Paweł Mierzejewski

Zakład Farmakologii Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

Unikatowy wpływ arypiprazolu na funkcje poznawcze – miejsce w leczeniu młodzieży i pacjentów w wieku podeszłym

The unique effects of aripiprazole on cognitive functions: a place in the treatment of adolescents and elderly patients

Wstęp

Arypiprazol jest lekiem przeciwpsychotycznym opracowanym w połowie lat 90. ubiegłego wieku, zarejestrowanym przez Food and Drug Administration (FDA) w 2002 roku. Ma wyróżniający się profil działania farmakologicznego. Bywa określany jako lek III generacji [1]. Zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i w Europie arypiprazol jest wskazany do leczenia populacji osób dorosłych oraz populacji pediatrycznej w różnych wskazaniach. W Europie i w Polsce lek zarejestrowano w leczeniu schizofrenii u dorosłych i młodzieży po 15. roku życia oraz do leczenia epizodów maniakalnych w przebiegu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych typu I u dorosłych i młodzieży po 13. roku życia. W Stanach Zjednoczonych arypiprazol ma nieco odmienne wskazania, jest zarejestrowany do leczenia ostrej i przewlekłej fazy schizofrenii w grupie wiekowej 13–17 lat, a także do leczenia manii i stanów mieszanych u pacjentów w wieku 10–17 lat, ponadto do terapii drażliwości u dzieci z autyzmem w wieku 6–17 lat [2]. Wyniki badań klinicznych wskazują na szczególny profil kliniczny arypiprazolu, lek nie pogarsza funkcji poznawczych, poprawia szybkość przetwarzania informacji, wpływa korzystnie na funkcje poznania społecznego. Jest dostępny w Polsce w różnych postaciach: tabletek, tabletek rozpadających się w jamie ustnej, iniekcji szybkodziałającej przeznaczonej do stosowania doraźnego oraz w formie o przedłużonym uwalnianiu do długotrwałego stosowania u pacjentów niewspółpracujących. Bardzo dobry profil kliniczny oraz mnogość postaci farmaceutycznych pozwalają na indywidualny dobór preparatu w zależności od stanu kilinicznego pacjenta, fazy choroby oraz preferencji pacjenta. Wszystkie postacie leku, poza wskazaną do podań ostrych, znajdują się na listach refundacyjnych.

