Dariusz Juszczak1, Krzysztof Korzeniewski2
1 7 Szpital Marynarki Wojennej w Gdańsku
2 Zakład Epidemiologii i Medycyny Tropikalnej w Gdyni, Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie
Streszczenie
Wstęp: Problematyka wpływu alkoholu na przestępczość seksualną jest złożona. Nie wypracowano dotychczas teorii całościowo tłumaczącej seksualne zachowania przestępcze popełniane pod wpływem alkoholu.
Materiał i metody: Celem pracy była ocena, które czynniki psychospołeczne i psychopatologiczne są charakterystyczne dla sprawców przestępstw seksualnych działających pod wpływem alkoholu, a jakie dla sprawców przestępstw popełnianych bez wpływu alkoholu.
Materiał badawczy stanowiły 180 opinie sądowe, psychiatryczno-seksuologiczne, wydane przez biegłych Przychodni Zdrowia Psychicznego 10 Wojskowego Szpitala Klinicznego w Bydgoszczy latach 2004–2012. Opinie te wydawano osobom, które popełniły przestępstwa seksualne (rozdz. XXV polskiego Kodeksu Karnego: „Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności”). Wykorzystano stworzony na potrzeby badania kwestionariusz zatytułowany „Karta Badania Czynników Determinujących Seksualne Zachowania Przestępcze”.
Wyniki: Zaobserwowano istotne statystycznie różnice pomiędzy badanymi grupami.
Wnioski:
1. Potwierdzono kryminogenny wpływ alkoholu na przestępczość seksualną, zwłaszcza w przypadku zgwałceń zarówno dorosłych, jak i młodocianych.
2. Odhamowujący wpływ alkoholu na popełnienie przestępstwa seksualnego jest charakterystyczny w przypadku współistnienia trwałych anomalii osobowości oraz organicznych zaburzeń osobowości.
3. Sprawcy przestępstw seksualnych popełniających przestępstwa pod wpływem alkoholu charakteryzują się ubogim poziomem funkcjonowania społecznego.
Słowa kluczowe: seksualne zachowania przestępcze, wpływ alkoholu, zgwałcenie
Seksuologia Polska 2016; 14 (1): 1–6
Wstęp
Na przestępczość seksualną wpływa wiele czynników i wzajemnych relacji między nimi [1, 2]. Czynniki wpływające na rozwinięcie się ryzyka i recydywy w zakresie przestępczości seksualnej można podzielić na następujące grupy:
Czynniki dystalne: rozwojowe i statyczne − czynniki rozwojowe, między innymi: doświadczanie przemocy, odrzucenie, trudności w nawiązywaniu bliskich relacji [3−13].
Czynniki statyczne (nieulegające zmianie): trwałość i zasięg przemocy, problemy psychosocjalne, wcześniejsze wydarzenia antysocjalne [14−17];
Czynniki proksymalne: dynamiczne i wywołujące − czynniki dynamiczne (mogące pod wpływem czynników wyzwalających wywoływać czynniki ostre), między innymi: seksualna samoregulacja, ofensywne nastawienia, poziom interpersonalnego funkcjonowania, ogólne problemy z samoregulacją [18−22].
Czynniki wywołujące (wyzwalające, kontekstualne), między innymi: dostęp do ofiary, wpływ uzależnień, konfliktowe relacje [23−27];
Czynniki ostre − między innymi: fizjologiczne podniecenie, myśli i fantazje dewiacyjne, potrzeba bliskości, stany afektywne (np. gniew) [2].
Beech i Ward [2] wyczerpująco opisali wzajemne relacje pomiędzy czynnikami wyzwalającymi przemoc seksualną. Na użytek badania ryzyka wystąpienia kolejnego przestępstwa seksualnego powstało wiele narzędzi diagnostycznych, najpopularniejsze to Static-99 [28], SORAG (Sex Offender Risk Appraisal Guide) [29], MnSOST-R (Minnesota Sex Offender Screening Tool-Revised) [30], SVR-20 (Sexual Violence Risk-20 [31].
