsułki miękkiej Ibum Forte jest również mniejsza. Mimo tych różnic w dalszym ciągu obserwuje się tendencję do zmniejszonego współczynnika uwalniania dla form posiadających ibuprofen w postaci kwasu. W przypadku produktu leczniczego Mig obserwuje się, że profil uwalniania uwarunkowany jest szybkim rozpadem tabletki. Szczególnie ten fakt uwidacznia się w porównaniu z Ibupromem Forte, Nurofenem Forte oraz Nurofenem Forte Express. W analizowanym przypadku — gdyby nie brać po uwagę formy kapsułki oraz efektywnej wielkości współczynnika uwalniania, a tylko szybkość pojawiania się substancji czynnej w medium pomiarowym — to okazałoby się, że Mig uwalniania ibuprofen najszybciej.

Uwalnianie ibuprofenu do sztucznego soku jelitowego jest objawem wysokiej naddostępności (a może utajonym tzw. nadmiarem technologicznym) substancji czynnej ze wszystkich badanych produktów leczniczych, niezależnie od fazy farmaceutycznej i postaci chemicznej ibuprofenu. Jednakże poziom szybkości uzyskiwania stężenia maksymalnego w płynie akceptorowym jest różny.

Najszybciej pełne wysycenie uzyskuje Mig w czasie nieco powyżej 1,5 minuty, następnie w kolejności: Ibum Forte, Ibuprom Max, Nurofen Forte, i Nurofen Forte Express, co zilustrowano na rycinie 7 (również tab. 3), wskazując wartości współczynnika uwalniania Q dla pierwszych trzech punktów czasu ekspozycji.

Rycina 7. Szybkość dyfuzji ibuprofenu z badanych produktów leczniczych (D = 400 mg) — płyn akceptorowy — sztuczny sok jelitowy — w trzech początkowych punktach czasu ekspozycji

Analiza matematyczno-kinetyczna profili uwalniania ibuprofenu z badanych produktów leczniczych

Badanie uwalniania substancji leczniczej z postaci leku z zastosowaniem procedur farmakopealnych polega na oznaczeniu ułamka dawki tej substancji [współczynnika uwalniania — Q(%)], który pojawia się w płynie akceptorowym w określonych, dobranych eksperymentalnie punktach czasowych. Częstość pomiarów zależna jest od szybkości przechodzenia substancji z postaci leku do odpowiedniego modelowego układu pomiarowego.

Kinetykę procesu rozpadu badanej postaci leku i dyfuzji substancji biologicznie aktywnej, ibuprofenu, do płynów akceptorowych opisano równaniami korelacyjnymi na poziomie ufności p = 0,05. Określono w ten sposób matematyczną zależność, która w sposób powtarzalny ilustruje proces dyfuzji, charakteryzując równocześnie profil krzywych uwalniania, na sposób [Q] = f(t).

Do szczegółowej analizy przyjęto te równania, których współczynniki korelacji (r) mają wartości maksymalne oraz posiadają aspekt równań farmakokinetycznych opisujących rzędowość i mechanizm procesu uwalniania (tab. 4–6).

Tabela 5
Równania korelacyjne i typy regresji opisujące proces dyfuzji do obszaru pomiarowego składowych preparatów z ibuprofenem (model sztucznego soku żołądkowego — D = 400 mg)
Preparat	Równania prostej określające przebieg procesu	Współczynnik korelacji [r]	Parametry prostej
			A	± SA	B	± SB
Ibuprom Max	Q(%) = A + B•t	0,9369	3,7168	0,9681	0,2466	0,0325
	Q(%) = A + B log t	0,9850	–1,3992	0,7329	9,4573	0,5849
	logQ(%) = A + B log t	0,8949	–0,5173	0,2490	1,1279	0,1988
	logQ(%) = A + B 1/t	0,9958	1,1591	0,0246	–2,2856	0,0742
Ibum Forte	Q(%) = A + B•t	0,9867	21,6162	1,5145	0,8724	0,0509
	logQ(%) = A + B t	0,9632	1,3778	0,0264	0,0089	0,0009
	logQ(%) = A + B log t	0,9500	1,2156	0,0471	0,3233	0,0376
	1/Q(%) = A + B t	0,9139	0,0406	0,0025	–0,0005	0,00008
Nurofen Forte	Q(%) = A + B•t	0,9415	0,6578	1,1041	0,2931	0,0371
	Q(%) = A + B log t	0,9123	–4,4194	2,0598	10,3614	1,6440
	logQ(%) = A + B log t	0,8694	–7,2663	1,4149	5,6207	1,1293
	logQ(%) = A + B 1/t	0,8228	0,7969	0,7852	–9,6872	2,3658
Nurofen Forte Express	Q(%) = A + B•t	0,9360	0,6416	0,9292	0,2348	0,0312
	Q(%) = A + B log t	0,9113	–3,4693	1,6693	8,3378	1,3323
	logQ(%) = A + B log t	0,9635	–1,2688	0,1799	1,4604	0,1436
	logQ(%) = A + B 1/t	0,8254	0,7856	0,1829	–2,2785	0,5511
Mig	Q(%) = A + B log t	0,9808	13,4224	0,1885	2,1371	0,1504
	logQ(%) = A + B log t	0,9774	1,1296	0,0058	0,0609	0,0047
	logQ(%) = A + B 1/t	0,9218	1,2169	0,0052	–0,1147	0,0156
	Q(%) = A + B 1/t	0,9016	16,4702	0,2015	–3,5777	0,6070

