Izotretinoina doustna w leczeniu różnych odmian klinicznych trądziku pospolitego

Streszczenie

Retinoidy to grupa syntetycznych i naturalnych substancji posiadających aktywność witaminy A. Isotretinoina, acytretina i etretinat różnią się pod względem farmakokinetyki, toksyczności, jak i zastosowania klinicznego. Izotretinoina doustna od około 30 lat pozostaje metodą referencyjną w leczeniu objawów trądziku pospolitego. Daje szybkie i długoterminowe korzyści kliniczne, wpływając na wszystkie najważniejsze elementy patogenetyczne trądziku. Powoduje zmniejszenie wydzielania łoju, obniża liczbę Propionibacterium acnes na skórze, zmieniając miejscowe środowisko rozwoju bakterii i hamuje napływ komórek zapalnych. Wykazuje również działanie przeciwzaskórnikowe, normalizując procesy rogowacenia wewnątrzprzewodowego.
Nelson i wsp. udowodnili, iż izotretinoina hamuje cykl życiowy komórki w fazie G1/S i indukuje apoptozę w sebocytach typu SEB-1, przyczyniając się do zmniejszenia wydzielania łoju oraz do ustępowania objawów trądziku. Ostatnio opisano również patogenną rolę P. acnes, metaloproteinaz macierzy pozakomórkowej (MMP, matrix metalloproteinases) i receptorów Toll Like (TLRs) w fazie zapalnej trądziku. Papakonstantinou i wsp. udowodnili natomiast, iż doustna izotretinoina prowadzi do redukcji MMP-9 i MMP-13, dzięki czemu może przyczyniać się do poprawy zmian trądzikowych i hamować bliznowacenie.
Doustna izotretinoina jest leczeniem z wyboru w ciężkich postaciach trądziku (postać guzkowo-torbielowata, trądzik ropowiczy, trądzik skupiony, trądzik piorunujący). Aktualne rozszerzone wskazania zalecają stosowanie leku także w postaciach średniociężkich, niereagujących na terapię konwencjonalną lub cechujących się nawrotami po prawidłowo przeprowadzonym leczeniu konwencjonalnym, w postaciach z nasilonym łojotokiem lub wykazujących tendencję do bliznowacenia. Izotretinoina jest stosowana również w leczeniu innych dermatoz, m.in. trądziku różowatego lub łuszczycy.
Dawka dzienna doustnej izotretinoiny w leczeniu trądziku waha się w przedziale 0,5-1,0 mg/kg/24 godz. Za optymalną dawkę kumulacyjną, zapewniającą długotrwałe korzystne efekty, uznaje się 120-150 mg/kg. Długoterminową skuteczność wyleczeń ocenia się na 70-89%.Czynniki zwiększające ryzyko nawrotu to: nasilony łojotok i duża liczba zmian zapalnych pod koniec leczenia, zmiany pojawiające się przed okresem dojrzewania, występowanie zmian na tułowiu oraz obciążony wywiad rodzinny w kierunku trądziku. W trakcie leczenia izotretinoiną mogą wystąpić miejscowe działania niepożądane, odchylenia w badaniach laboratoryjnych i dolegliwości ze strony różnych narządów. Zazwyczaj mają one charakter przejściowy i ustępują po zmniejszeniu dawki lub zakończeniu kuracji. Najczęściej spotykanymi działaniami niepożądanymi są objawy skórno-śluzówkowe (zapalenie czerwieni wargowej, zapalenie spojówek, krwawienia z nosa). Do często zgłaszanych przez pacjentów objawów ogólnych należą bóle kostno-stawowe i mięśniowe, rzadziej bóle głowy. Natomiast najczęstsze odchylenia laboratoryjne w trakcie leczenia obejmują zaburzenia gospodarki lipidowej i podwyższenie poziomu transaminaz wątrobowych. Z badań Zane i wsp. z 2006 roku wynika, iż częstość zaburzeń lipidowych u pacjentów leczonych izotretinoiną jest wyższa niż we wcześniejszych ocenach. Jednakże większość stwierdzanych zaburzeń dotyczących lipidów osoczowych i transaminaz ma niewielkie nasilenie, przejściowy i odwracalny charakter. Wyjaśnienie znaczenia klinicznego stwierdzanych zmian wymaga prowadzenia dalszych badań.