PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA
Maciej Krzysztof Kluk
I Klinika Kardiologii i Elektroterapii Świętokrzyskiego Centrum Kardiologii w Kielcach
Adres do korespondencji: dr n. med. Maciej Krzysztof Kluk, I Klinika Kardiologii i Elektroterapii, Świętokrzyskie Centrum Kardiologii, ul. Grunwaldzka 45, 25–736 Kielce, tel. 41 367 13 91/13 88, faks 41 367 13 96, e-mail: maciej.kluk@gmail.com
Czy migotanie przedsionków wpływa na wystąpienie innych niż udar niedokrwienny zdarzeń sercowo-naczyniowych i zgonów sercowo-naczyniowych? Brytyjska metaanaliza 104 badań oceniających rokowanie u pacjentów z migotaniem przedsionków
W literaturze znany jest wpływ migotania przedsionków (AF, atrial fibrillation) na podwyższone ryzyko zgonu z przyczyn ogólnych oraz podwyższone ryzyko wystąpienia udaru mózgu, co pośrednio wpływa na zwiększone koszty opieki medycznej oraz obniżenie jakości życia. Migotanie przedsionków stanowi nie tylko czynnik ryzyka zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych, ale również czynnik ryzyka wystąpienia udaru mózgu oraz powikłań z nim związanych (co jest przedmiotem analiz metod diagnostycznych i terapeutycznych w zaleceniach towarzystw kardiologicznych i neurologicznych), jak również innych chorób o mniejszym stopniu dowodów — choroby niedokrwiennej serca, przewlekłej choroby nerek. Część chorób można również wskazać jako czynnik sprzyjający wystąpieniu arytmii.
Zespół badaczy z Uniwersytetu w Oxfordzie (Wielka Brytania) we współudziale ekonomisty z Massachusetts Institute of Technology w Bostonie (Stany Zjednoczone) opracował systematyczny przegląd i metaanalizę badań analizujących związek AF z rozwojem różnych chorób układu sercowo-naczyniowego i ich rokowaniem. Analiza objęła zasoby baz Medline oraz Embase do czerwca 2016 roku. Włączono do niego badania kohortowe obejmujące dorosłych pacjentów z AF i bez arytmii, porównujące ryzyko względne wystąpienia zgonu i/lub choroby sercowo-naczyniowej, jak również określające wariancję. Wymagany okres obserwacji obejmował przynajmniej 6 miesięcy, natomiast liczebność grupy badanej i grupy kontrolnej wynosiła przynajmniej po 50 pacjentów.
Analizowano związek AF z następującymi punktami końcowymi:
- — śmiertelnością z przyczyn ogólnych;
- — śmiertelnością z przyczyn sercowo-naczyniowych;
- — punktem złożonym ze zgonu sercowo-naczyniowego, udaru mózgu zakończonego i niezakończonego zgonem, chorobą niedokrwienną serca, zastoinową niewydolnością serca;
- — wystąpieniem udaru niedokrwiennego zakończonego i niezakończonego zgonem;
- — udaru krwotocznego zakończonego i niezakończonego zgonem;
- — zgonu z powodu choroby niedokrwiennej serca lub zawału serca niezakończonego zgonem;
- — pojawienia się nowych przypadków niewydolności serca;
- — wystąpieniem przewlekłej choroby nerek;
- — wystąpieniem obwodowej choroby tętnic.
Do metaanalizy włączono wyłącznie badania, w których dokonywano analizy wpływu czynników ryzyka sercowo-naczyniowego (wiek, płeć, wyjściowo choroba układu sercowo-naczyniowego, cukrzyca, palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe) na wynik końcowy. Rozpoznanie AF odbywało się poprzez wywiad lekarski i/lub zapis elektrokardiograficzny podczas rekrutacji. Nie analizowano natomiast wpływu postaci arytmii (napadowe, przetrwałe, utrwalone) na wynik końcowy.