Pomimo intensywnych badań nadal wskazuje się na czynniki, których dotychczas nie uwzględniono w stosowanych skalach ryzyka, na przykład analiza pozycji testowych ujawniła inne czynniki ryzyka skorelowane dodatnio z recydywą przestępstw seksualnych i przestępstw z użyciem przemocy między innymi: dorastanie w zastępczych środowiskach opiekuńczych, problemy z utrzymaniem pracy (niestabilność zatrudnienia), nieprzystosowanie szkolne [32].
Podkreśla się złożoność i dynamikę związku alkoholu z przestępczością [33, 34].
Na model spożycia alkoholu wpływają warunki kulturowo-społeczne (na przykład łączenie picia z aktami przemocy jest odzwierciedleniem kulturowych oczekiwań dotyczących działania alkoholu, a nawet wykorzystywaniem picia jako usprawiedliwienia ich [35], oraz problematyka szeroko rozumianego „stresu społecznego” [36, 37].
Pernanen [38], badając powiązania między alkoholem a przestępczością wskazuje na cztery możliwe mechanizmy: alkohol redukuje zahamowania i wyzwala zachowania przestępcze oraz dewiacyjne; alkohol zmienia aktywność neuroprzekaźników, co wiąże się z rozwojem zachowań agresywnych; alkoholizm przewlekły prowadzi do dysfunkcji kory mózgu, a szczególnie płata skroniowego, co również sprzyja patologii zachowania; alkohol sprzyja hipoglikemii i zaburzeniom fazy REM snu, co z kolei sprzyja rozwojowi drażliwości i agresywności.
Uzależnienia uważa się za jeden z czynników wywołujących (wyzwalających, kontekstualnych) seksualne zachowania przestępcze [24−27]. Wśród populacji skazanych i przestępców seksualnych powszechnie występuje nadużywanie substancji psychoaktywnych (w tym alkoholu) [39, 40]. Nadużywanie alkoholu jest charakterystyczne zarówno dla sprawców z parafilią, jak i bez rozpoznania parafilii i stanowi około 30% [41].
Osoby popełniające czyny pedofilne w 60% przejawiają zaburzenia związane z nadużywaniem substancji psychoaktywnych [42]. U przestępców seksualnych z parafilią współwystępuje między innymi nadużywanie alkoholu i uogólnione zaburzenia lękowe [43].
Prawie połowa zgwałconych ofiar twierdziła, że sprawca w czasie przestępstwa był pod wpływem alkoholu lub narkotyków [44]. W grupie sprawców przestępstw seksualnych podkreśla się koincydencję nadużywania substancji psychoaktywnych z zaburzeniami osobowości i ubogim poziomem funkcjonowania społecznego [45−51].
Szacuje się, że picie alkoholu jest bezpośrednią przyczyną około 50% wszystkich zabójstw [50].
Materiał i metody
Celem pracy była próba odpowiedzi na pytanie, które czynniki psychospołeczne i psychopatologiczne są charakterystyczne dla sprawców przestępstw seksualnych działających pod wpływem alkoholu, a jakie dla sprawców przestępstw popełnianych bez wpływu alkoholu.
Materiał badawczy stanowiły 180 opinie sądowe, psychiatryczno-seksuologiczne, wydane przez biegłych Przychodni Zdrowia Psychicznego 10 Wojskowego Szpitala Klinicznego w Bydgoszczy w latach 2004–2012. Opinie te wydawano osobom płci męskiej, które popełniły przestępstwa seksualne (rozdz. XXV polskiego Kodeksu Karnego: „Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności”). Parafilię (zaburzenia preferencji płciowych) rozpoznano u 5 badanych, co stanowiło 2,8% wszystkich poddanych opiniowaniu sprawców.