Analiza statystyczna różnic średnich współczynników uwalniania

Przeprowadzono analizę statystyczną wyników uzyskanych z badań porównawczych nad dostępnością farmaceutyczną ibuprofenu. W pierwszej kolejności oszacowano normalność rozkładu zmiennych na poziomie p = 0,05 testami Shapiro-Wilka i Kołmogorowa z poprawką Lilieforsa, bazując na danych przekształconych logarytmicznie. Po stwierdzeniu normalności rozkładu zmiennych lub jego braku, ocenę statystyczną istotności różnic między średnimi wartościami współczynników uwalniania w badanych przedziałach czasowych dla normalnego rozkładu zmiennych przeprowadzono testem t-Studenta, wykorzystując do oceny jednorodności wariancji w badanych próbach test F, test Levene’a, test Browna i Forsythe’a oraz test Cochrana i Coxa. W przypadku braku normalności rozkładu badanych zmiennych do statystycznej oceny różnic średnich wartości współczynników uwalniania zastosowano testy Kołmogorowa-Smirnowa i Walda-Wolfowitza. Zilustrowano to w tabeli 7.

Analiza statystyczna potwierdza obserwacje z badań dostępności farmaceutycznej:

a) produkt leczniczy Mig zasadniczo różni się od pozostałych preparatów;

b) różnice te uwypuklają się najbardziej w początkowej fazie uwalniania;

c) w warunkach modelowych wody podwójnie destylowanej oraz sztucznego soku żołądkowego, różnice są bardziej nasilone;

d) w sztucznym soku jelitowym szczególnie proces wysycania płynu akceptorowego jest podobny dla wszystkich preparatów, różnice obserwuje się w początkowej fazie uwalniania do 10 minut.

Analiza współczynników równoważności–podobieństwa [f2] oraz współczynnik różnicy[ f1]

Na podstawie aktualnego piśmiennictwa z dziedziny badań nad dostępnością farmaceutyczną substancji leczniczych z postaci leku i biorównoważnością dla badanych postaci leku obliczono współczynnik równoważności–podobieństwa [f2] oraz współczynnik różnicy [f1]:

gdzie:

Ti — współczynnik uwalniania ibuprofenu z preparatu testowanego w danym punkcie czasu ekspozycji i,

Ri — współczynnik uwalniania ibuprofenu z preparatu referencyjnego w danym punkcie czasu ekspozycji i,

n — liczba punktów czasowych w obszarze ekspozycji,

f2 — współczynnik równoważności–podobieństwa,

f1 — współczynnik różnicy.

Obliczeń tych można dokonać, jeżeli współczynnik uwalniania substancji biologicznie czynnej w punktach czasu ekspozycji od 15 do 30 minut osiąga wartość 85%. Zastrzega się jednak, aby poziom współczynnika równoważności był nie mniejszy niż 50 w przypadku f2 (50–100) oraz nie większy niż 15 w przypadku f1 (0–15). W związku z powyższym dokonano obliczeń współczynnika równoważności i różnicy w odniesieniu do preparatów zawierających ibuprofen w układzie standardowych formulacji w dawce D = 400 mg.

