Wstęp: Leczenie chorych z nawrotami zwężeń tętnic szyjnych po ich udrożnieniu z powodu zmian miażdżycowych jest nadal wyzwaniem dla chirurgów naczyniowych i radiologów interwencyjnych. Niewiele jest też publikacji oceniających rodzaj i sposób wykonania zabiegów i ich wpływ na częstość ponownych zwężeń tętnicy szyjnej wewnętrznej.
Materiał i metody: Wykonano 452 udrożnienia tętnic szyjnych wewnętrznych u 412 chorych w wieku 46-83 lat (średnio 69,5 ± 3,4) - 264 mężczyzn (64%) i 148 kobiet (36%). Czterystu dwudziestu siedmiu chorych operowano w znieczuleniu regionalnym. Podczas 48 zabiegów zastosowano wewnątrznaczyniowy shunt, w 42 przypadkach wykonano plastykę tętnicy z wykorzystaniem łaty z PTFE. U 386 chorych przeprowadzono prospektywne badania według opracowanego protokołu. Rozpoznanie nawrotowego zwężenia tętnicy szyjnej wewnętrznej ustalano na podstawie badania USG Duplex-Doppler. W przypadku restenozy podjęto próbę ustalenia wskazań do ponownej interwencji oraz zastosowania odpowiednich metod leczenia.
Wyniki: Nawrót zwężenia w tętnicy szyjnej wewnętrznej powyżej 50% stwierdzono u 52 chorych (11,5%) - 34 kobiet i 18 mężczyzn. Nawrót zwężenia 70-79% obserwowano również u 2 chorych w grupie, w której plastykę tętnicy wykonano przy użyciu łaty z PTFE (4,7%) - chorzy ci byli bezobjawowi i zakwalifikowano ich do leczenia zachowawczego.
Do leczenia zabiegowego zakwalifikowano 17 chorych (4,12%) z restenozą tętnicy szyjnej. U 6 chorych wtórny zabieg wykonano w okresie do 24 miesięcy od pierwszej operacji, a w 11 przypadkach w okresie powyżej 2 lat. Ponowne udrożnienie tętnicy szyjnej wewnętrznej z naszyciem łaty z PTFE wykonano u 3 chorych ze zwężeniem powyżej 80% (w tym 2 objawowych) - w 2 przypadkach usunięto zmiany o charakterze przerostu błony wewnętrznej.
Przezskórną angioplastykę (PTA) tętnicy szyjnej z założeniem stentu wykonano u 14 chorych. W grupie tej było 7 chorych bezobjawowych ze zwężeniem tętnicy szyjnej wewnętrznej powyżej 80%, 2 chorych ze zwężeniem powyżej 80% i niedrożną tętnicą po stronie przeciwnej oraz 5 chorych z objawami neurologicznymi. W celu ochrony mózgu przed możliwymi zatorami u wszystkich tych chorych użyto zestawu protekcyjnego Angioguard Cordis. U 12 chorych wykonano angioplastykę z założeniem stentu SMART PRECISE, a u 2 implantowano WALLSTENT. W czasie zabiegu stwierdzono 1 powikłanie neurologiczne (TIA) u chorego z niedrożną tętnicą szyjną wewnętrzną po stronie przeciwnej.
Wnioski: Ze względu na zbyt małą liczbę chorych z nawrotowym zwężeniem tętnicy szyjnej wewnętrznej brak jednoznacznych dowodów co do wskazań i wyboru metody leczenia. Przezskórna angioplastyka z założeniem stentu i neuroprotekcją może być metodą z wyboru w leczeniu tych zmian. Minusem jest jednak koszt tego zabiegu i wymagany specjalistyczny sprzęt. Aby określić wskazania oraz ocenić skuteczność proponowanych sposobów postępowania, konieczne są zatem prospektywne, wieloośrodkowe badania randomizowane, porównujące różne metody leczenia.