PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA

Przegląd piśmiennictwa

1. Tjensvoll A.B., Lauvsnes M.B., Hirohata S. i wsp. Migraine in patients with systemic lupus erythematosus is associated with reduced cerebral grey matter volume but not with measures of glial activation or anti-NR2 or anti-P antibodies. Eur. J. Neurol. 2016; 23: 780–786.

Migrena często występuje u chorych z toczniem rumieniowatym układowym (SLE, systemic lapus erythematosus). Patogeneza migreny jest nadal słabo poznana. Obecnie uważa się, że jest konsekwencją nieprawidłowej pobudliwości neuronów. U chorych z SLE próg dla napadów migrenowych jest obniżony z powodu współistnienia strukturalnych nieprawidłowości mózgu bądź aktywności biomarkerów związanych z bólem głowy.

Do badania zakwalifikowano 67 pacjentów z rozpoznanym SLE oraz grupę kontrolną dopasowaną pod względem wieku i płci. Objętości istoty szarej i białej oszacowano na podstawie badań rezonansu magnetycznego mózgowia. Przeciwciała Anty-NR2, anty-P i białko S100B oznaczano w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Na podstawie analizy regresji uzyskano następujące wyniki. Większa objętość istoty szarej u chorych na SLE obniżała globalnie ryzyko bólu głowy (iloraz szans [OR, odds ratio] 0,98; p = 0,048), a w szczególności migreny (OR 0,95; p = 0,004). Większa objętość istoty białej u pacjentów z SLE zwiększała ryzyko migreny (OR 1,04; p = 0,007). Wyników tych nie potwierdzono u osób zdrowych. Nie wykazano związku między bólami głowy u pacjentów z SLE a oznaczonymi w płynie mózgowo-rdzeniowym przeciwciałami (anty-NR2 i anty-P) i białkiem S100B.

W podsumowaniu autorzy podkreślają, że u chorych z SLE i migrenowymi bólami głowy stwierdza się rozsiane obszary zmniejszenia objętości istoty szarej w porównaniu z pacjentami bez migreny.

Wyniki badania nie tłumaczą patogenezy zwiększonej częstotliwości migreny u chorych na SLE.

2. Giffroy X., Maes N., Albert A. i wsp. Multimodal evoked potentials for functional quantification and prognosis in multiple sclerosis. BMC Neurol. 2016; 16: 83.

Obecnie nie ma biomarkerów czynnościowych dla chorych na stwardnienie rozsiane (MS, multiple sclerosis) obciążonych wysokim ryzykiem szybkiego postępu niesprawności. Celem eksperymentu było zbadanie przydatności multimodalnych potencjałów wywołanych w monitorowaniu przebiegu choroby oraz identyfikowaniu pacjentów narażonych na jej niekorzystną ewolucję.

U 100 chorych z SM wykonano badanie multimodalnych potencjałów wywołanych na początku próby i po około 6 latach; oceny klinicznej dokonano na podstawie rozszerzonej skali niewydolności ruchowej (EDSS, Expanded Disability Status Scale). W badaniu wykorzystano współczynnik korelacji Spearmana do oceny wyników multimodalnych potencjałów wywołanych i objawów klinicznych. Przy użyciu regresji logistycznej oszacowano wartość prognostyczną wyjściowych danych elektrofizjologicznych dla EDSS, rocznego postępu EDSS i ryzyka pogorszenia w EDSS. Korelacje między wynikami potencjałów wywołanych i EDSS były istotne statystycznie (0,33 ≤ rS < 0,67; p < 0,001). Wyjściowa całkowita ocena potencjałów wywołanych i w EDSS była istotnym predyktorem (p < 0,0001) progresji EDSS po 6 latach. Wyjściowa ocena potencjałów wywołanych okazała się niezależnym predyktorem rocznego postępu w EDSS (p < 0,001) i ryzyka postępu niesprawności w czasie (p < 0,005). Na podstawie ustalenia krzywych ROC (ang. receiver operating characteristic curve) autorzy określili punkt odcięcia całkowitej oceny potencjałów wywołanych w celu identyfikacji pacjentów obciążonych wysokim ryzykiem progresji niesprawności potwierdzonym przez dodatnie wartości predykcyjne od 70%.