Mechanizm działania nadal zagadkowy

Arypiprazol został zaprojektowany jako lek o stosunkowo wysokiej selektywności i dużym powinowactwie do receptora D2, niskiej aktywności wewnętrznej. Spełnia kryteria częściowego agonisty receptorów dopaminowych i wykazuje także działanie antagonistyczne w stosunku do receptora 5HT2a, ma także właściwości częściowego agonisty w stosunku do receptora 5HT1a [3]. Unikatowy mechanizm działania powoduje, że stabilizuje układ dopaminergiczny [4]. Mechanizm działania leku nie jest jednak jednoznaczny i do końca wyjaśniony. Rezultat farmakologiczny w dużym stopniu zależy od warunków prowadzenia pomiarów. Efekt częściowego agonizmu podlega badanej linii komórkowej. Arypiprazol wykazuje słabe właściwości agonistyczne w stosunku do receptora D2 w badaniach na linii CHO-D2L, (komórki ludzkie wykazujące ekspresję receptora D2 long) natomiast w badaniach na linii HEK-D2L (embrionalne komórki nerki wykazujące ekspresję receptora D2 long) obserwuje się silny efekt pobudzający receptor D2 [5]. Arypiprazol może wykazywać zróżnicowane działanie farmakologiczne na tej samej linii komórkowej, a wpływ leku na receptor D2 zależy od badanego mechanizmu wewnątrzkomórkowego [6]. W badaniach na zwierzęcych modelach choroby Parkinsona lek zachowuje się stricte jak antagonista. Szczur z jednostronnie uszkodzonym układem dopaminergicznym po podaniu agonisty lub częściowego agonisty dopaminy zaczyna się obracać w stronę przeciwną niż uszkodzenie. Wynika to z sensytyzacji receptorów dopaminowych po stronie uszkodzenia (brak dopaminy powoduje wzrost wrażliwości receptorów). Arypiprazol nie wykazuje w tym modelu właściwości agonistycznych, ale działa tak, blokując rotację po podaniu agonistów czy częściowych agonistów [7]. Arypiprazol pomimo postulowanego działania częściowego agonisty receptorów D2 nie znajduje zastosowania w leczeniu psychoz u chorych z zespołem Parkinsona, istotnie pogarsza bowiem u tych pacjentów funkcje motoryczne, przejawiając właściwości silnego antagonisty [8]. Wiele innych danych wskazuje, że w zależności od sytuacji klinicznej wybranego regionu w mózgu arypiprazol może zachowywać się zarówno jako częściowy agonista lub stricte jak antagonista [1]. W przypadku nadmiaru dopaminy w układzie mezolimbicznym, arypiprazol współzawodniczy z dopaminą o wiązanie z receptorem D2, powodując słabszy od dopaminy efekt, na poziomie 25–30% jej działania. Przy związaniu z pulą co najmniej 80–85% receptorów występuje efekt przeciwpsychotyczny. W sytuacji deficytu dopaminy (układ mezokortykalny, który odpowiada między innymi za deficyty pamięci roboczej, a w rezultacie jest kojarzony jako układ odpowiedzialny za nasilenie objawów negatywnych), arypiprazol może wykazywać działanie agonistyczne, stabilizujące układ dopaminergiczny, w wyniku czego obserwuje się korzystny efekt poznawczy, korzystny wpływ na objawy negatywne i kontrolę zachowania. Zazwyczaj do uzyskania takiego działania klinicznego potrzebne są większe dawki leku arypiprazolu, dawka 30 mg/dobę jest często adekwatną dawką kliniczną z korzystnym wpływem na poprawę objawów w tej sferze.

Wpływ na funkcje poznawcze

Nadal bardzo ważną i niezaspokojoną potrzebą medyczną jest poprawa zaburzeń poznawczych towarzyszących innym zaburzeniom psychicznym. Funkcje poznawcze są jednym z najważniejszych czynników warunkujących powrót pacjenta do zdrowia i pełnienia swoich ról społecznych, zawodowych, rodzinnych. Zasadniczo leki przeciwpsychotyczne mają negatywny wpływ na funkcje poznawcze, przede wszystkim w wyniku ich antagonistycznego wpływu na transmisję dopaminergiczną, dopamina jest niezbędna do utrzymywania odpowiedniej koncentarcji uwagi, zapamiętywania i uczenia się, konsolidacji pamięci. Neuroleptyki pogarszają pamięć także poprzez działanie cholinolityczne, przeciwhistaminowe oraz adrenolityczne, w praktyce klinicznej działania te manifestują się sedacją, pogorszeniem koncentracji i pamięci roboczej, problemami z zapamiętywaniem i przywoływaniem pamięci, w skrajnych przypadkach zaburzeniami świadomości, splątaniem, majaczeniem.

Niedawno zauważono, że leki, które posiadają powinowactwo do receptora 5HT1a, mogą się przyczyniać do poprawy funkcji poznawczych, między innymi poprzez korzystny wpływ na neurognezę dorosłych w zakręcie zębatym hipokampa [9]. Postuluje się, że leki posiadające działanie agonistyczne na receptor 5HT1 a (arypiprazol, klozapina, olanzapina, risperidon) mogą zapobiegać czy spowalniać towarzyszące schizofrenii pogorszanie funkcji poznawczych, zarówno poprzez korzystny wpływ na neurogenezę w hipokampie, jak i wzrost wydzielania dopaminy w korze czołowej. Takie działanie jest szczególnie ważne w przypadku młodych pacjentów, u których zachowanie funkcji poznawczych powinno być jednym z priorytetów leczenia (tab. 1).

