Książki nadesłane • Books received
„Życie z rakiem. Jadowite węże w koszyku”
Zbigniew Wojtasiński
Wydawnictwo Z/W, 2014, stron 320, ISBN: 978-83-933628-8-2
Tę książkę przeczytałem, zanim się ukazała. Kiedy jesienią ubiegłego roku wsiadałem do samolotu, udając się w podróż na drugi koniec świata, zadzwonił do mnie jej Autor z zapytaniem, czy nie chciałbym na nią „zerknąć”. Szybko włączyłem laptop, aby odebrać tekst, i w ten sposób zapewniłem sobie pasjonującą lekturę w czasie trwającej niemal dobę podróży. Swoje pierwsze uwagi oraz propozycje korekt i uzupełnień przekazałem zaraz po przylocie, a pozostałe — już po powrocie do kraju. Po ukazaniu się książki poleciłem ją moim bliskim i znajomym, którzy podzielili moje zafascynowanie. Książka została później obsypana wyróżnieniami i stała się bestsellerem; w końcu nowotwory to temat interesujący nie tylko profesjonalistów.
Zbigniewa Wojtasińskiego, dziennikarza Polskiej Agencji Prasowej i filozofa, poznałem kilka lat wcześniej, był On bowiem od samego początku wiernym słuchaczem organizowanej przeze mnie Letniej Akademii Onkologicznej dla dziennikarzy. Widziałem Go zawsze blisko wykładowców, którym po zakończeniu wystąpień często zadawał ciekawe pytania, notując wszystko skrzętnie w swoim laptopie i przekazując natychmiast do redakcji. Zdarzało się, że relacje z naszych sesji ukazywały się w mediach już następnego dnia. Jeszcze wcześniej poznałem Jego prasowe artykuły — najpierw w dzienniku „Rzeczpospolita”, a następnie w tygodniku „Wprost”. Przedmiotem Jego zawodowych zainteresowań zawsze była nauka, a w szczególności medycyna. Od wielu lat uczestniczył w największych kongresach medycznych i relacjonował przedstawiane tam ważne naukowe doniesienia. Nie poprzestawał jednak na tym — rozmawiał z dziesiątkami lekarzy i pacjentami z całego świata, aby uzyskać ich opinie na temat postępów w medycynie oraz zweryfikować naukową wartość kongresowych doniesień i publikacji. To właśnie te rozmowy zainspirowały Go do napisania książki o raku i nadały jej osobisty charakter.
Ta 320-stronicowa książka to zbiór kilkunastu felietonów poświęconych znanym i nieznanym ludziom, którzy dzielnie i często z ogromnym trudem zmagali się z chorobą nowotworową i otwarcie o tym mówili. Wiele miejsca poświęcono także ich lekarzom oraz naukowcom zajmującym się badaniami podstawowymi w onkologii. Te fascynujące historie, często oparte na bezpośrednich relacjach Autora z opisywanymi postaciami, przeplatane są najważniejszymi osiągnięciami w walce z rakiem w ostatnich kilkudziesięciu latach. Ten sposób narracji, pokazujący sukcesy i porażki onkologii oczami tych, którzy zetknęli się z nowotworami jako pacjenci lub lekarze, wciąga czytelnika i nie pozwala mu oderwać się od lektury. Autor jest uważnym obserwatorem tych wydarzeń oraz interpretuje je w sposób rzetelny i profesjonalny, a równocześnie jakby beznamiętny, pozbawiony częstej w podobnych opracowaniach nadmiernej emocji i przesady. Opisywane historie oraz wydarzenia zawierają mnóstwo ciekawych anegdot i nieznanych faktów, co dodaje książce dodatkowego kolorytu. Dla mnie w wielu fragmentach była ona osobistym przeżyciem, ponieważ niektórzy jej bohaterowie — zarówno polscy, jak i zagraniczni — to moi koledzy i partnerzy w badaniach naukowych.
Książka ma dwuczłonowy tytuł: „Życie z rakiem. Jadowite węże w koszyku”. Jego pierwsza część odnosi się do powiększającej się liczby osób, które chorują lub chorowały na raka i żyją z tą chorobą — często wiele lat, bo nowotwory coraz bardziej stają się schorzeniem przewlekłym, takim jak cukrzyca czy nadciśnienie. „Jadowite węże” to najpewniej odniesienie do czającego się zagrożenia, które jednak można ujarzmić, trzymając je w zamknięciu. Podobne przesłanie niosą tytuły innych rozdziałów — „Rak w odwrocie”, „Cuda bez cudu”, „Zdumiewające efekty” czy „Zdążyć przed rakiem”. Jest to zatem książka optymistyczna, pokazująca ogromny postęp w onkologii, choć niewiele opisywanych w niej historii chorych zakończyło się szczęśliwie.