Powyższe badanie potwierdza koncepcję, że multimodalne potencjały wywołane w połączeniu z badaniem rezonansu magnetycznego mogą być komplementarnym narzędziem prognostycznym u chorych na SM.

3. Altinoz M.A., Ozcan E.M., Ince B. i wsp. Hemoglobins as new players in multiple sclerosis: metabolic and immune aspects. Metab. Brain. Dis. 2016; 31: 983–992.

Badania naukowe i obserwacje kliniczne z ostatnich lat wskazują, że hemoglobiny mogą ogrywać ważną rolę w patogenezie stwardnienia rozsianego (MS, multiple sclerosis). Wyniki te można podsumować następująco: 1) erytrocyty chorych na SM charakteryzują się większą kruchością, wolna hemoglobina uszkadza barierę krew–mózg, zasadowe białko mieliny promuje nadmierne gromadzenie żelaza i stan zapalny; 2) wolna hemoglobina może również aktywować reakcje zapalne za pośrednictwem receptora TLR4, obecnego w mikrogleju i innych immunocytach; 3) hemoglobiny ulegają ekspresji w komórkach nerwowych, w tym neuronach dopaminergicznych; ponadto w badaniach wykazano, że hemoglobiny ulegają ekspresji również w astrocytach i oligodendrogleju; 4) nadekspresja hemoglobiny w komórkach nerwowych powoduje nadmierną regulację w obrębie kompleksów mitochondrialnych podjednostek I–V. Porównanie proteomu mitochondrialnego u osób zdrowych i u pacjentów z SM ujawniło tylko cztery zróżnicowane ekspresje białek, w tym łańcucha beta-hemoglobiny; 5) analiza mikromacierzy 8300 genów w monocytach bliźniąt z/bez SM wykazała różnice w 25 genach, kodujących między innymi łańcuchy alfa- i beta-globlin; 6) skupiska genów beta- i alfa-globiny znajdują się w obrębie regionów chromosomowych 11p15.5 i 16p13.3.

Na podstawie tych obserwacji autorzy sugerują, że wolna hemoglobina uwalniana z uszkodzonych erytrocytów jest szkodliwa, natomiast hemoglobiny wewnątrzkomórkowe w komórkach nerwowych wykazują działanie ochronne w SM. Wnioski wysunięte na podstawie analizy genomu mogą tłumaczyć rolę „milczących” wariantów hemoglobiny, które mogą obniżać funkcję ochronną wewnątrzkomórkowych hemoglobin i zarazem zwiększać ryzyko SM. W przypadku braku takich wariantów abberacje w obrębie mechanizmów translacyjnych i potranslacyjnych, kontrolujących syntezę hemoglobin, znajdujących się w neuronach, mogą także zwiększyć podatność na SM. Alternatywnie takie warianty genetyczne mogą zakłócać metabolizm przeciwzapalnych hemorfin.

4. Grimm M.O., Mett J., Hartmann T. The impact of vitamin e and other fat-soluble vitamins on Alzheimer’s disease. Int. J. Mol. Sci. 2016; 17: 1785.

Choroba Alzheimera (AD, Alzheimer disease) jest najpowszechniejszą przyczyną otępienia w populacji osób starszych i dotyczy obecnie około 46 mln ludzi na świecie. Histopatologicznie AD charakteryzuje się występowaniem zewnątrzkomórkowych blaszek amyloidowych składających się z agregowanego beta-amyloidu i wewnątrzkomórkowego zwyrodnienia neurofibrylarnego, z obecnością agregatów białka tau związanego z mikrotubulami. Beta-amyloid pochodzi z rozpadu prekursora beta-amyloidu spowodowanego przez enzymy zwane sekretazami, które pozostają pod silnym wpływem środowiska lipidowego. Zmniejszone stężenie niektórych witamin w osoczu chorych na AD może wpływać na patogenezę tej choroby. W publikacji autorzy skoncentrowali się na znaczeniu witaminy E i innych witamin lipofilnych (A, D i K) oraz podsumowali aktualną wiedzę na temat ich wpływu na mechanizmy molekularne, funkcje poznawcze i ryzyko AD.