Tabela 1. Podstawowe procesy poznawcze

Table 1. Basic cognitive processes

Arypiprazol wyróżnia się wśród innych agonistów receptora 5HT1a korzystnym profilem bezpieczeństwa, praktycznie nie powoduje zaburzeń metabolicznych i wzrostu masy ciała ani hiperprolaktynemii. Wyniki badań klinicznych wskazują na korzystny wpływ arypiprazolu na funkcje poznawcze i poznania społecznego. W dużym badaniu A Prospective, Multicenter, Open Lebel Study to Evaluate the Effectiveness and the Effect on Cognitive Functions of a Treatment With Aripiprazole in a Broad Range of Schizophrenic Patients (ESCAPE) wykazano, że zarówno zmiana terapii z leku przeciwpsychotycznego pierwszej, jak i drugiej generacji, na arypiprazol jako lek pierwszego rzutu, wiąże się z istotną poprawą funkcji poznawczych [10]. Badanie przeprowadzono w 56 szpitalach psychiatrycznych wśród 361 pacjentów w wieku 18–55 lat. Po 4 tygodniach od rozpoczęcia terapii obserwowano znaczącą poprawę zdolności werbalnych mierzonych za pomocą skali California Verbal Learning Test (CVLT). Efekt ten utrzymywał się po 12 tygodniach. Terapia arypiprazolem poprawiała ogólny stan pacjenta mierzony za pomocą skali Clinical Global Impression – Severity of Ilness (CGI-S) oraz relacje społeczne mierzone za pomocą kwestionariusza Quality of Life Enjoyment and Satisfaction Questionnaire (Q-LES-Q). Wyniki opublikowanych w 2014 roku badań potwierdzają korzystny wpływ arypiprazolu na przebieg rehabilitacji poznawczej u pacjentów ze schizofrenią lub chorobą schizoafektywną [11]. Arypiprazol poprawiał szybkość reakcji oraz pamięć roboczą, nie wykazywał niekorzystnych działań na funkcje poznawcze. W randomizowanym, kontrolowanym badaniu porównującym arypiprazol i risperidon wykazano przewagę tego pierwszego, jeżeli chodzi poprawę funkcji poznawczych i poznania społecznego, takich jak pamięć robocza, w tym emocjonalna, oraz szybkości przetwarzania informacji [12].

Funkcje poznania społecznego są kluczowe do prawidłowego funkcjonowania w grupie (nawiązywania relacji i ich utrzymywania, rozumienia i prawidłowego odczytywania sygnałów społecznych), w pracy czy w szkole. Funkcje te zależą od układu dopaminergicznego, dlatego leki o działaniu dopaminolitycznym mogą je pogarszać. Wyniki badań klinicznych wykazały negatywną zależność pomiędzy przyjmowaniem antagonistów receptora D2 a funkcjami neuropoznania [13, 14], a także brak skuteczności antagonistów D2 w odwracaniu deficytów społecznych [15, 16]. Jedynie arypiprazol nie wpisuje się w ten schemat. Wyniki prowadzonych przez zespół autora niniejszej pracy badań na zwierzętach wykazały, że wśród obecnych na rynku leków przeciwpsychotycznych tylko arypiprazol nie pogarsza funkcji poznawczych u zwierząt [17]. Wszystkie inne badane leki w dawkach terapeutycznych wpływały na nie niekorzystnie. Arypiprazol był pod tym względem lekiem bezpiecznym nawet w dawkach znacznie większych niż terapeutyczne.