Do programu badawczego posłużył specjalnie w tym celu opracowany kwestionariusz zatytułowany „Karta Badania Czynników Determinujących Seksualne Zachowania Przestępcze”. Kwestionariusz ten skonstruowany został na bazie wywiadów klinicznych oraz wiedzy teoretycznej. Zawierał on dane dotyczące: charakterystyki rodzaju popełnionego przestępstwa (wyszczególniono tylko te przestępstwa, które popełniali badani sprawcy, rodzaj czynów określono zgodnie z kategoriami polskiego Kodeksu Karnego z 1997 roku), wcześniejszej karalności sądowej i przez kolegia, cech socjologicznych (społeczno-demograficznych), rozwoju psychomotorycznego w okresie dzieciństwa i młodości, pożycia małżeńskiego, wychowania w rodzinie, nauki szkolnej, służby woskowej, stosunku do alkoholu i innych uzależnień, chorób somatycznych, leczenia psychiatrycznego i seksuologicznego, rozpoznania klinicznego, które podano zgodnie z klasyfikacją ICD-10. W ocenie psychologicznej posługiwano się testami diagnostycznymi: 1. Wzrokowo-Motorycznym Testem Gestalt (A Visual Motor Gestalt Test) Lauretta Bender; 2. Testem Pamięci Wzrokowej Bentona (Benton Visual Retention Test) Abigail Benton Sivan; 3. mmPI-2 (Minnesota Multiphasic Personality Inventory).
Kwestionariusz wypisywany był przez badaczy na podstawie opinii wydawanych przez biegłych. Dane z kwestionariusza wpisane zostały do arkusza kalkulacyjnego − EXCEL i za jego pomocą dokonano obliczeń statystycznych.
W odpowiedzi na postawione w pracy problemy miał pomóc test niezależności kryteriów podziału zbiorowości statystycznej χ2 Pearsona, zastosowany do odpowiednich punktów kwestionariusza. Badano związek pomiędzy: popełnieniem przestępstwa pod wpływem i popełnieniem przestępstwa bez wpływu alkoholu a innymi zmiennymi. Do interpretacji opisowej uzyskanych wyników włączono zależności (związki), dla których wartość poziomu p dla statystyki χ2 Pearsona była mniejsza niż 0,05.
Wyniki
Na podstawie uzyskanych wyników można wyodrębnić cechy charakterystyczne dla sprawców przestępstw seksualnych działających pod wpływem alkoholu i dla sprawców przestępstw popełnianych bez wpływu alkoholu, które przedstawiono w tabelach 1−3.
Tabela 1. Zestawienie wyników charakterystycznych dla sprawców przestępstw seksualnych działających pod wpływem alkoholu i dla sprawców przestępstw popełnianych bez wpływu alkoholu odnośnie czynników psychospołecznych
Badana cecha | Popełnienie przestępstwa pod wpływem alkoholu (n = 88) | Popełnienie przestępstwa bez wpływu alkoholu (n = 92) |
Rodzaj przestępstwa: | ||
zgwałcenia dorosłych (n = 41) | 68,3% | 31,7% |
obcowanie z małoletnim (n = 89) | 32,6% | 67,4% |
zgwałcenia małoletnich (n = 42) | 57,1% | 42,9% |
inne (n = 8) | 87,5% | 12,5% |
Wcześniejsza karalność sądowa | 43,2% | 25,0% |
Wiek sprawcy: | ||
< 18 lat 19−35 lat 36−50 lat 51−65 lat > 60 lat | 0,0% 45,5% 39,8% 8,0% 6,8% | 3,3% 31,5% 46,7% 17,4% 1,1% |
Stan cywilny: | ||
kawaler żonaty rozwiedziony wdowiec separacja konkubinat | 45,5% 33,0% 2,3% 6,8% 3,4% 9,1% | 25,0% 46,7% 16,3% 0,0% 3,3% 8,7% |
Wykształcenie: | ||
podstawowe podstawowe specjalne zasadnicze średnie wyższe | 43,2% 4,5% 19,3% 18,1% 3,4% | 19,6% 8,7% 33,7% 20,7% 14,1% |
Praca zawodowa: | ||
pracuje pracuje dorywczo nie pracuje renta | 26,1% 28,4% 20,5% 15,9% | 51,1% 10,9% 20,7% 17,4% |
p < 0,05 dla statystyki χ2 Pearsona
Tabela 2. Zestawienie wyników charakterystycznych dla sprawców przestępstw seksualnych działających pod wpływem alkoholu i dla sprawców przestępstw popełnianych bez wpływu alkoholu odnośnie rozwoju seksualnego
Badana cecha | Popełnienie przestępstwa pod wpływem alkoholu (n = 88) | Popełnienie przestępstwa bez wpływu alkoholu (n = 92) |
