WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE

Katarzyna Wójtowicz-Chomicz1, Anna Czeczuk1, Elżbieta Huk-Wieliczuk1, Monika Sałaga-Pylak2, Andrzej Borzęcki2

1Zakład Edukacji Zdrowotnej, Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie, Filia Biała Podlaska

2Katedra i Zakład Higieny, Uniwersytet Medyczny, Lublin

Rozpowszechnienie stosowania leków OTC wśród studentów

The prevalence of OTC drugs among students

WSTĘP

OTC to skrót z języka angielskiego — over-the-counter — są to leki wydawane bez konsultacji z lekarzem, do ich zakupu nie jest wymagana recepta, a dostępność jest bardzo duża. Możemy je kupić poza apteką na stacji benzynowej, w supermarkecie, kiosku ruchu itp. Służą do leczenia łagodnych schorzeń, na przykład biegunki, przeziębienia, zgagi, alergii czy choroby lokomocyjnej. Leki OTC mają ściśle określone dawki dobowe, a wielkość opakowania jest dostosowana do kilku dni leczenia [1] Swobodna dostępność sprzyja samoleczeniu oraz ewentualnemu nadużywaniu leków. Zwiększa to ryzyko wystąpienia różnych reakcji niepożądanych oraz zatruć. Okres studiów to czas, kiedy kształtują się postawy i wzorce na całe życie, również w kwestii stosowania leków OTC.

CEL PRACY

Ocena rozpowszechnienia stosowania leków OTC wśród młodych dorosłych.

MATERIAŁ I METODY

Badanie przeprowadzono w 2014 roku za pomocą autorskiego kwestionariusza ankiety wśród studentów I i II roku kierunku fizjoterapia Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie, Filia w Białej Podlaskiej. W badaniu udział wzięło 220 studentów, w tym 134 kobiety (61%) i 86 mężczyzn (39%). Wszyscy respondenci byli w wieku 19–21 lat. Otrzymane wyniki poddano analizie statystycznej, wykorzystując program Statistica 8.0.

WYNIKI

Wszyscy ankietowani studenci deklarowali stosowanie leków dostępnych bez recepty. Do stosowania leków OTC przynajmniej raz w miesiącu przyznało się 70% studentów, zdecydowanie więcej mężczyzn niż kobiet (87,2% v. 58,95%, p < 0,05). Leki bez recepty raz w tygodniu stosuje 27,28% respondentów, więcej kobiet niż mężczyzn (37,31% v. 11,62%, p < 0,05). Natomiast codzienne stosowanie tych leków deklaruje 2,72% studentów. Najczęściej studenci zaopatrują się w aptece 71,82%, najrzadziej na stacjach benzynowych 3,63% (ryc. 1). Płeć nie miała wpływu na wybór miejsca, w którym studenci dokonywali zakupu.

Rycina 1. Preferowane miejsce zakupu leków OTC

Podczas zakupu leków OTC studenci kierują się poradą farmaceuty (52,44%), reklamą telewizyjną lub radiową (34,96%), najrzadziej sugestią znajomych (9,11%) oraz lekarza (3,49%). Rozkład odpowiedzi był podobny w grupie mężczyzn i kobiet. Połowa respondentów (51,36%) czyta ulotki dołączone do leku często lub bardzo często (67,16% kobiet v. 26,74% mężczyzn, p < 0,05), okazjonalnie czyta je 24,09% (22,39% kobiet v. 26,75% mężczyzn, p < 0,05), natomiast 24,54% nie czyta ich wcale (10,45% kobiet v. 46,51% mężczyzn, p < 0,05). Najczęściej kupowane przez respondentów leki OTC to preparaty przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (43,63%), a najrzadziej środki uspokajające 6,99% (ryc. 2).

Rycina 2. Rodzaje najczęściej stosowanych leków OTC

Stosowanie leków OTC zgodnie z ulotką informacyjną w zalecanych dawkach deklarowało 55% studentów. Pozostali zaznaczali, że zdarza im się przekraczać dawki (30% respondentów) lub je zmniejszać (25%). Płeć nie miała wpływu na stosowanie dawek zgodnych z informacją dotyczącą zasad dawkowania zakupionego leku.