Miejsce arypiprazolu w leczeniu populacji dzieci i młodzieży

System opieki zdrowotnej wydaje się nierówno traktować pacjentów i ich problemy w zależności od grupy wiekowej. Pacjenci pediatryczni są wyraźnie dyskryminowani i niewiele zmieniła w tej kwestii regulacja pediatryczna Wspólnoty Europejskiej 1901/2006, dotycząca wymogu prowadzenia badań klinicznych wśród dzieci, gdyż nadal wiele leków nie posiada wystarczającej liczby badań w tej populacji i stosuje się je na zasadach off-label. Ma to szczególne znaczenie w przypadku zaburzeń psychicznych, które występują powszechnie w u dzieci i młodzieży. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Organization) u około 10–20% dorastających nastolatków stwierdza się problemy ze zdrowiem psychicznym. Depresja występuje u około 2% dzieci, dotyka ona równie często dziewczynki i chłopców, oraz nawet 8% nastolatków, częściej chorują dziewczęta [18]. Coraz częściej u dzieci rozpoznaje się chorobę afektywną dwubiegunową. Przeprowadzona w 2011 roku metaanaliza wskazała, że choroba dwubiegunowa występuje u dzieci i młodzieży z częstością 1,8% [19]. Dzieci nie są też wolne od schizofrenii. Chorobę tę o wczesnym początku rozpoznaje się, gdy objawy pojawiają się przed 18. rokiem życia, a schizofrenię o bardzo wczesnym początku – gdy objawy są obecne przed 13. rokiem życia, czyli przed pokwitaniem. Schizofrenia u dzieci występuje stosunkowo rzadko, przed 13. rokiem życia u 1:10 000 dzieci, potem z roku na rok zachorowalność rośnie.

Arypiprazol ze względu na wyjątkowy mechanizm działania znajduje zastosowanie w leczeniu pacjentów poniżej 18. roku życia. W przypadku pacjentów pediatrycznych należy mieć na uwadze, że są oni bardziej wrażliwi na działania niepożądane leków przeciwpsychotycznych, szczególnie na ich niekorzystny wpływ na metabolizm i masę ciała [20]. Arypiprazol wykazuje dobry profil bezpieczeństwa zarówno u dzieci, jak i młodzieży, w porównaniu z innymi lekami przeciwpsychotycznymi powoduje mniej działań niepożądanych, takich jak sedacja, przyrost masy ciała, hiperprolaktynemia, zaburzenia pozapiramidowe [2]. Szczególnie istotnym i często niedocenianym efektem działaniem leków, zarówno jeżeli chodzi o populację dzieci i młodzieży, jak i ludzi starszych, jest ich wpływ na funkcje poznawcze. W przypadku dzieci niekorzystny wpływ na pamięć, koncentrację i uczenie może się przełożyć na całe dalsze życie – gorsze zdolności poznawcze warunkują rozwój, edukację, przygotowanie do funkcjonowania w świecie dorosłych. Jest to bezwzględnie krytyczne dla prawidłowego doboru leku przeznaczonego do długotrwałego stosowania.

Arypiprazol był przedmiotem wielu badań klinicznych prowadzonych w populacji dzieci i młodzieży [21]. Wyniki badań jednoznacznie wskazują na jego wysoką skuteczność, leczeni arypiprazolem pacjenci pediatryczni z zaburzeniami psychotycznymi mieli znacząco zredukowane objawy psychotyczne mierzone za pomocą skali Positive and Negative Syndrome Scale (PANSS), w przypadku stosowania dawki 30 mg/dobę obserwowano także wyraźną redukcję objawów negatywnych. Wynik badania przeprowadzonego wśród pacjentów w wieku 13–17 lat z rozpoznaniem schizofrenii, którym podawano arypiprazol w dwóch dawkach 10 lub 30 mg v. placebo, wykazał znaczącą różnicę w redukcji objawów choroby pomiędzy arypiprazolem i placebo [22]. Działania niepożądane, takie jak zaburzenia pozapiramidowe, senność, drżenia, były obserwowane u 5% pacjentów, średnie stężenie prolaktyny uległo istotnej redukcji, nie było między badanymi grupami różnic w zmianie masy ciała. Dawka 30 mg wykazywała większą skuteczność niż 10 mg i placebo w redukcji takich objawów, jak wrogość, brak współpracy, impulsywność.

