WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE

Joanna Malicka1, Dariusz Malicki2, Maria Kurowska1, Marta Dudzińska3, Agata Smoleń4, Anna Oszywa-Chabros1, Jerzy S. Tarach1

1Katedra i Klinika Endokrynologii, Uniwersytet Medyczny, Lublin

2Całodobowy Oddział Terapii Uzależnienia od Alkoholu, Zakład Lecznictwa Odwykowego Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia, Szpital Neuropsychiatryczny, Lublin

3Katedra Interny z Zakładem Pielęgniarstwa Internistycznego, Uniwersytet Medyczny, Lublin

4Katedra i Zakład Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny, Lublin

Depresja, lęk oraz stres u chorych na akromegalię — obserwacje własne

Depression, anxiety and stress in patients with acromegaly — own observations

WSTĘP

Akromegalia jest przewlekłą chorobą prowadzącą do zmiany wyglądu chorych, nadciśnienia, dysfunkcji mięśnia sercowego, zaburzeń oddychania, zaburzeń gospodarki węglowodanowej, wisceromegalii oraz zmian zwyrodnieniowo-wytwórczych w układzie ruchu. Zwiększa też ryzyko rozwoju różnych nowotworów, a w przypadku dużych gruczolaków może być przyczyną pogorszenia widzenia i innych zaburzeń neurologicznych [1, 2].

Bogata symptomatologia akromegalii jest przyczyną pomyłek diagnostycznych i może opóźnić właściwe rozpoznanie [1, 3], a świadomość zachodzących niekorzystnych zmian w wyglądzie, jak też postępujące ograniczenie sprawności ruchowej oraz powikłania, mogą stanowić źródło poważnych obciążeń psychicznych, które pogarszają jakość życia.

CEL PRACY

Celem pracy była ocena częstości występowania depresji, lęku i stresu oraz stopnia ich nasilenia u chorych na akromegalię.

MATERIAŁ I METODY

Badaną grupę stanowiło 44 chorych (15 M; 29 K), w wieku 25–82 lata (średnio 58,5 roku; SD = 10,8), pozostających pod opieką Kliniki Endokrynologii i Przyklinicznej Poradni Endokrynologicznej w Lublinie.

Ocenę zaburzeń przeprowadzono za pomocą skali depresji, lęku i stresu (DASS, Depression Anxiety and Stress Scale) opracowanej przez Lovibonda i Lovibonda w 1995 r. [4]. Analizę statystyczną przeprowadzono w oparciu o oprogramowanie komputerowe Statistica V.10.0. Wartości parametrów mierzonych w skali nominalnej scharakteryzowano za pomocą liczności i odsetka, natomiast w skali ilorazowej za pomocą wartości średniej i odchylenia standardowego. Do wykrycia różnic lub zależności zastosowano test niezależności χ2, przyjęto 5-procentowy błąd wnioskowania.

WYNIKI

Występowanie przynajmniej jednego z trzech zaburzeń stwierdzono u 56,8% chorych, częściej u kobiet (58,6%), niż u mężczyzn (53,3%). Równoczesne występowanie lęku, depresji i stresu podawało 27,3% badanych.

Najczęściej zgłaszano lęk, którego średni poziom wynosił 10,6 punktów. Kolejnym co do częstości występowania zaburzeniem była depresja — średni poziom 8,8 punktu. Nieco rzadziej odnotowano reakcje stresowe — średni poziom 13,8 punktu. Powyższe wyniki przedstawiono na rycinach 1–3.

Rycina 1. Występowanie lęku u chorych z akromegalią

Rycina 2. Występowanie depresji u chorych z akromegalią

Rycina 3. Występowanie stresu u chorych z akromegalią

Wśród mężczyzn najczęściej obserwowano zaburzenia lękowe (46,7%), na drugim miejscu uplasował się stres (40%), najrzadziej obserwowano depresję (u 33,3%). W przypadku kobiet również najczęściej zanotowano lęk (62%), w dalszej kolejności depresję (44,8%) i stres (41,4%). Mimo że depresja, stres i lęk występowały u kobiet częściej niż u mężczyzn, to różnice te nie były istotne statystycznie. Nie stwierdzono także różnic pomiędzy kobietami a mężczyznami w odniesieniu do łagodnej i umiarkowanej oraz ciężkiej i bardzo ciężkiej postaci żadnego z zaburzeń.

Nie stwierdzono istotnych różnic w ciężkości zaburzeń w zależności od wieku chorych w grupie < 60 lat oraz ≥ 60 lat. Bliskie istotności wydaje się być częstsze występowanie depresji u osób starszych (52% pacjentów ≥ 60. roku życia v. 26,3% pacjentów < 60. roku życia; p = 0,08). Na podstawie analizy korelacji stwierdzono, iż pacjenci z zaburzeniami depresyjnymi istotnie częściej zgłaszali lęk (p < 0,001) oraz stres (p < 0,001).

DYSKUSJA

Na podstawie skali DASS Crawford i Henry [5] stwierdzili, że średni poziom lęku w populacji ogólnej wynosi 3,56 punktów, co odpowiada 65. centylowi i jest wartością prawidłową. Prawidłowy średni poziom depresji wynosił 5,55 punktu, a stresu 9,27 punktu. W naszym badaniu średnie poziomy analogicznych zaburzeń były znacznie wyższe, co wskazuje, że chorzy na akromegalię są na nie szczególnie narażeni.

Podobne obserwacje w odniesieniu do wielu chorób przewlekłych opisali także inni badacze [6, 7]. Wyniki omawianego badania można również tłumaczyć przewlekłym charakterem akromegalii, jak też prawdopodobnie dużym dyskomfortem wywołanym zmianą wyglądu i licznymi powikłaniami.

Leczenie akromegalii wywiera pozytywny wpływ na jakość życia pacjentów, ale nie zawsze prowadzi do pełnego ustąpienia objawów. Co więcej, powszechnie przyjęte kryteria wyleczenia opierają się o wskaźniki hormonalne (growth hormone (GH), insulin-like growth factor 1 (IGF-1)) [2], jednak na samopoczucie chorych mają bardzo duży, jeśli nie największy, wpływ czynniki psychopatologiczne, niezależne od parametrów laboratoryjnych, co wykazało wielu badaczy [8, 9]. Wyniki niniejszej pracy również potwierdzają takie obserwacje, bowiem zaburzenia emocjonalne o różnym stopniu nasilenia dotyczyły ponad połowy badanych, niezależnie od ich stanu hormonalnego.

WNIOSKI

1. Akromegalia u ponad połowy chorych prowadzi do lęku, depresji i stresu, które mogą powodować znaczne pogorszenie jakości życia.

2. W ocenie skuteczności leczenia akromegalii, poza czynnikami biochemicznymi i wynikami badań obrazowych, należy zawsze uwzględniać występowanie zaburzeń psychopatologicznych i dążyć do ich usunięcia na drodze psycho- lub farmakoterapii.

3. Autorzy sugerują konieczność wstępnej oceny wszystkich pacjentów z akromegalią przez lekarza POZ i skierowanie osób narażonych na wystąpienie problemów emocjonalnych do specjalistycznych poradni psychologicznych lub psychiatrycznych.

Adres do korespondencji:

dr. n. med. Joanna Malicka

Klinika Endokrynologii Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 4

ul. Jaczewskiego 8, 20–954 Lublin

tel. +48 81 724 46 68

faks: +48 81 724 46 69

e-mail: jdmaliccy@poczta.onet.pl

PIŚMIENNICTWO

1. Kałużny M., Bolanowski M. Acromegaly — a possible cause of diagnostic errors in family doctor`s practice. Fam. Med. Prim. Care Rev. 2009; 11: 173–178.

2. Bolanowski M., Ruchała M., Zgliczyński W. i wsp. Acromegaly — a novel view of the patient. Polish propos al of diagnostics and therapeutic procedure In the light of recent reports. Endokrynol. Pol. 2014; 65: 326–‘331.

3. Bolanowski M., Kałużny M., Jawiarczyk A. Acromegaly — possible diagnostics problems in General Practitioners Office. Fam. Med. Prim. Care Rev. 2010; 12: 317–319.

4. Lovibond P.F., Lovibond S.H. The structure negative emotional states: Comparison of the Depression Anxiety Stress Scales (DASS) with Beck Depression and Anxiety Inventories. Behav. Res. Ther. 1995; 33: 335–343.

5. Crawford J.R., Henry J.D. The depression Anxiety Stress Scales (DASS): Normative data and latent structure In a large non-clinical sample. Br. J. Clin. Psychol. 2000; 42: 111–131.

6. Mushtaq M., Najam N. Depression, anxiety, stress and demographic determinants of hypertension disease. Pak. J. Med. Sci. 2014; 30: 1293–1298.

7. Anagnostis P., Efstathiadou Z.A., Charizopoulou M. i wsp. Psychological profile and quality of life in patients with acromegaly in Greece. Is there any difference with other chronic diseases? Endocrine 2014; 47: 564–571.

8. Geraedts V.J., Dimopoulou Ch., Auer M. i wsp. Health Outcomes in Acromegaly: Depression and Anxiety are Promising Targets for Imroving Reduced Quality of Life. Front Endocr (Lausanne) 2015; 6: 229.

9. Biermasz N.R., van Thiel S.W., Pereira A.M. i wsp. Decreased quality of life in patients with acromegaly despite long-term cure of growth hormone excess. J. Clin. Endocrinol. Metab. 2004; 89: 5369–5376.