Najpewniej po tę książkę sięgną głównie chorzy na nowotwory i ich rodziny, dla których zawarty w niej optymizm, choć wyrażony spokojnie i bez niepotrzebnych złudzeń, jest szczególnie ważny. Pokazuje ona bowiem nie tylko możliwości skutecznej walki z chorobą nowotworową, ale także drogi do zmniejszenia zagrożenia i uniknięcia fałszywych ścieżek. Co ważne, Autor obala w niej także szereg funkcjonujących w społeczeństwie i bardzo szkodliwych mitów związanych z nowotworami.
Drugą dużą grupą czytelników będą zapewne osoby zajmujące się profesjonalnie onkologią, w tym zwłaszcza lekarze. Polecam im gorąco tę ważną i ciekawą lekturę, która nie tylko dostarcza wielu frapujących i nieznanych informacji, ale także pozwala spojrzeć na nasz zawód w znacznie szerszej, społecznej i psychologicznej, a momentami filozoficznej perspektywie.
Prof. dr hab. n. med. Jacek Jassem
Klinika Radioterapii i Onkologii
Gdański Uniwersytet Medyczny
e-mail: jjassem@gumed.edu.pl
Książki nadesłane • Books received
„Kompendium chirurgii onkologicznej”
Red. Arkadiusz Jeziorski; współpraca Piotr Rutkowski
Gdańsk: Via Medica, 2014, stron 425, ISBN 978-83-7599-760-6
Leczenie chirurgiczne nowotworów złośliwych jest częścią interdyscyplinarnej koncepcji. Rola zespołowego leczenia rośnie ze względu na dynamiczny rozwój specjalizacji, zarówno w aspekcie diagnostycznym (radiologia, histopatologia), jak i terapeutycznym (onkologia kliniczna, chirurgia, radioterapia). Poza pytaniami ściśle specjalistycznymi u podstaw współpracy znajdują się również elementy strukturalne i ekonomiczne. Ta koncepcja zawiera również pytania o to, kto powinien być leczony w ośrodkach chirurgii ogólnej, a kto w ośrodkach wysokospecjalistycznych, uniwersyteckich i centrach onkologicznych. Pełnej jasności wymaga optymalizacja kolejności leczenia: chirurgicznego, chemioterapeutycznego i radioterapeutycznego. Nie do przecenienia jest również ocena wyników leczenia, które powinny odbiegać od przeciętnej w górę. Bardzo istotna jest technika chirurgiczna, i tutaj szkolenie powinno być monitorowane. Błędy w technice chirurgicznej są często nieodwracalne.
Leczenie chirurgiczne nowotworów jest najważniejszym postępowaniem w jednostkach onkologicznych ograniczonych do narządu. Postęp w wielu dyscyplinach onkologicznych umożliwia w ograniczonych przypadkach (takich jak przerzuty do wątroby, płuc i ograniczonych zmian w otrzewnej) uzyskanie wyleczenia. Granica pomiędzy operacją radykalną a paliatywną jest płynna. Radykalny zabieg chirurgiczny polega na całkowitym usunięciu nowotworu w granicach tkanek zdrowych w trzech wymiarach: bliższym, dalszym, obwodowym (R0). Dzięki leczeniu wielodyscyplinarnemu procent leczenia chirurgicznego radykalnego (R0) można podnieść nawet o kilkanaście punktów. Można to uzyskać dzięki wnikliwej współpracy z nowoczesną diagnostyką radiologiczną i histopatologiczną. Zasady chirurgii onkologicznej i doświadczenie chirurga mogą być realizowane przy pomocy miniinwazyjnej chirurgii (MIC). Do chwili obecnej nie udowodniono, że MIC poprawia wyniki leczenia onkologicznego. Istnieje przy tym ryzyko, że nieudana operacja metodą MIC i związana z tym konieczność powrotu do klasycznej metody może pogorszyć wyniki leczenia. Metoda ta zapewnia jednak lepszy komfort pooperacyjny i szybszą rehabilitację chorych. Ocena marginesów wyciętego nowotworu wymaga ścisłej współpracy pomiędzy histopatologiem a chirurgiem już w czasie operacji, a może w szczególności po niej. Chodzi tutaj o ocenę marginesów (czy nowotwór został usunięty w całości i czy taka szansa istnieje). Dokładna wymiana poglądów pomiędzy chirurgiem a histopatologiem, wspólne opracowanie zasad oznakowania usuniętych tkanek są nie do przecenienia. Dokładna ocena histopatologiczna jest podstawą do leczenia uzupełniającego (radio- i chemioterapii). Postęp, który się tutaj zaznaczył i dalej dynamicznie się rozwija, to np.: koncepcja węzła wartowniczego, obejmująca coraz więcej narządów.
Bezdyskusyjne jest unikanie rozsiewu nowotworu w trakcie operacji. W tym celu zasady powinny być następujące:
Wczesne podwiązanie naczyń żylnych i chłonnych.
Wczesne zamknięcie światła przewodu pokarmowego w jego części bliższej i dalszej w stosunku do guza.
Płukanie jamy brzusznej i odcinków przewodu pokarmowego (niektórzy stosują tutaj cytostatyki).
W czasie operacji należy dążyć do usunięcia pojedynczych przerzutów. Poprawia to wyraźnie wyniki leczenia.
Niezależnie od zasady dążenia do radykalnej operacji (całkowitego wycięcia) musimy, niestety, często się liczyć z tzw. operacją paliatywną (gdy nie możemy usunąć nowotworu w całości). Pytanie, które stawia sobie chirurg, to: czy poprawimy jakość życia, czy też odwrotnie? Czy w wyniku tej operacji chory ma szansę na leczenie adiuwantowe?
Chirurg onkolog jest ONKOLOGIEM, który potrafi nie tylko wykonać operację perfekcyjnie, ale również docenia innych specjalistów i potrafi z nimi współpracować, w pełni doceniając pozachirurgiczne metody. Jest mediatorem w zespole wielodyscyplinarnym. Musi posiadać głęboką wiedzę o możliwościach i ograniczeniach tzw. niechirurgicznych metod. Obcowanie z nowotworami genetycznie silnie obciążonymi wymaga od niego znajomości genetyki i biologii nowotworu. Wiedzę tę powinien pozyskiwać poprzez ustawiczną wymianę poglądów z odpowiednimi specjalistami. Wskazania do profilaktycznego usuwania narządów (np. piersi, jelita grubego i jajników) to nie tylko technika chirurgiczna, ale również wielodyscyplinarna współpraca, której nieodłączną częścią powinien być psycholog. Chirurg onkolog jest najbardziej kompetentny we wdrażaniu nowych metod chirurgicznych, takich jak: radioterapia śródoperacyjna, wspomniane już MIC, HIPEC i inne.
Według Greama Postona — Prezesa Europejskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej współpraca interdyscyplinarna (MDT) poprawia znacznie wyniki leczenia (20%) i jednocześnie optymalizuje koszty.
Według statystyk zachodnich (polskich nie znamy) 60% nowotworów można wyleczyć samą chirurgią. Należy wyraźnie określić, co może być diagnozowane i leczone przez ośrodki prywatne, szpitale ogólne, centra onkologiczne i uniwersyteckie. Kompendium jest dobrym przykładem współpracy ośrodków onkologicznych z uniwersyteckimi. Onkologia nie jest już specjalizacją wąskiego grona zainteresowanych, ale przedmiotem działania każdego lekarza. Współpraca chirurgów z lekarzami podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) nie tylko zwiększa szansę na wcześniejsze wykrycie nowotworu. Lekarz POZ powinien doradzać choremu, gdzie może uzyskać najbardziej kompetentną pomoc, z kolei chirurgowi powinno zależeć na tej współpracy, ponieważ to od tego lekarza kierowani są pacjenci. Bardzo ważna jest tutaj strategia opracowana przez NFZ. Wiadomo, że odpowiednio kierowane pieniądze w służbie zdrowia to takie, które wymuszają jakość leczenia. Współpraca z lekarzem POZ na poziomie wstępnej diagnostyki oraz opieki po leczeniu i opieki terminalnej powinna znacznie opróżnić korytarze szpitalne, często okupywane przez chorych w celu wykonania badań podstawowych (proste badanie kliniczne, usg, kolonoskopia, rtg, badanie krwi).
Kompendium chirurgii onkologicznej napisane jest przez wybitnych specjalistów – onkologów z ośrodków onkologicznych i uniwersyteckich. Współpraca między tymi ośrodkami powinna się stale rozwijać, gdyż każda z tych instytucji ma wiele do wniesienia. Pierwsze dwa rozdziały poświęcone są epidemiologii i diagnostyce i są skierowane do wszystkich lekarzy. Część trzecia skierowana jest przede wszystkim do chirurgów i specjalistów pozachirurgicznych. Zawiera opis najważniejszych zabiegów chirurgicznych, radioterapeutycznych i wskazań do chemioterapii. Jest to rozdział o strategii i taktyce leczenia onkologicznego. Czwarty rozdział, pt. „Inne aspekty chirurgii onkologicznej” porusza problem najnowocześniejszych metod leczenia, wdrażanych w najwybitniejszych ośrodkach onkologicznych na świecie. Skierowany jest przede wszystkim do ośrodków uniwersyteckich i centrów onkologii. Tematy tu poruszane powinny być wdrażane przez zespoły wybitnych specjalistów. Kolejność ich wdrażania powinna być następująca: opracowanie zagadnienia, przeszkolenie w ośrodkach już dysponujących doświadczeniem w tym zagadnieniu, uzgodnienia z NFZ, i dopiero na końcu — zakup cennej aparatury.