W toku wyliczeń zastosowano model oparty na założeniu, że Mig jest preparatem referencyjnym, zaś preparaty: Ibuprom Max, Ibum Forte, Nurofen Forte, Nurofen Forte Express są preparatami testowanymi. Ze względu na założenia co do wartości współczynników uwalniania (> 85%) obliczeń dokonano tylko w układzie sztucznego soku jelitowego. Wartości współczynników zestawiono w tabeli 8.

WNIOSKI

1. Badane produkty lecznicze, mimo tożsamości dawki ibuprofenu (D = 400 mg), posiadają wiele różnic. W Ibum Forte i Nurofen Forte Express znajduje się ibuprofen w postaci płynnego adduktu z promotorem rozpuszczania. W tych preparatach w modelowych układach badawczych obserwuje się progresję rozpuszczalności. Pozostałe produkty lecznicze, czyli Ibuprom Max, Nurofen Forte oraz Mig zawierają ibuprofen w postaci kwasu o ograniczonej rozpuszczalności w wodzie. Końcowy efekt kliniczny będzie zależeć od zdolności solubilizacyjnych składowych „żółci A” napływającej do dwunastnicy.

2. Postać farmaceutyczna badanych produktów leczniczych nie wykazuje cech tożsamości. Ibum Forte i Nurofen Forte Express to kapsułka miękka, Nurofen Forte to tabletka powlekana cukrowo, czyli drażetka składająca się z rdzenia i cukrowej, rozpuszczalnej w wodzie otoczki. Produkt leczniczy Mig to innowacyjna formulacja, jeśli chodzi o ibuprofen. Jest to również tabletka powlekana, ale o innym charakterze. Standardowy rdzeń zawiera sól sodową karboksymetyloskrobi, która w odpowiednich proporcjach jest doskonałym środkiem rozsadzającym i hydrotropowym pośrednikiem rozpuszczalności. Powyższy proces osiąga zadziwiającą kompatybilność w modelowym płynie biorczym o pH = 6,8. Można wnosić, że w warunkach fizjologicznych użyta substancja pomocnicza zachowa się w sposób analogiczny, co zapewni wysoką, przy niskim czasie rozpadu (FDT) dostępność farmaceutyczną deklarowanej dawki ibuprofenu. Otoczkę stanowi niskolepka hydroksypropylometyloceluloza (5cP), która skutecznie chroni rdzeń podczas przechowywania i aplikacji, natomiast w środowisku płynów ustrojowych ulega hydratacji, umożliwiając pęcznienie rdzenia i szybkie uwolnienie ibuprofenu.

3. Czas rozpadu badanych produktów leczniczych jest zróżnicowany, wynika z obszaru zastosowanej technologii i doboru substancji pomocniczych. Nie obserwuje się znaczących różnic między zachowaniem się tabletek w poszczególnych płynach akceptorowych. Najszybciej ulega rozpadowi Mig (1,5–3,0 min), najdłużej rozpadają się typowe drażetki, czyli Ibuprom Max oraz Nurofen Forte. Z kolei na szybkość rozpadu kapsułki miękkiej Ibum oraz Nurofen Forte Express mają wpływ warunki zastosowanego płynu akceptorowego. Wartość czasu rozpadu dla tych produktów leczniczych mieści się między produktem leczniczym Mig i tabletkami drażowanymi Ibuprom Max i Nurofen Forte.

4. W badaniach dostępności farmaceutycznej zwracają uwagę niskie współczynniki uwalniania dla produktów leczniczych zawierających ibuprofen w postaci kwasu: Mig, Nurofen Forte, Ibuprom Max. Produkty lecznicze zawierające addukt z promotorem rozpuszczania osiągają wartości współczynnika Q rzędu 100%. W warunkach sztucznego soku jelitowego wszystkie badane preparaty dają maksymalne wartości współczynnika uwalniania w obszarze wysycenia medium pomiarowego. Jednakże z racji szybkiego rozpadu tabletki produkt leczniczy Mig, niezależnie od płynu akceptorowego, najszybciej uwalnia substancję biologicznie czynną.

5. Badania statystyczne wykazały odrębność preparatów, szczególnie w początkowej fazie uwalniania. Różnice są największe w układzie modelowym wody podwójnie destylowanej i sztucznego soku żołądkowego, a najmniejsze w układzie sztucznego soku jelitowego. Ze względu na fakt, że w preparacie Mig ibuprofen znajduje się w formie trudno rozpuszczalnego kwasu, krótki czas rozpadu tabletki przyczynia się do szybszego uwolnienia ułamka dawki (współczynnika uwalniania Q) ibuprofenu, który wchodzi w fizjologiczną reakcję micelarnej solubilizacji ze składowymi „żółci A”.