Aktualnie konfliktowe pożycie (małżeńskie, partnerskie) | 40,9% | 22,8% |
Związek uczuciowy z rodzicami: | ||
silny słaby | 47,7% 36,4% | 63,0% 15,25 |
Źródła informacji o sprawach płci: | ||
rodzice rówieśnicy media | 3,4% 78,4% 17,0% | 4,3% 84,8% 3,3% |
Wiek inicjacji seksualnej: | ||
10−15 lat 16−18 lat > 18 lat | 13,6% 43,2% 40,9% | 6,5% 29,3% 54,3% |
Masturbacja | 53,4% | 79,3% |
Liczba związków partnerskich: | ||
liczne (> 5) nieliczne (< 5) | 17,0% 83,0% | 16,3% 71,7% |
Częstotliwość kontaktów seksualnych (w związkach małżeńskich, partnerskich): | ||
codziennie w tygodniu w miesiącu brak | 2,3% 19,3% 27,3% 51,1% | 0,0% 33,7% 32,6% 33,7% |
Konfliktowe pożycie małżeńskie rodziców | 35,2% | 20,7% |
Wychowanie w rodzinie (struktura rodziny): | ||
pełna niepełna instytucje wychowawcze | 63,6% 26,1% 10,2% | 85,9% 10,9% 2,2% |
p < 0,05 dla statystyki χ2 Pearsona
Tabela 3. Zestawienie wyników charakterystycznych dla sprawców przestępstw seksualnych działających pod wpływem alkoholu i dla sprawców przestępstw popełnianych bez wpływu alkoholu odnośnie czynników psychobiologicznych
Badana cecha | Popełnienie przestępstwa pod wpływem alkoholu (n = 88) | Popełnienie przestępstwa bez wpływu alkoholu (n = 92) |
Niepamięć popełnienia przestępstwa | 21,6% | 3,3% |
Stosunek do alkoholu: | ||
nadużywa nie nadużywa abstynent (abstynencja) | 27,3% 70,5% 2,3% | 12,0% 84,8% 3,3% |
Organiczne zaburzenia osobowości | 25,0% | 14,1% |
Zmiany organiczne w OUN | 34,1% | 17,4% |
Stan kliniczny używania alkoholu: | ||
używanie szkodliwe zespół uzależnienia | 11,4% 20,5% | 0,0% 8,7% |
Zaburzenia adaptacyjne | 0,0% | 5,4% |
Trwałe anomalie osobowości: | ||
z cechami antysocjalnymi | 42,1% | 27,2% |
zaburzenia osobowości bliżej nie określone | 31,8% | 23,9% |
p < 0,05 dla statystyki χ2 Pearsona
Omówienie
W całej badanej grupie sprawców przestępstw seksualnych (n = 180), przestępstwa pod wpływem alkoholu dokonało 88 badanych (48,9%). Największe odsetki sprawców działających pod wpływem alkoholu uzyskano dla zgwałceń, zarówno dorosłych − 68,3% badanych, jak i małoletnich − 57,1% badanych. Uzyskane wyniki są istotnie wyższe od oczekiwanych [44]. Pomimo że alkohol uważa się za podstawowy czynnik wywołujący seksualne zachowania przestępcze [23−27], należy podkreślić, że jego odhamowujący wpływ szczególnie charakterystyczny jest w przypadku współistnienia trwałych anomalii osobowości. W niniejszych badaniach zaburzenia osobowości stwierdzono u 73,9% badanych działających pod wpływem alkoholu, z tym że większy odsetek był wśród trwałych anomalii osobowości z cechami antysocjalnymi (42,1%) niż dla zaburzeń osobowości bliżej nieokreślonych (31,8%). Charakterystyczne jest także współwystępowanie organicznych zmian organicznych w obrębie Ośrodkowego Układu Nerwowego (34,1%) wśród sprawców działających pod wpływem alkoholu, zwłaszcza klinicznych następstw tych uszkodzeń przejawiających się klinicznie w postaci organicznych zaburzeń osobowości − u 25% badanych. Należy zwrócić uwagę, że zespół uzależnienia stwierdzono u 20,5% badanych, natomiast używanie szkodliwe u 11,4%, co sugeruje, że popełnienie przestępstwa pod wpływem alkoholu może być konsekwencją zarówno przewlekłego, jak i incydentalnego spożywania alkoholu. Ponadto uzyskane wyniki wykazują, że sprawcy przestępstw seksualnych działających pod wpływem alkoholu charakteryzują się ubogim poziomem funkcjonowania społecznego, między innymi: niestabilność zatrudnienia, konfliktowe pożycie małżeńskie (partnerskie), karalność sądowa, niskie wykształcenie, wczesny wiek inicjacji seksualnej, mała częstotliwość kontaktów seksualnych w związkach, nadużywanie alkoholu i częste występowanie zespołu uzależnienia.