Arypiprazol jest skuteczny w leczeniu manii u dzieci. Potwierdzono to w badaniach klinicznych III fazy [23, 24]. Lek powodował silne działanie przeciwmaniakalne wyrażone redukcją punktów w skali Young Mania Rating Scale (YMRS). W przypadku pacjentów z objawami stanu mieszanego arypiprazol istotnie redukował objawy ogólne mierzone za pomocą skali CGI-S. Wyniki badań porównawczych z innymi lekami przeciwpsychotycznymi wskazują na wyraźną przewagę arypiprazolu w zakresie profilu bezpieczeństwa. Terapia ta jest obarczona mniejszym ryzykiem przyrostu masy ciała i wzrostu stężenia prolaktyny. W odróżnieniu od pozostałych leków przeciwpsychotycznych może nawet obniżać stężenie prolaktyny, bywa często stosowany jako lek dodany w przypadku wystąpienia hiperprolaktynemii [25]. W większych dawkach (> 10 mg/d.) może powodować objawy pozapiramidowe, takie jak bradykinezja czy drżenia. Arypiprazol został dopuszczony do stosowania u młodzieży w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej typu I na podstawie badań przeprowadzonych przez Findling i wsp. [23, 24]. Pierwsze trwało 4 tygodnie, w drugim obserwacje prowadzono przez 30 tygodni. W obu analizowano przypadki pacjentów w wieku 10–17 lat, którym podawano arypiprazol w dawkach 10 lub 30 mg. Punktem końcowym była punktacja w skali YMRS. Arypiprazol wykazywał znacząco większą skuteczność niż placebo. Lek był dobrze tolerowany, jednak dla wyższej dawki obserwowano więcej zaburzeń pozapiramidowych, które dla dawki 10 mg było na poziomie placebo. Działania niepożądane występowały częściej u dzieci młodszych, stąd decyzja o rejestracji leku w grupie wiekowej co najmniej 13 lat. Rekomendowana dawka docelowa to 10 mg, leczenie należy rozpoczynać od dawki 2 mg/dobę, przez dwa dni, 5 mg/dobę prze kolejne dwa dni, a następnie 10 mg/dobę [26]. U dzieci leczonych arypiprazolem obserwowano nie tylko znaczną redukcję objawów mierzonych skalą YMRS, ale także poprawę ogólną mierzoną za pomocą skali CGIS, Clinical Global Impression Scale-Bipolar Version (CGIS-BP) czy General Behavior Inventory (GBI) [21].

Poważny problem w leczeniu populacji dzieci stanowi nadmierny przyrost masy ciała, jako częsta przyczyna nietolerancji leczenia. Wykazano, że takie ryzyko jest wielokrotnie mniejsze niż w przypadku olanzapiny. Zuddas i wsp. [27] oszacowali wskaźnik NNH (number needed to harm). W przypadku arypiprazolu wynosi on 25–30, a w przypadku olanzapiny 2–3. Oznacza to, że dla arypiprazolu potrzeba 25–30 osób, żeby zaobserwować niekorzystny wpływ na masę ciała, a dla olanzapiny zaledwie 2 lub 3 pacjentów.

Poza wskazaniami arypiprazol jest obok risperidonu powszechnie stosowany w leczeniu ADHD (attention deficit hyperactivity disorder), zaburzeń nastroju i lękowych. Taka praktyka wynika z jednej strony z deficytu zarejestrowanych leków o oczekiwanym profilu działania, z drugiej zaś – z braku wystarczających badań do dokonania rejestracji w określonym wskazaniu w danej grupie wiekowej [28]. Arypiprazol wykazuje wysoką skuteczność w leczeniu ADHD u dzieci z autyzmem [29]. Badanie przeprowadzono wśród 44 pacjentów. Lek ten wykazywał podobną skuteczność jak risperidon i w przeciwieństwie do niego zmniejszał stężenie prolaktyny we krwi.

