Wstęp: Przewlekłe choroby serca mogą upośledzać rozwój fizyczny dzieci. Brakuje informacji o rozwoju dzieci z długotrwałą bradykardią. Celem niniejszej pracy była analiza somatycznego rozwoju dzieci z całkowitym niechirurgicznym blokiem przedsionkowo-komorowym (AV) i wpływ stałej stymulacji serca na ich rozwój fizyczny.
Materiał i metody: Zbadano 122 dzieci z całkowitym blokiem AV w średnim wieku 5,8 roku na początku obserwacji. W badanej grupie było 87 dzieci z prawidłowym sercem, 30 z wadami serca (w tym 23 z niewielkimi zaburzeniami hemodynamicznymi) i 5 z kardiomiopatią. Objawy bradykardii występowały u 55 pacjentów. W okresie obserwacji (śr. 7,3 roku) masę ciała i wzrost mierzono przy każdej wizycie i porównywano z normami dla polskich dzieci. Z powodu objawów bradykardii u 71 pacjentów zastosowano stałą stymulację serca, z pierwszym układem VVI - u 49 dzieci, VVIR - u 20, DDD - u 2 pacjentów.
Wyniki: W grupie bez stałej stymulacji serca od początku obserwacji stwierdzano istotnie słabszy rozwój fizyczny z niedoborem masy ciała (p = 0,01) i wzrostu (p = 0,005) utrzymujący się do końca obserwacji. U dzieci ze stałą stymulacją serca przed wszczepieniem stymulatora serca niedobór masy ciała i wzrostu (p < 0,001) był większy w porównaniu z dziećmi bez stałej stymulacji serca. Okres obserwacji po zastosowaniu stałej stymulacji serca wynosił średnio 5,2 roku. Zaobserwowano poprawę rozwoju somatycznego wraz z istotnym przyrostem wzrostu (p = 0,007), chociaż wciąż stwierdzano niedobór masy ciała (p < 0,001) i wzrostu (p = 0,03).
Wnioski: Przewlekła bradykardia u dzieci z całkowitym blokiem przedsionkowo-komorowym powoduje opóźnienie ich fizycznego rozwoju. Przyspieszenie rytmu serca poprzez zastosowanie stałej stymulacji serca wpływa na poprawę rozwoju fizycznego, zwłaszcza przyrost wzrostu.