Podstawowym ograniczeniem naszego badania jest brak porównania popełnienia przestępstwa pod wpływem alkoholu dla sprawców z parafilią i bez współwystępowania parafilii. Ponieważ występowanie parafilii stwierdziliśmy tylko u 5 sprawców (2,8% badanej grupy ), należy przyjąć, że uzyskane przez nas dane typowe są dla sprawców przestępstw seksualnych bez współwystępowania parafilii.
Sugestie dotyczące przyszłych badań kierują się ku rozstrzygnięciu problemu popełnienia przestępstwa pod wpływem alkoholu w odniesieniu do aspektów kulturowych [35], biologicznych [38] i psychologicznych, wśród szczególnie interesująca wydaje się teoria tak zwanej „krótkowzroczności alkoholowej” [50], która nabiera innego znaczenia zwłaszcza w przypadku współistnienia zaburzeń psychopatologicznych w grupie sprawców przestępstw seksualnych.
Wnioski
Potwierdzono kryminogenny wpływ alkoholu na przestępczość seksualną, zwłaszcza w przypadku zgwałceń zarówno dorosłych, jak i młodocianych.
Odhamowujący wpływ alkoholu na popełnienie przestępstwa seksualnego jest charakterystyczny w przypadku współistnienia trwałych anomalii osobowości oraz organicznych zaburzeń osobowości.
Sprawcy przestępstw seksualnych popełniających przestępstwa pod wpływem alkoholu charakteryzują się ubogim poziomem funkcjonowania społecznego.
Piśmiennictwo:
O’Shaughnessy R.J. Violent adolescent sexual offenders. Child Adolesc. Psychiatr. Clin. N. Am. 2002; 11: 749−765.
Beech A.R., Ward T. The integration of etiology and risk in sexual offenders: a theoretical framework. Aggression and Violent Behavior 2004; 10: 31–63.
Beitchman J., Zucker K., Hood J., DaCosta G., Akman D., Cassavia E. A review of the long-term effects of child sexual abuse. Child Abuse and Neglect 1992; 16: 101–118.
Briere J., Smiljanich K. Childhood sexual abuse and subsequent sexual aggression against adult women. Paper presented at the 101st annual convention of the American Psychological Association, Toronto, Ontario 1993.
Craissati J. The relationship between developmental variables and risk. Unpublished doctoral thesis. University of Birmingham, UK 2003.
Craissati J., McClurg G., Browne K.D. Characteristics of perpetrators of child sexual abuse who have been sexually victimised as children. Sexual Abuse: A Journal of Research and Treatment 2002; 14: 225–240.
Hanson R.K., Bussie`re M.T. Predicting relapse: A meta-analysis of sexual offender recidivism studies. Journal of Consulting and Clinical Psychology 1998; 66: 348–362.
Marshall W.L. Intimacy, loneliness and sexual offenders. Behaviour Research and Therapy 1989; 27: 491–503.