Podsumowując, arypiprazol jest dobrym wyborem w przypadku konieczności terapii lekami przeciwpsychotycznymi pacjentów poniżej 18. roku życia. Dopuszczono go do stosowania u osób powyżej 13. roku życia, wykazuje wysoką skuteczność i dobry profil bezpieczeństwa.

Miejsce arypiprazolu w leczeniu osób starszych

Osoby w wieku podeszłym (> 65 lat) są obciążone znacznie częściej niż młodsza populacja zarówno problemami somatycznymi, jak i psychicznymi. Zaburzenia i choroby psychiczne w tej grupie wiekowej często wykazują odmienność w objawach i przebiegu oraz reakcji na leczenie. Najczęstszym problemem jest depresja, która może dotyczyć nawet 15–20% osób w podeszłym wieku. Przyczyny leżą zarówno w gorszym stanie somatycznym, jak i poczuciu beznadziejności, braku perspektyw, uczuciu bycia niepotrzebnym, doświadczaniu śmierci współmałżonka [30]. Osoby starsze mają postępujące wraz z wiekiem problemy z pamięcią, u części dochodzi do rozwinięcia zespołów otępiennych i w następstwie ciężkich zaburzeń zachowania.

Stosowanie leków przeciwpsychotycznych u starszych osób jest związane ze zwiększonym ryzykiem, w porównaniu z młodymi ludźmi, występowania niebezpiecznych działań niepożądanych, w tym z niekorzystnym wpływem na układ sercowo-naczyniowy i incydenty naczyniowo-mózgowe (black box warning wydane przez FDA), niekorzystnym profilem metabolicznym, większym ryzykiem działań pozapiramidowych, niekorzystnym wpływem na funkcje poznawcze, nadmiernym uspokojeniem. Wiele powszechnie stosowanych leków pogarsza funkcje poznawcze i to nie tylko leki psychotropowe, ale na przykład beta-adrenolityki, antagoniści wapnia, chemioterapeutyki. Dobór leku dla starszej osoby powinien uwzględniać jego wpływ na funkcje poznawcze. Należy unikać tych o działaniu cholinolitycznym (np. trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych), leków przeciwhistaminowych, benzodiazepin, większości stabilizatorów nastroju (lit, kwas walproinowy, karbamazepina), większości neuroleptyków, leków narkotycznych. Często jednak lekarze, nie mając alternatywy, muszą podjąć decyzję o podaniu leku z wymienionych grup. W przypadku leków przeciwpsychotycznych arypiprazol powinien być rozważany jako lek pierwszego wyboru.

Wyniki badań wskazują, że arypiprazol należy uznać za lek bezpieczny i skuteczny w grupie osób w podeszłym wieku. Najczęstsze działania niepożądane to pobudzenie, niepokój, nadmierna senność [31]. Istotne jest, że czynnik wieku nie wpływa na parametry farmakokinetyczne leku. Arypiprazol wykazuje wysoką skuteczność i korzystniejszy niż inne leki profil bezpieczeństwa, powoduje mniej zaburzeń ze strony układu pozapiramidowego czy objawów nadmiernego uspokojenia. Arypiprazol nie posiada wyraźnego działania cholinolitycznego, które może być odpowiedzialne za pogorszenie zarówno funkcji poznawczych, jak i problemy z oddawaniem moczu (szczególnie u mężczyzn), zaparcia czy nasilenie zaburzeń świadomości.

