Wstęp. Strategia uważnej obserwacji bez leczenia chirurgicznego u chorych, u których rozpoznano kliniczną całkowitą regresję (KCR) po przedoperacyjnym napromienianiu, jest przedmiotem debaty. Zwolennicy utrzymują, że dowody na skuteczność tego postępowania są wystarczające do jego rutynowego stosowania. Oznacza to, że każdy chory po radiochemioterapii przedoperacyjnej powinien być zbadany pod kątem wystąpienia KCR. W przypadku jej zdiagnozowania lekarz zobowiązany jest przedstawić choremu do wyboru dwa możliwe sposoby postępowania: leczenie chirurgiczne lub uważną obserwację z pominięciem chirurgii. Wówczas radykalne leczenie chirurgiczne zastosowane jest w toku dalszej obserwacji wyłącznie jako postępowanie ratujące u chorych z nawrotem miejscowym. W przeciwieństwie do zwolenników przeciwnicy strategii uważnej obserwacji utrzymują, że dowody na jej skuteczność są niewystarczające do rutynowego stosowania.

Wyniki. Dane z piśmiennictwa wskazują, że wystąpienie KCR było zależne od wielkości raka i wahało się w przedziale od 5% do 78% chorych napromienianych przed operacją. Jeśli chorzy ci byli obserwowani bez leczenia chirurgicznego, to wówczas odsetek nawrotów miejscowych wynosił około 30%. Tak wysoki odsetek nawrotów miejscowych nie dyskwalifikuje jednak metody, gdyż skuteczność ratującej chirurgii była wysoka. Przerzuty odległe pojawiały się rzadko: do 10% chorych. Przeżycia odległe były nawet lepsze niż w kontrolnej grupie chorych operowanych z powodu braku KCR. Różnica ta wynika z biologicznie uwarunkowanej mniejszej agresywności raków promienioczułych.

Wnioski. Dotychczasowe dane wskazują, że strategia uważnej obserwacji może być zastosowana u chorych z KCR po radio(chemio)terapii. Wprowadzenie tej strategii wymaga jednak zdobycia doświadczenia w rozpoznawaniu KCR, sprawnej organizacji i nadzoru nad przebiegiem leczenia i obserwacji po leczeniu.