Marshall W.L., Hudson S.M., Hodkinson S. The importance of attachment bonds in the development of juvenile sex offending. W: Barbaree H.E., Marshall W.L., Hudson S.M. (red.). The juvenile sex offender. New York 1993: 164–181.
Smallbone S.W., Dadds M.R. Childhood attachment and adult attachment in incarcerated adult male sex offenders. Journal of Interpersonal Violence 1998; 13: 555–573.
Smallbone S.W., McCabe B.A. Childhood attachment, childhood sexual abuse, and onset of masturbation among adult sexual offenders. Sexual Abuse: A Journal of Research and Treatment 2003; 51: 1–10.
Ward T., Hudson S.M., Marshall W.L., Siegert R. Attachment style and intimacy deficits in sexual offenders: a theoretical framework. Sexual Abuse: A Journal of Research and Treatment 1995; 7: 317–335.
Watkins B., Bentovim A. The sexual abuse of male children and adolescents: a review of current research. Journal of Child Psychology and Psychiatry 1992; 33: 197–248.
Doren D.M. Evaluating sex offenders: A manual for civil commitments and beyond. London: Sage 2002.
Grove W.M., Meehl P.E. Comparative efficiency of informal (subjective, impressionistic) and formal (mechanical, algorithmic) prediction procedures: The clinical statistical controversy. Psychology, Public Policy, and Law 1996; 2: 293–323.
Grove W.M., Zald D.H., Lebow B.S., Snitz B.E., Nelson C. Clinical versus mechanical prediction: a meta-analysis. Psychological Assessment 2000; 12: 19–30.
Hanson R.K., Morton K.E., Harris A.J.R. Sexual offender recidivism risk: what we know and what we need to know. W: Prentky R., Janus E., Seto M., Burgess A.W. (red.). Sexually coercive behavior: Understanding and management. Annals of the New York Academy of Sciences 2003; 989: 154–166. NY: The New York Academy of Sciences.
Hall G.C.N., Hirschman R. Sexual aggression against children: a conceptual perspective of etiology. Criminal Justice and Behavior 1992; 19: 8–23.
Thornton D. Constructing & testing a framework for dynamic risk assessment. Sexual Abuse: A Journal of Research and Treatment 2002; 14: 139–154.
Ward T., Hudson S.M., Keenan T. A self-regulation model of the sexual offense process. Sexual Abuse: A Journal of Research and Treatment 1998; 10: 141–157.
Ward T., Hudson S.M., Marshall W.L. Attachment style in sex offenders: a preliminary study. Journal of Sex Research 1996; 33: 17–26.
Ward T., Siegert R.J. Toward a comprehensive theory of child sexual abuse: A theory knitting perspective. Psychology, Crime, and Law 2002; 8: 319–351.
Eccleston L., Brown M., Ward T. The assessment of dangerous behavior. W: S.P. Shohov (red.). Advances in Psychology Research 2002; 11: 71–112. New York: Nova Sciences.
Eysenck M.W., Eysenck H.J. Mischel and the concept of personality. British Journal of Psychology 1980; 71: 191–204.
Hart S., Laws D.R., Kropp P.R. The risk-need model of offender rehabilitation. W: T. Ward, D.R. Laws, S.M. Hudson (red.). Theoretical issues and controversies in sexual deviance. London: Sage 2003; 338–354.
McGuire J. Explanations of criminal behavior. W: J. McGuire, T. Mason, A. O’Kane (red.). Behavior, crime and legal processes: a guide for legal practitioners. Chichester, UK Wiley 2000: 135–159.
Hanson R.K., Harris A.J.R. Where should we intervene? Dynamic predictors of sexual offence recidivism. Criminal Justice and Behaviour 2000; 27: 6−35.
Hanson R.K., Thornton D. Improving risk assessments for sex offenders: a comparison of three actuarial scales. Law and Human Behavior 2000; 24: 119–136.
Quinsey V.L., Harris G.T., Rice M.E., Cormier C. Violent offenders: appraising and managing risk. Washington, DC: American Psychological Association 1998.