W badaniach klinicznych obejmujących populację osób powyżej 65. roku życia ze schizofrenią arypiprazol w porównaniu z placebo znacząco wydłużał czas do nawrotu i poprawiał punktację w skali PANSS [32]. Lek ten wykazywał podobną skuteczność jak olanzapina mierzoną za proca skali PANSS, jednak w odróżnieniu od olanzapiny nie powodował wzrostu masy ciała ani pogorszenia profilu lipidowego i wzrostu stężenia glukozy [33]. U 70% pacjentów po zmianie leku na arypiprazol obserwowano poprawę objawów chorobowych, redukcji uległy objawy niepożądane wywoływane przez dotychczasowe leczenie: późne dyskinezy, hipotonia ortostatyczna, wzrost masy ciała, nadmierna sedacja [34]. Stosując arypiprazol u starszych osób, należy jednak uważać na przypadkowe uszkodzenia ciała (niezwiązane z nadmierną sennością) czy większe ryzyko występowania zapalenia oskrzeli. Arypiprazol może także powodować zaburzenia pozapiramidowe. Wykazuje też wysoką skuteczność i dobry profil bezpieczeństwa w leczeniu manii u pacjentów w podeszłym wieku [35]. Zamiana leczenia na arypiprazol może redukować niepożądane objawy ruchowe, a co za tym idzie – poprawiać funkcjonalność [36].

W grupie pacjentów w podeszłym wieku leki przeciwpsychotyczne są bardzo często stosowane poza wskazaniami [37]. Szczególnym problemem klinicznym jest terapia pacjenta z zaburzeniami zachowania, zaburzeniami psychotycznymi, majaczeniem towarzyszącym otępieniu. Niestety, pomimo ostrzeżeń o zwiększonym zagrożeniu występowania incydentów naczyniowo-mózgowych, lekarze, nie mając często alternatywy, decydują się na zastosowanie leku przeciwpsychotycznego. Dokonując wyboru, należy się bezwzględnie kierować profilem działań niepożądanych leku. Arypiprazol może być także stosowany jako lek pierwszego rzutu w leczeniu majaczenia, które stanowią częsty problem w czasie hospitalizacji starszych osób. Przegląd literatury i badań klinicznych wskazuje, że arypiprazol wykazuje skuteczność porównywalną z innymi lekami przeciwpsychotycznymi, tj. haloperidolem, olanzapiną, risperidonem. Ma jednak zdecydowanie lepszy profil bezpieczeństwa [38].

Podsumowując, arypiprazol stanowi ważną alternatywę dla innych leków przeciwpsychotycznych w leczeniu zaburzeń psychicznych u osób starszych. W analizie porównawczej wykazuje wysoką skuteczność, nie gorszą niż haloperidol, olanzapina, risperidon w leczeniu objawów zaburzeń zachowania towarzyszących otępieniu (psychoza, zaburzenia nastoju, agresja) i znacznie korzystniejszy profil bezpieczeństwa.

Wnioski

Ze względu na unikatowy mechanizm działania arypiprazol nie pogarsza, a nawet może poprawiać funkcje poznawcze i nasilać neurogenezę. Arypiprazol ma właściwości przeciwpsychotyczne, w dużych dawkach poprawia objawy negatywne, wykazuje działania przeciwmaniakalne, przeciwdepresyjne, przeciwlękowe. Korzystnie wpływa na leczenie stanów majaczeniowych, szczególnie hipokinetycznych, ADHD. Jest lekiem o bardzo korzystnym profilu bezpieczeństwa, najczęstszymi objawami niepożądanymi są akatyzja, bóle głowy, senność, w większych dawkach zaburzenia pozapiramidowe. Arypiprazol jest zarejestrowany w leczeniu choroby afektywnej jednobiegunowej typu I i schizofrenii u dzieci i młodzieży w wieku powyżej odpowiednio 13 i 15 lat. To dobry wybór w przypadku leczenia pacjentów w wieku podeszłym (> 65 lat), w przypadku zaburzeń zachowania towarzyszących otępieniu jest lekiem wyróżniającym się bezpieczeństwem, nie pogarsza funkcji poznawczych. Arypiprazol jest także skuteczny w opanowywaniu stanów majaczenia i pobudzenia. W celu zmniejszenia ryzyka działań niepożądanych leczenie należy zaczynać od jak najmniejszej dawki, a następnie stopniowo ją zwiększać. Można także rozważyć podawanie dawki dobowej w mniejszych dawkach podzielonych [31].

Piśmiennictwo: