Wstęp. Program profilaktyki raka szyjki macicy (rsm), zwany dalej Programem, obejmuje 3 etapy: podstawowy (pobranie rozmazu cytologicznego), diagnostyczny (ocena rozmazu) i pogłębiony (kolposkopia/biopsja w przypadku nieprawidłowych wyników cytologii). Świadczeniodawcy Programu poddawani są zewnętrznej kontroli, a celem niniejszej publikacji jest analiza jej wyników z roku 2016 oraz pierwszej połowy roku 2017. Materiały i metody. Kontrolę realizacji Programu w okresie 01.01.2016 – 30.06.2017 prowadzili zewnętrzni kontrolerzy w trybie osobistych wizyt w siedzibach świadczeniodawców i bezpośredniego uzyskiwania danych odnośnie jego realizacji. Kontrolą objęto 12% (198) placówek etapu podstawowego, 100% (66) etapu diagnostycznego i 100% (62) etapu pogłębionego. NFZ nie udostępnił rutynowo gromadzonych danych na potrzeby realizacji kontroli. Dane z kontroli zgromadzone w opracowanych protokołach poddano analizie.

Wyniki. Liczba rozmazów (2 028 988) oraz liczba kolposkopii (13 636) poza Programem była odpowiednio ponad dwukrotnie i ponad trzykrotnie wyższa niż w Programie (cytologia — 801 640, kolposkopia — 3929), ale realizacja procedur (Program vs poza Programem) była bardzo zróżnicowana w zależności od świadczeniodawcy. Odsetek rozmazów nienadających się do oceny nie różnił się istotnie dla ginekologów i położnych. Wszystkie kontrolowane pracownie cytologiczne realizowały ponowną ocenę preparatów. Biopsji nie wykonywano w 11% (2016 r.) i w 15% (2017 r.) pracowni kolposkopowych. Nieścisłości stwierdzono w 19% (61) protokołów pokontrolnych.

Dyskusja. Olbrzymia przewaga realizacji procedur profilaktyki rsm poza Programem wynika m.in. z niższej wyceny procedur w Programie. Znaczne zróżnicowanie preferencji świadczeniodawców w zakresie trybu realizacji procedur wskazuje, iż przy zastosowaniu odpowiednich rozwiązań organizacyjnych możliwe jest ograniczenie skriningu oportunistycznego, którego jakość nie jest ewaluowana. Jakość pobrań cytologii przez ginekologów i położne jest taka sama, ale liczba placówek POZ, w których położne pobierają rozmazy, jest bardzo ograniczona. Nieścisłości odnotowane w protokołach pokontrolnych wskazują, iż brak dostępu do danych gromadzonych przez NFZ obniżył jakość prowadzonej kontroli i wiarygodność uzyskanych danych.

Wnioski. Przywrócenie dostępu do danych gromadzonych w NFZ jest kluczowe dla kontroli jakości Programu. Należy wdrożyć działania na rzecz ograniczenia skriningu oportunistycznego i przesunięcia strumienia badań do Programu (zarówno etapu podstawowego, jak i pogłębionego) oraz zwiększyć dostępność badań w POZ poprzez szkolenia położnych.