6. Uzyskane wartości współczynnika f2 (< 50) świadczą o braku tożsamości technologicznej między badanymi produktami leczniczymi. Produkt leczniczy Mig zasadniczo różni się od pozostałych preparatów. Różnice te obserwuje się najbardziej w początkowej fazie uwalniania, w warunkach modelowych wody podwójnie destylowanej oraz sztucznego soku żołądkowego są bardziej nasilone. W sztucznym soku jelitowym szczególnie proces wysycania płynu akceptorowego jest podobny dla wszystkich preparatów, różnice obserwuje się w początkowej fazie uwalniania do 10 minut.

Adres do korespondencji:

dr n. farm. Michał Krzysztof Kołodziejczyk

Zakład Technologii Postaci Leku, Katedra Farmacji Stosowanej,

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

ul. Muszyńskiego 1, 90–151 Łódź

tel.: (042) 677 92 40

e-mail: michal.kolodziejczyk@umed.lodz.pl

PIŚMIENNICTWO

1. Janicki S., Sznitowska M. Farmacja Polska 1994; 50: 317–334.

2. Chwalibogowska-Podlewska A., Podlewski J.K. Leki współczesnej terapii. Wyd. 16. Split Trading Sp. z o.o., Warszawa 2003.

3. Pflegel P., Dittgen M. Pharmazie 1987; 42: 799–809.

4. Kołodziejczyk M.K., Kołodziejska J., Zgoda M.M. Effect of adjuvant substances on iburofen pharmaceutical availability to model dialysis fluids from a market therapeutic product. Military Pharmacy and Medicine 2010; 3: 43–53.

5. Sanders S.W. Transition from temporal to biological-control in the clinical development of controlled drug-delivery systems. Controlled Release 1996; 39: 389–397.

6. Gomółka W. Niesteroidowe leki przeciwzapalne-wybrane zagadnienia. Farmacja Polska 1996; 52: 10–18.

7. Sznitowska M., Janicki S., Williams C.A. Intracellular or intercellular localization of the polar pathway of penetration across stratum corneum. J. Pharm. Sci. 1998; 87: 1109–1114.

8. Farmakopea Polska VIII.

9. Zubrzycka-Sienkiewicz A. Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Lek w Polsce 2002; 12: 66–83.

10. Muller R.H., Hildebrand G.E. Technologia Nowoczesnych Postaci Leku. PZWL, Warszawa 1998.

11. Kozakiewicz M., Kuna P. Walka z bólem w chirurgii stomatologicznej — niesteroidowe leki przeciwzapalne. Magazyn Stomatologiczny 1999; 9: 32–36.

12. European Pharmacopoeia. Wyd. 3. Pharmaceutical technological procedures, Counsil of Europe-Strasburg Codex 1997: 127–135.

13. Krówczyński L. Podstawy biofarmacji. PZWL, Warszawa 1979.

14. Wichliński L.M. Podstawy biofarmacji. PWN, Warszawa–Poznań 1978.

15. Zgoda M.M., Kołodziejska J. Wpływ równowagi kwasowo-zasadowej śliny spoczynkowej na hydrotropową solubilizację i dostępność farmaceutyczną wybranych niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Pol. J. Cosmetol. 2003; 1: 56–68.

16. Danek A. Chemia Fizyczna. PZWL, Warszawa 1987.

17. Guidance for Industry, U.S. Department of Health and Human Services, FDA, Center for Drug Evaluation and Research, August 2000 BP.

18. Janicki S., Sznitowska M., Zieliński W. Dostępność farmaceutyczna i biologiczna leków. OIN Polfa, Warszawa 2001.

19. Medycyna Praktyczna 1999; 6 (100), 7 (101), 8 (102).

20. Kołodziejczyk M.K., Nachajski M.J., Zalewska-Kaszubska J., Zgoda M.M. Analiza technologiczna produktów leczniczych — tabletek z aksetylem cefuroksymu w aspekcie potencjalizacji odczuwania goryczy podczas terapii doustnej. Terapia 2013; 294: 71–80.