Epperson D.L., Kaul J.D., Hesslton D. Final report on the development of the Minnesota Sex Offending Screening Tool-Revised (MnSOST-R). St. Paul: Minnesota Department of Corrections 1998.
Boer D.P., Hart S.D., Kropp P.R., Webster C.D. Manual for the Sexual Violence Risk Scale-20. Obtainable from the Mental Health, Law, and Policy Institute, Simon Fraser University, Burnaby, British Columbia, Canada, V5 1S6. 1997; www.sfu.ca/psychology/groups/mhlpi.
Craig L.A., Beech A., Browne K.D. Evaluating the predictive accuracy of sex offender risk assessment measures on UK Samples: A Cross-Validation of the Risk Matrix 2000 Scales 2003.
Pernanen K. Alcohol in human violens. New York: Gulford Press 1991.
Welte J.W., Abel E.L. Homicide − drinking by the victim. J. Stud. Alcohol 1989; 50: 197–201.
Griffith E., Anderson P., Babor T.F. i wsp. Alcohol policy and the public good. Oxford University Press, New York 1994.
Alonso-Fernandez F. Alcoologie transculturelle. Confrontations Psychiatriques 1982; 21: 57–78.
Wolff P.H. Ethnic differences in alcohol sesitivity. Science 1972; 175: 449–450.
Pernanen K. Theoretical aspects of the relationship between alcohol use and crime. Gulford Press: New York 1981.
Maden A., Taylor C.J.A., Brooke D. i wsp. Mental disorder in remand prisoners. Home Office, London 1995.
Williams L.M., Finkelhor D. The characteristics of incestuous fathers: a review of recent studies. W: Marshall W.L., Laws D.R., Barbaree H.E. (red.). The handbook of sexual assault: issues, theories and treatment of the offender. Plenum Press, New York 1990; 231−255.
Kafka M.P., Prentky R.A. Attention-deficit/hyperactivity disorder in males with paraphilias and paraphilia-related disorders: a comorbidity study. J. Clin. Psychiatry 1998; 59: 388−396.
Raymond N.C., Coleman E., Ohlerking F. i wsp. Psychiatric comorbidity in pedophilic sex offenders. Am. J. Psychiatry 1999; 156: 786−788.
Kafka MP., Hennen J. A DSM-IV Axis I comorbidity study of males (n = 120) with paraphilias and paraphilia-related disorders. Sex Abuse 2002; 14: 349−366.
Bachman R. Violence against women. A national crime victimization survey raport. Washington 1994.
Leue A., Borchard B., Hoyer J. Mental disorders in a forensic sample of sexual offenders. Eur. Psychiatry 2004; 19: 123−130.
Harsch S., Bergk JE., Steinet T. i wsp. Prevalence of mental disorders among sexual offenders in forensic psychiatry and prison. Int. J. Law Psychiatry 2006; 29: 443−449.
Andrews D.A., Bonta J. The psychology of criminal conduct. 2nd ed. Cincinnati, OH: Anderson Publishing 1998.
Blackburn R. Risk assessment and prediction. W: McGuire J., Mason T., O’Kane A. (red.). Behavior, crime and legal processes: a guide for legal practitioners. Chichester, UK: Wiley 2000; 178–204.
Hollin C.R. Treatment programs for offenders: Meta-analysis, ”what works” and beyond. International Journal of Law and Psychiatry 1999; 22: 361–372.
Wieczorek W.F., Welte J.W., Abel E.L. Alcohol, drugs and murder: a study of convictend homicide offenders. J Criminal Justice 1990; 18: 217–227.
Steel C.M., Josephs R.A. Alcohol myopia, its prized and dangerous effects. American Psychologist 1990; 45: 921−933.
Adres do korespondencji: dr n. med. Dariusz Juszczak 7
Szpital Marynarki Wojennej
ul. Polanki 117, 80−305 Gdańsk
tel. 605 109 730
e-mail: d.juszczak@7szmw.pl
Nadesłano: 14 03.2015
Przyjęto do druku: 12.12.2015