Selekcji badań dokonano metodą sekwencyjną według Patsopoulosa i wsp. [2] z pierwotnie wyodrębionej grupy 4100 badań. Odrzucono między innymi badania o zbyt małej próbie lub o zbyt krótkim okresie obserwacji (87 badań), badania niekohortowe (335 badań), badania analizujące pooperacyjne AF (133 badania). Ostatecznie włączono 104 badania, w których w 54 przypadkach arytmię rozpoznano wyłącznie elektrokardiograficznie, w 17 przypadkach w wywiadzie lekarskim oraz w 28 przypadkach obiema metodami. W 5 przypadkach nie podano metody rozpoznania.
W tabeli 1 przedstawiono porównanie względnego ryzyka wystąpienia zdarzeń sercowo-naczyniowych oraz przewlekłej choroby nerek w zależności od występowania AF [1]. Najsilniejszy związek z występowaniem arytmii udowodniono dla zgonu z przyczyn ogólnych i sercowo-naczyniowych, nagłej śmierci sercowej, udaru mózgu, niewydolności serca i przewlekłej choroby nerek. Nie udowodniono związku między AF a wystąpieniem udaru krwotocznego w metaanalizie.
Tabela 1. Związek migotania przedsionków z wystąpieniem wybranych zdarzeń (źródło [1])
|
Zdarzenie |
Liczba badań |
n |
Częstość AF (%) |
Mediana okresu obserwacji (lata) |
RR |
95% CI |
Ryzyko bezwzględne (zdarzenia/1000 osobolat) |
|
Śmiertelność ogólna |
66 |
1 009 501 |
0,2–56,3 |
3,1 |
1,46 |
1,39–1,53 |
3,8 |
|
Śmiertelność sercowo-naczyniowa |
14 |
342 453 |
0,2–56,3 |
4,9 |
2,03 |
1,79–2,30 |
2,6 |
|
Zdarzenia sercowo-naczyniowe |
9 |
2 467 017 |
0,5–29,7 |
4,4 |
1,96 |
1,53–2,51 |
— |
|
Nagła śmierć sercowa |
7 |
48 694 |
0,6–28,9 |
3,0 |
1,88 |
1,36–2,60 |
0,6 |
|
Udar |
38 |
6 143 925 |
0,2–50,7 |
4,2 |
2,42 |
2,17–2,71 |
3,6 |
|
Udar niedokrwienny |
12 |
— |
— |
— |
2,33 |
1,84–2,94 |
2,9 |
|
Udar krwotoczny |
3 |
— |
— |
— |
2,00 |
0,67–5,96 |
— |
|
Choroba niedokrwienna serca |
16 |
395 957 |
0,2–56,3 |
4,1 |
1,61 |
1,38–1,87 |
1,4 |
|
Niewydolność serca |
6 |
82 476 |
0,6–43,2 |
5,4 |
4,99 |
3,04–8,22 |
11,1 |
|
Przewlekła choroba nerek |
3 |
467 000 |
0,7–8,6 |
5,9 |
1,64 |
1,41–1,91 |
6,6 |
|
Obwodowa choroba tętnic |
1 |
— |
— |
— |
1,31 |
1,19–1,45 |
— |
n (number of subjects) — liczba pacjentów; AF (atrial fibrillation) — migotanie przedsionków; RR (relative risk) — ryzyko względne; CI (confidence interval) — przedział ufności
Migotanie przedsionków jest arytmią związaną z podwyższonym ryzykiem występowania chorób układu sercowo-naczyniowego, także o niekorzystnym rokowaniu, oraz przewlekłej choroby nerek. Potwierdzono również silny związek AF z ryzykiem zgonu z przyczyn ogólnych, występowaniem niewydolności serca i udaru mózgu.
Konflikt interesów
Autor nie zgłasza konfliktu interesów.
Piśmiennictwo
- 1. Odutayo A., Wong C., Hsiao A. i wsp. Atrial fibrillation and risks of cardiovascular disease, renal disease, and death: systematic review and meta-analysis. BMJ 2016; 354: i4482.
- 2. Patsopoulos N.A., Evangelou E., Ioannidis J.P. Sensitivity of between-study heterogeneity in meta-analysis: proposed metrics and empirical evaluation. Int. J. Epidemiol. 2008; 37: 1148–1157.