5. Ye R., Shen T., Jiang Y. i wsp. The relationship between parkinson disease and brain tumor: a meta-analysis. PLoS One 2016; 11: e0164388.

Autorzy publikacji przeprowadzili metaanalizę w celu wyjaśnienia relacji między chorobą Parkinsona (PD, Parkinson disease) a występowaniem guzów mózgu. Przeglądu piśmiennictwa dokonano, wykorzystując informacje z następujących baz: PubMed, Embase, ScienceDirect i CBM, które ukazały się przed lutym 2016 roku. Kryteria włączenia do analizy spełniło 8 badań z udziałem 329 276 osób. Zbiorczy iloraz szans wyniósł 1,51 (95-proc. przedział ufności [CI, confidence interval] 1,21–1,89), wskazując, że PD zwiększa ryzyko guza mózgu. Występowanie guza mózgu było znacząco częstsze po rozpoznaniu PD (OR 1,55, 95% CI 1,18–2,05), nie było natomiast istotne statystycznie częstsze przed rozpoznaniem PD (OR 1,21, 95% CI: 0,93–1,58). Analizy podgrup wykazały, że różnice między płciami, różnice etniczne i charakter nowotworu nie mają większego wpływu na związek współwystępowania guza mózgu i PD.

6. Hung Y., Chao T.F., Liu C.J. i wsp. Is an oral anticoagulant necessary for young atrial fibrillation patients with a CHA2DS2-VASc score of 1 (men) or 2 (women)? J. Am. Heart Assoc. 2016; 5: e003839.

W najnowszych badaniach wykazano, że włączenie doustnych antykoagulantów należy rozważyć u chorych z migotaniem przedsionków i obciążonych jednym z czynników ryzyka, z uwzględnieniem płci. Ponieważ wiek jest ważnym czynnikiem ryzyka wystąpienia udaru niedokrwiennego mózgu, to strategie stosowane w prewencji udaru mogą być odmienne u chorych w różnych grupach wiekowych. Celem pracy było zbadanie, czy istnieje wskazanie do stosowania doustnych antykoagulantów u pacjentów w wieku 20–49 lat z migotaniem przedsionków i jednym punktem w przypadku mężczyzn lub dwoma w przypadku kobiet w skali CHA2DS2-Vasc. Korzystając z bazy danych Tajwańskiej Narodowej Ochrony Zdrowia, 7374 mężczyzn z migotaniem przedsionków i jedynym punktem w skali CHA2DS2-Vasc, 4461 kobiet z migotaniem przedsionków i dwoma punktami w skali CHA2DS2-Vasc oraz wszystkich chorych bez terapii przeciwzakrzepowej podzielono na trzy grupy ze względu na wiek.

W grupie mężczyzn w wieku 20–49 lat z jedynym punktem w skali CHA2DS2-Vasc ryzyko wystąpienia udaru niedokrwiennego mózgu wyniosło 1,30% w skali roku i wahało się od 0,94% u osób z nadciśnieniem tętniczym do 1,71% u osób z zastoinową niewydolnością serca. Wśród kobiet w wieku 20–49 lat z dwoma punktami w skali CHA2DS2-Vasc ryzyko wystąpienia udaru niedokrwiennego mózgu wyniosło 1,40% w skali roku i wahało się od 1,11% u osób z nadciśnieniem tętniczym do 1,67% u osób z zastoinową niewydolnością serca.

W podsumowaniu autorzy postulują, że u chorych (z uwzględnieniem płci) z migotaniem przedsionków i obciążonych jednym z czynników ryzyka należy rozważyć zastosowanie doustnych antykoagulantów, innych niż antagoniści witaminy K, w profilaktyce udaru niedokrwiennego mózgu.

Opracował

dr n. med. Paweł Wańkowicz

Katedra i Klinika Neurologii PUM