Kompendium chirurgii onkologicznej rozszerza wiedzę na temat komplikującego się z dnia na dzień procesu diagnostyki i leczenia onkologicznego, u którego podstaw leży walka o poprawę wyników leczenia, tzn. przeżycia i jakości życia. Lekarze POZ, pracujący prywatnie i w szpitalach powiatowych, potrzebują zwięzłego źródła informacji, co może w wielu przypadkach uchronić ich przed popełnieniem pomyłki. Jest to również podręcznik skierowany do studentów, którzy potrzebują jasnego spojrzenia na szeroko pojęty problem onkologii.
Gratuluję profesorom Arkadiuszowi Jeziorskiemu i Piotrowi Rutkowskiemu efektów, jakie osiągnęli poprzez stworzenie Kompendium chirurgii onkologicznej.
Jednocześnie polecam je wszystkim lekarzom. Kompendium to powinno znajdować się w ich podręcznej bibliotece.
Prof. dr hab. n. med. Paweł Murawa
Specjalista chirurgii ogólnej i onkologicznej oraz organizacji ochrony zdrowia
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego
Wielkopolskie Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Poznaniu
e-mail: pawel.murawa@wco.pl
Książki nadesłane • Books received
„Węzeł chłonny wartowniczy”
Red. Arkadiusz Jeziorski; współpraca: Piotr Rutkowski, Janusz Piekarski, Dawid Murawa
Gdańsk: Via Medica, 2014, stron 288, ISBN 978-83-7599-754-5
Monografia nt. węzła chłonnego wartowniczego (ww) ukazuje się jako pierwszy tom Biblioteki Chirurga Onkologa, redagowanej przez prof. Arkadiusza Jeziorskiego. Jest wspólnym dziełem bardzo licznego (44 osoby) grona autorów — wiodących ekspertów w tej dziedzinie w Polsce, reprezentujących wszystkie duże ośrodki onkologiczne. Można więc ją uznać za podsumowanie wiedzy na ten temat w naszym kraju.
Doskonała jest pierwsza część dzieła — „Zagadnienia ogólne”. Nie zabrakło w niej nawet dwóch tekstów nt. historii badań nad układem chłonnym i historii badań nad koncepcją węzła chłonnego wartowniczego, co autor tej recenzji podkreśla z subiektywnym ukontentowaniem. Pozostałe — nt. tworzenia się przerzutów do węzłów, patofizjologii i diagnostyki patomorfologicznej powinny zainteresować nawet tych, którzy nigdy nie będą w swej praktyce zajmować się wykonywaniem biopsji ww. Natomiast ostatni — nt. znaczników barwnikowych i radioizotopowych jest obligatoryjny dla tych, którzy będą — niezależnie od lokalizacji narządowej nowotworu.
Kolejna część — „Zagadnienia szczegółowe” omawia w wyczerpujący sposób zabiegi stosowane w poszczególnych lokalizacjach. Ze względu na postępującą specjalizację, nawet w obrębie chirurgii onkologicznej, każdy znajdzie tu zwięzłe kompendium wiedzy i wskazówki dla siebie, choć zapewne nie pogardzi lekturą pozostałych rozdziałów. Tę część należy uznać na obecnym etapie za state of the art, nie zapominając jednak, że od poprzedniego wydania książki minęły zaledwie 4 lata, a już kolejne wydanie uznano za zasadne.
Kolejna część — „Inne aspekty” nawiązuje do innych niż chirurgiczne elementów leczenia skojarzonego — systemowego, radioterapii oraz przedstawia nowe techniki (SNOLL, SPECT), zagadnienia powikłań i bezpieczeństwa personelu. Ostatnia — „Perspektywy” znów, moim zdaniem, powinna zainteresować wszystkich onkologów, nie tylko chirurgów.
Podsumowując — monografia jest lekturą obowiązkową dla tych, którzy stosują, lub przygotowują się do stosowania biopsji węzłów chłonnych wartowniczych w swej codziennej praktyce klinicznej, natomiast jej niektóre rozdziały stanowią wartościowe źródło informacji dla wszystkich zajmujących się leczeniem chorych na nowotwory, niezależnie od specjalizacji.
Prof. Edward Towpik
Redakcja Naukowa
Centrum Onkologii — Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie