Powstanie szpitali gdańskich a szpitalnictwo europejskie w średniowieczu

Streszczenie

Powstanie i rozwój szpitali europejskich były ściśle związane z głoszoną przez chrześcijaństwo ideą miłości bliźniego. W okresie późnego średniowiecza instytucje szpitalne mocno zakorzeniły się w europejskich systemach społecznym oraz prawnym i uważano je powszechnie za ważne instrumenty realizacji potrzeb społecznych w zakresie zaopatrywania ludzi starych, biednych, chorych, sierot i osób w drodze. W Gdańsku rozwój szpitalnictwa zbiegł się w czasie z działalnością zakonu krzyżackiego. W latach 1308-1454 miasto znajdowało się w obrębie państwa zakonnego, czego skutkiem było między innymi wprowadzanie zachodnioeuropejskich rozwiązań w sferze polityki społecznej.
Lista szpitali gdańskich erygowanych w XIV i XV wieku jest długa. W niniejszym artykule szczegółowo omówiono fundacje, które stały się niezbędną składową tkanki miejskiej aż do 1945 roku. Należą do nich: 1. Szpital św. Ducha w Gdańsku (Heiligen-Geist Hospital) powstały przed 1333 rokiem, 2. Szpital św. Gertrudy w Gdańsku (St. Gertruden Hospital) z około połowy XIV wieku związany z działalnością założonej przed 1415 rokiem gildii św. Gertrudy, 3. Szpital św. Jerzego w Gdańsku (St. Georgen Hospital) wybudowany dla trędowatych między 1334 a 1355 rokiem, 4. Szpital Bożego Ciała w Gdańsku () erygowany przed 1395 rokiem, 5. Szpital św. Barbary w Gdańsku (St. Barbara Hospital) wybudowany przed 1387 rokiem, 6. Szpital św. Elżbiety w Gdańsku (St. Elisabeth Hospital) erygowany 15 marca 1394 roku i związany z działalnością gildii ubogich (Elendenbruderschaft), 7. Szpital św. Michała/Wszystkich Aniołów Bożych w Gdańsku (Hospital zu St. Michaelis oder Aller Gottes Engel) powstały pod koniec XIV wieku, 8. Szpital św. Jakuba Większego gildii szyprów w Gdańsku (St. Jacob Hospital) z 1415 roku, 9. Szpital św. Rocha w Gdańsku (St. Rochus Hospital) z końca XIV lub początku XV wieku, przekształcony do 1515 roku w Lazaret.
Powstanie wymienionych gdańskich fundacji szpitalnych było ściśle związane z rozwojem miasta. Wszystkie one prezentują typ szpitala miejskiego, choć podmiot sprawczy erygowania fundacji najczęściej jest nieznany (szpitale św. Ducha, św. Jerzego, św. Rocha, Bożego Ciała, św. Barbary, św. Michała/Wszystkich Aniołów Bożych). W przypadku szpitala św. Gertrudy erygowanie fundacji było najprawdopodobniej inicjatywą gildii św. Gertrudy mającej na celu zapewnienie chrześcijańskiego pochówku potrzebującym. Szpital św. Elżbiety pierwotnie był fundacją Gildii Ubogich, a więc również organizacji mieszczan o charakterze zarówno religijnym, jak i socjalnym. W tym wypadku dodatkowym podmiotem stał się zakon krzyżacki, który fundację ubogich przekształcił w szpital. Natomiast wyraźne socjalne pochodzenie ma fundacja gildii szyprów św. Jakuba, której zadaniem było rozwiązanie bardzo konkretnego problemu społecznego (zaopatrzenie ubogich, chorych, zniedołężniałych szyprów oraz wdów po nich). Wszystkie szpitale gdańskie stopniowo wzbogacały system zakładów opieki stacjonarnej, który w okresie reformacji stał się podstawą do stworzenia sieci szpitalnej w ramach scentralizowanej dobroczynności miejskiej.
Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 6, 438-447