Wstęp: Osteoradionekroza (ORN) jest jednym z najcięższych i najpoważniejszych powikłań leczenia skojarzonego nowotworów regionu głowy i szyi. Celem pracy była retrospektywna analiza 13 przypadków ORN żuchwy z uwzględnieniem anatomicznej lokalizacji ogniska pierwotnego i rodzaju nowotworu złośliwego, czasu, jaki upłynął od zakończenia leczenia do pojawienia się ORN, oraz związku pomiędzy wystąpieniem ORN a urazem tkanek jamy ustnej i stanem uzębienia. Prześledzono również zastosowane metody leczenia ORN i uzyskane wyniki.
Materiał i metody: Materiał stanowiła dokumentacja medyczna 13 chorych (10 mężczyzn i 3 kobiety), leczonych z powodu ORN żuchwy w Klinice Chirurgii Szczękowo-Twarzowej Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach w latach 1993–2003.
Wyniki: W 11 przypadkach ORN rozwinęła się u chorych leczonych z powodu raka płaskonabłonkowego jamy ustnej, w 1 przypadku z powodu mięsaka kościopochodnego żuchwy i w 1 przypadku z powodu leczenia histiocytozy komórek Langerhansa. Czas wystąpienia ORN po zakończeniu terapii wahał się od 1 miesiąca do 7 lat (średnio 20 miesięcy). W większości przypadków ORN była wywoływana urazem. Wszystkich chorych początkowo poddano leczeniu konserwatywnemu. Ten model leczenia dał pozytywne wyniki w 7 przypadkach. W pozostałych 6 przypadkach, na skutek postępu ORN, terapia polegała na odcinkowej resekcji trzonu żuchwy lub hemimandibulektomii z jednoczesną plastyką przetok skórnych i śluzówkowych płatami regionalnymi.
Wnioski: Osteoradionekroza żuchwy rozwija się najczęściej po leczeniu skojarzonym raków płaskonabłonkowych jamy ustnej. Każda interwencja chirurgiczna w obszarze naświetlanym (nawet taka jak ekstrakcja zęba) stanowi podstawowy czynnik ryzyka wystąpienia ORN. W przypadkach ostrej i postępującej ORN terapia konserwatywna nie przynosi zadowalających efektów.