Komentarz. Nasierdziowa tkanka tłuszczowa — co wiemy o roli statyn w jej redukcji?

The commentary. The epicardial adipose tissue — what we know about the role of statins in reducing it?

prof. dr hab. n. med. Krzysztof J. Filipiak, FESC

I Katedra i Klinika Kardiologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Artykuł dra hab. n. med. Filipa Szymańskiego dotyczy niezwykle intrygującej kwestii — roli nasierdziowej tkanki tłuszczowej w patofizjologii zdarzeń sercowo-naczyniowych u człowieka. Tematyka ta budzi od wielu lat bardzo duże zainteresowanie, chociaż samym „otłuszczeniem” mięśnia sercowego patomorfolodzy zajmowali się już w ubiegłym stuleciu, jeszcze w 1955 roku publikując pierwsze usystematyzowane dane dotyczące pomiaru tej tkanki tłuszczowej [1].

Wiedza o wpływie statyn na tę tkankę pozostaje uboga, a prace poświęcone tej tematyce publikowane są zaledwie od dekady. W 2006 roku Baker i wsp. [2] pobierali nasierdziową tkankę tłuszczową podczas operacji pomostowania aortalno-wieńcowego, stwierdzając między innymi, że tłuszcz nasierdziowy pochodzący od osób wcześniej przyjmujących statynę charakteryzuje mniejsza ekspresja mRNA dla interleukiny 6. W 2010 roku Park i wsp. wśród 145 pacjentów leczonych atorwastatyną lub simwastatyną z ezetimibem oceniali wpływ takiej terapii na grubość nasierdziowej tkanki tłuszczowej w badaniu echokardiograficznym w odległym okresie obserwacji po skutecznej pierwotnej angioplastyce wieńcowej. Co interesujące, oba protokoły leczenia, tj. atorwastatyna lub słabsza simwastatyna wzmocniona ezetimibem, powodowały porównywalne obniżenie stężeń cholesterolu (średni spadek cholesterolu frakcji LDL [low-density lipoprotein] ze 117 do 77 mg/dl w całej badanej grupie). Leczenie atorwastatyną wiązało się jednak z bardziej istotnym wpływem na redukcję nasierdziowej tkanki tłuszczowej — 4-krotnie większym niż w przypadku terapii simwastatyną z ezetimibem [3]. To bardzo ważna obserwacja, świadcząca pośrednio, że korzystna modulacja stężenia cholesterolu frakcji LDL sama w sobie nie jest dobrym markerem zmniejszenia objętości nasierdziowej tkanki tłuszczowej, a taką redukcję można osiągnąć przede wszystkim stosując statynę (atorwastatynę?).

To od czasu publikacji tej pracy zaczęliśmy się bardzo uważnie przyglądać doniesieniem dotyczącym potencjalnego wpływu atorwastatyny na nasierdziową tkankę tłuszczową. Warto pamiętać, że atorwastatyna to wysoce lipofilna statyna, o długim okresie półtrwania, i już te jej cechy farmakologiczne mogą sugerować szczególne miejsce w algorytmie wyboru statyny do ograniczenia „otłuszczenia” serca.

Kolejne badania, takie jak to opublikowane w 2014 roku, utwierdziły nas w przekonaniu, że mniejsza objętość nasierdziowej tkanki tłuszczowej, ale i sam fakt leczenia statynami ma duże znaczenie w utrzymaniu rytmu zatokowego u chorych z napadowym migotaniem przedsionków po skutecznej kardiowersji [4]. Powinni o tym pamiętać zwłaszcza koledzy elektrofizjolodzy coraz częściej przeprowadzający w Polsce zabiegi ablacji migotania przedsionków. Skoro stosowanie statyn może się przyczyniać do zwiększenia prawdopodobieństwa utrzymania rytmu zatokowego, to może warto stosować statynę, w odniesieniu do której szczególnie udowodniono wpływ na otłuszczenie narządu będącego celem ablacji?

Mamy również pierwsze duże badania kliniczne, o których wspomina w swoim artykule dr hab. Filip Szymański. Przykładowo, w grupie 420 kobiet obserwowanych w badaniu BELLES (Beyond Endorsed Lipid Lowering with EBT Scanning), którym podawano atorwastatynę w dawce 80 mg/dobę lub prawastatynę w dawce 40 mg//dobę, również stwierdzano istotnie większą regresję nasierdziowej tkanki tłuszczowej w grupie leczonej atrowastatyną [5]. W badaniu tym stosowano bardzo duże dawki atorwastatyny, nie zapominajmy jednak, że mamy na rynku farmaceutycznym pełną gamę preparatów tego leku dostosowaną do indywidualnych celów i potrzeb.

W wielu badaniach eksperymentalnych wykonanych w ostatnim czasie potwierdzono szczególne zdolności atorwastatyny do oddziaływania na tkankę tłuszczową. W modelu doświadczalnym na królikach karmionych dietą bogatocholesterolową stwierdzono na przykład, że 5-dniowa, intensywna terapia atorwastatyną zmniejszała ekspresję cytokin zapalnych w tkance tłuszczowej okołonaczyniowej, gdy badaniom poddawano tętnice szyjne [6]. Zatem już kilkudniowa terapia atorwastatyną może korzystnie oddziaływać na tkankę tłuszczową.

Czym jeszcze zaskoczy nas atorwastatyna w przyszłości?

Piśmiennictwo

1. 1. Reiner L., Mazzoleni A., Rodriguez F.L. Statistical analysis of the epicardial fat weight in human hearts. AMA Arch. Pathol. 1955; 60: 369–373.
2. 2. Baker A.R., Silva N.F., Quinn D.W. i wsp. Human epicardial adipose tissue expresses a pathogenic profile of adipocytokines in patients with cardiovascular disease. Cardiovasc. Diabetol. 2006; 5: 1.
3. 3. Park J.H., Park Y.S., Kim Y.J. i wsp. Effects of statins on the epicardial fat thickness in patients with coronary artery stenosis underwent percutaneous coronary intervention: comparison of atorvastatin with simvastatin/ezetimibe. J. Cardiovasc. Ultrasound 2010; 18: 121–126.
4. 4. Cho K.I., Kim B.J., Cha T.J. i wsp. Impact of duration and dosage of statin treatment and epicardial fat thickness on the recurrence of atrial fibrillation after electrical cardioversion. Heart Vessels 2015; 30: 490–497.
5. 5. Alexopoulos N., Melek B.H., Arepalli C.D. i wsp. Effect of intensive versus moderate lipid-lowering therapy on epicardial adipose tissue in hyperlipidemic post-menopausal women: a substudy of the BELLES trial (Beyond Endorsed Lipid Lowering with EBT Scanning). J. Am. Coll. Cardiol. 2013; 61: 1956–1961.
6. 6. Wang X., Lin Y., Luo N. i wsp. Short-term intensive atorvastatin therapy improves endothelial function partly via attenuating perivascular adipose tissue inflammation through 5-lipoxygenase pathway in hyperlipidemic rabbits. Chin. Med. J. (Engl.) 2014; 127: 2953–2959.