DYSKUSJA

Tempo życia i ciągły brak czasu często zmuszają studentów do stosowania prostych metod radzenia sobie z drobnymi dolegliwościami. Ponieważ leki z grupy OTC są łatwo dostępne, wszyscy ankietowani studenci korzystają z nich, kiedy zaistnieje taka potrzeba. Do stosowania leków OTC przynajmniej raz w miesiącu przyznało się 70% studentów. Przyjmowanie leków bez konsultacji z lekarzem jest zjawiskiem bardzo powszechnym. Potwierdzają to też badania przeprowadzone przez Bażydło i wsp., które wykazały, że 71% respondentów kupuje leki OTC [2]. W badaniach własnych wykazano, że decyzję o wyborze leku OTC studenci podejmowali najczęściej po konsultacji z farmaceutą (52,44%). Podobne wyniki przedstawił Derkacz i wsp. [3]. Wykazał on bardzo istotną rolę farmaceuty podczas podejmowania decyzji co do rodzaju leku OTC w grupie pacjentów poradni lekarza rodzinnego; 42,1% kobiet i 29,9% mężczyzn spośród ankietowanej przez niego grupy korzystało z ich pomocy [3]. W badaniach własnych najpopularniejszą grupą leków stosowanych przez studentów były preparaty przeciwbólowe i przeciwzapalne (43,63%) oraz witaminy i minerały (19,54%). Pozostałe grupy leków, o które pytano w ankiecie, były stosowane znacznie rzadziej. Wynika to prawdopodobnie z sezonowości przeprowadzonej ankiety, ponieważ badania przeprowadzone były w okresie jesiennym. Podobny wynik przedstawia w swoim opracowaniu Chmiel-Perzyńska i wsp. [4]. Wśród respondentów biorących udział w wyżej wymienionym opracowaniu najczęściej kupowane preparaty z grupy OTC to także leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (65,6%) oraz preparaty mineralno-witaminowe (41,6%) [4]. W badaniach własnych studenci wskazują aptekę (71,82%) jako miejsce najczęstszych zakupów. Potwierdzają to także badania Derkacza i wsp. [3]. Pacjenci poradni lekarza rodzinnego też najczęściej kupowali leki OTC w aptece (95,8%) [3]. Stosowanie leków zgodnie z zaleceniami producenta zadeklarowało 55% ankietowanych studentów, pozostali modyfikowali dawki, zwiększając lub zmniejszając je. Także Plichta i wsp. uzyskali podobne wyniki. W przeprowadzonych przez nią badaniach w grupie studentów kierunku zdrowie publiczne wykazano, że 41,4% badanych stosuje leki zawsze w zalecanych dawkach, pozostali samowolnie zwiększają, zmniejszają lub pomijają dawki leków [5]. Właściwe samoleczenie może przynieść korzyści, ale trzeba brać pod uwagę ryzyko, jakie jest z nim związane. Niebezpieczeństwem jest stosowanie leków bez zapoznania się z ulotką oraz samowolne zwiększanie lub zmniejszanie dawek zalecanych przez producenta danego leku. Ponieważ leki OTC są łatwo dostępne, są postrzegane jako leki bezpieczne. Dlatego pojawiają się sytuacje związane z lekceważeniem zagrożeń wynikających z niewłaściwego ich stosowania. Do powikłań dochodzi wtedy, gdy nie są przestrzegane dawki lub pacjent stosuje kilka różnych leków OTC jednocześnie.

WNIOSKI

1. Stosowanie leków z grupy OTC jest bardzo powszechnym zjawiskiem wśród młodych dorosłych.

2. Najbardziej powszechnie leki z tej grupy to leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe oraz witaminy i minerały.

3. Studenci podczas zakupu leków z grupy OTC najczęściej kierują się radą farmaceuty.

Adres do korespondencji:

dr n med. Katarzyna Wójtowicz-Chomicz

Zakład Edukacji Zdrowotnej Akademia Wychowania Fizycznego

Józefa Piłsudskiego w Warszawie, Filia Biała Podlaska

ul. Akademicka 2, 21–500 Biała Podlaska

tel. 083 342 87 00

e-mail: wojtowicz.kaska@wp.pl

PIŚMIENNICTWO

1. Baran A., Skoczyńska K. Organizacja systemów kategorii dostępności produktów leczniczych w wybranych krajach, ze szczegółowym omówieniem leków OTC na przykładzie Wielkiej Brytanii. Farmacja Współczesna 2014; 7: 131–138.

2. Bażydło M., Żułtak-Bączkowska K., Zaremba-Pechmann L. i wsp. Analiza stosowania leków OTC bez konsultacji z lekarzem w poszczególnych grupach wiekowych oraz ocena zapotrzebowania na edukację zdrowotną w tym zakresie. Fam. Med. Prim. Care Rev. 2010; 12: 127–130.

3. Derkacz M., Wicha J., Flisek J. i wsp. Stosowanie leków OTC przez pacjentów Poradni Lekarza Rodzinnego. Fam. Med. Prim. Care Rev. 2014; 16: 216–217.

4. Chmiel-Perzyńska I., Derkacz M., Kowal A. i wsp. Rozpowszechnienie stosowania produktów OTC w praktyce lekarza rodzinnego. Fam. Med. Prim. Care Rev. 2010; 122: 604–608.

5. Plichta D., Doryńska A., Śpiewak R. Wzorce konsumpcji oraz występowanie polekowych działań niepożądanych wśród studentów kierunku zdrowie publiczne. Pol. Merk. Lek. 2012; XXXIII, 190: 232–237.