„Zła śmierć” w polskim społeczeństwie średniowiecznym

Streszczenie

Rodzaj śmierci odgrywał w społeczeństwie średniowiecznym bardzo ważną rolę. Wprowadzał on podział na tych, którzy umarli we właściwy, godny sposób (zgodny z normami społecznymi i religijnymi) - przekładało się to bezpośrednio na zapewnienie życia wiecznego po śmierci - oraz na tych, którzy umarli w niewłaściwy sposób (sprzeczny z normami społecznymi i religijnymi) - co wiązało się z potępieniem po śmierci. Polskie średniowieczne źródła narracyjne: kronika Galla Anonima, Wincentego Kadłubka, Janka z Czarnkowa i Jana Długosza oraz „Kronika Oliwska” przedstawiają przykłady najbardziej negatywnie nacechowanych przypadków śmierci, które w opinii polskiego społeczeństwa średniowiecznego wzbudzały największy lęk, a także były uważane za najbardziej niewłaściwe i niepożądane. Były nimi zgony w wyniku otrucia, na skutek ingerencji sił nadprzyrodzonych i zwierząt oraz szczególnie ostro potępiane samobójstwo - te trzy najliczniej reprezentowane opisy niepożądanych zgonów pozwalają zaobserwować zjawisko „złej śmierci”. Ich negatywne postrzeganie, poza źródłami narracyjnymi, znajduje także odzwierciedlenie w bogatej ikonografii średniowiecznej. Ukazanie „złej śmierci” w kulturze średniowiecznej pełniło z założenia rolę dydaktyczną i miało na celu przedstawienie zazwyczaj pod postacią antyprzykładu, bardzo dobrze znanej i rozpropagowanej przez chrześcijaństwo wyidealizowanej „sztuki dobrego umierania” - ars bene moriendi.