Wczesnośredniowieczna koncepcja funkcji mózgu Nemezjusza z Emezy
Streszczenie
Mózg jest unikalnym narządem intrygującym uczonych od czasów najdawniejszych. Na przestrzeni dziejów istniały liczne, nierzadko zaskakujące wyobrażenia i teorie dotyczące jego struktury i funkcji. Prezentowany artykuł przybliża stworzoną na przełomie IV i V wieku teorię Nemezjusza z Emezy, która przez niemal tysiąc lat kształtowała wyobrażenia ludzi Średniowiecza na temat budowy i czynności mózgu. Intrygujący obraz trzech komór mózgowych powiązanych z określonymi sferami życia psychicznego człowieka pojawia się często w ikonografii europejskiej począwszy od XI wieku, aż do narodzin nowożytnej anatomii w szesnastym stuleciu. Wierzono wówczas, iż zmysły lokują się w komorze przedniej, rozum wypełnia środkową, pamięć natomiast mieści się w tylnej komorze mózgu. Oryginalne hipotezy patofizjologiczne towarzyszące teorii komorowej warte są również analizy i komentarza z perspektywy dzisiejszej wiedzy neurologicznej. Niniejsze opracowanie - po raz pierwszy w języku polskim, poddaje krytycznej ocenie teorię komór mózgu bazując na łacińskim tłumaczeniu dzieła Nemezjusza De natura hominis. Artykuł nakreśla również, istotne dla zainteresowanych historią neurologii, filozoficzne i kulturowe tło ówczesnych rozważań anatomicznych.
Słowa kluczowe: mózgNemezjusz z Emezykomory mózguhistoria anatomii
Referencje
- Breasted JH. The Edwin Smith surgical papyrus. University of Chicago Press, Chicago 1930.
- Gross CG. Brain, vision, memory. Tales in the history of neuroscience. MIT Press, Cambridge 1998.
- Brandt-Rauf PW, Brandt-Rauf SI. History of occupational medicine: relevance of Imhotep and the Edwin Smith papyrus. Brit J Industrial Med. 1987; 44: 68–70.
- Huffman C. Alcmaeon. Stanford encyclopedia of philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University Press, Stanford 2017.
- Franco N. Animal experiments in biomedical research: a historical perspective. Animals. 2013; 3(1): 238–273.
- Calcidius, Comment. in Plat. "Tim." p. 368, ed. Fabr.
- von Staden H. (ed. trans.). Herophilos: the art of medicine in early Alexandria. Cambridge University Press, Cambridge 1989.
- Hornblower S, Spawford A. Herophilos. The Oxford classical dictionary. Oxford University Press, New York 1999.
- Wills A. Herophilus, Erasistratus, and the birth of neuroscience. The Lancet. 1999; 354(9191): 1719–1720.
- Rocca J. Galen on the brain: anatomical knowledge and physiological speculation in the second century AD. Stud Anc Med. 2003; 26: 1–313.
- Motta B. Nemesius of Emesa. In: Gerson (Hrsg.): LP. ed. The Cambridge history of philosophy in late antiquity. Band 1, Cambridge University Press, Cambridge 2010.
- Morani M. A Teubner of Nemesius. Oxford University Press, New York 1989: 39–40.
- Papaioannou S. Michael Psellos: rhetoric and authorship in Byzantium. Cambridge University Press, Cambridge 2013.
- Pietsch E. Die "Chronographia" des Michael Psellos: Kaisergeschichte, Autobiographie und Apologie. Wiesbaden 2005.
- Blowers PM. Gentiles of the soul: maximus the confessor on the substructure and transformation of human passions. Journal of Early Christian Studies. 1996; 4(1): 57–85.
- A modern edition of this text is John of Damascus, De fide orthodoxa (versions of Burgundio and Cerbanus), ed EM Buytaert, 1955.
- Finger S. Origins of neuroscience: a history of explorations into brain function. Oxford University Press, Ne York 2001.
- van der Eijk P. Nemesius of Emesa and early brain mapping. The Lancet. 2008; 372(9637): 440–441.
- Rist JM. Pseudo-ammonius and the soul/body problem in some platonic texts of late antiquity. Am J Philosophy. 1988; 109(3): 402–415.
- Nemesius of Emesa, Premnon Physicon a N. Alfano in Latinum translatus, ed. K Burkhardt (Leipzig: Teubner 1917) [an edition of the eleventh-century Latin translation made by Alphanus of Salerno in c1080]. 1080.
- Hajdu SIA. Note from history: discovery of the cerebrospinal fluid. Ann Clin Lab Sci. 2003; 33(3): 334–336.
- Panteleakos G, Poulakou-Rebelakou E, Koutsilieris M. Anatomy and physiology in the work of Nemesius of Emesa. Acta Med Hist Adriat. 2013; 11(2): 319–28.
