Tom 9, Nr 3 (2024)
Wytyczne / stanowisko ekspertów
Opublikowany online: 2024-04-08

dostęp otwarty

Wyświetlenia strony 158
Wyświetlenia/pobrania artykułu 146
Pobierz cytowanie

Eksport do Mediów Społecznościowych

Eksport do Mediów Społecznościowych

Zasady obserwacji po leczeniu wybranych raków skóry – zalecenia Sekcji Standaryzacji Nadzoru po Leczeniu Onkologicznym Polskiego Towarzystwa Onkologicznego

Wojciech M. Wysocki123, Aleksandra Kulbat24, Marta Krzysztofik5, Karolina Richter12, Elżbieta Wójtowicz6, Joanna B. Wysocka7, Paweł Brzewski58, Grażyna Kamińska-Winciorek9, Hanna Koseła-Paterczyk10, Jacek Mackiewicz1112, Witold Owczarek13, Piotr Rutkowski10, Marcin Ziętek1415
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Onkologicznego Nowotwory 2024;9(3):221-226.

Streszczenie

W artykule przedstawiono zalecenia dotyczące nadzoru po leczeniu raka skóry płaskonabłonkowego (squamous-cell carcinoma – SCC), podstawnokomórkowego (basal-cell carcinoma – BCC) i z komórek Merkla (Merkel-cell carcinoma – MCC) oparte na aktualnych europejskich i amerykańskich rekomendacjach. Przegląd przedstawia metodologię i szczegółowe zalecenia dotyczące nadzoru po leczeniu, skupiając się na badaniu klinicznym, dermatoskopii, badaniach obrazowych i edukacji pacjentów. Zalecenia podkreślają znaczenie regularnego monitorowania w poszukiwaniu nawrotów oraz wczesnego wykrywania nowych nowotworów skóry, dostosowanych do indywidualnych czynników ryzyka pacjenta i charakterystyki guza pierwotnego. Podkreślają także znaczenie edukacji pacjenta w zakresie ochrony przed słońcem i rolę comiesięcznego samobadania skóry. 

Wytyczne i rekomendacje / Guidelines and recommendations
Nowotwory skóry / Skin cancers

Biuletyn Polskiego
Towarzystwa Onkologicznego
NOWOTWORY

2024, tom 9, nr 3, 321–226

© Polskie Towarzystwo Onkologiczne

ISSN: 2543–5248, e-ISSN: 2543–8077

www.nowotwory.edu.pl

Zasady obserwacji po leczeniu wybranych raków skóry – zalecenia Sekcji Standaryzacji Nadzoru po Leczeniu Onkologicznym Polskiego Towarzystwa Onkologicznego

Wojciech M. Wysocki123Aleksandra Kulbat24Marta Krzysztofik5Karolina Richter12Elżbieta Wójtowicz6Joanna B. Wysocka7Paweł Brzewski58Grażyna Kamińska-Winciorek9Hanna Koseła-Paterczyk10Jacek Mackiewicz1112Witold Owczarek13Piotr Rutkowski10Marcin Ziętek1415
1Katedra Chirurgii, Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków, Polska
2Klinika Chirurgii Onkologicznej, 5 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką SPZOZ, Kraków, Polska
3Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, Polska
4Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział w Krakowie, Kraków, Polska
5Klinika Dematologii i Wenorologii, Szpital Specjalistyczny im. Stefana Żeromskiego, Kraków, Polska
6Oddział Leczenia Raka Skóry, 5 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką SPZOZ, Kraków, Polska
7Zakład Patologii, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział w Krakowie, Kraków, Polska
8Katedra Dermatologii, Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków, Polska
9Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział w Gliwicach, Gliwice, Polska
10Klinika Nowotworów Tkanek Miękkich, Kości i Czerniaków, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, Polska
11Klinika Onkologii Klinicznej i Doświadczalnej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań, Polska
12Zakład Diagnostyki i Immunologii Nowotworów, Wielkopolskie Centrum Onkologii, Poznań, Polska
13Klinika Dermatologiczna, Wojskowy Instytut Medyczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, Polska
14Klinika Chirurgii Onkologicznej, Dolnośląskie Centrum Onkologii Pulmonologii i Hematologii we Wrocławiu, Wrocław, Polska
15Klinika Onkologii, Wrocławski Uniwersytet Medyczny, Wrocław, Polska
W artykule przedstawiono zalecenia dotyczące nadzoru po leczeniu raka skóry płaskonabłonkowego (squamous-cell carcinoma – SCC), podstawnokomórkowego (basal-cell carcinoma – BCC) i z komórek Merkla (Merkel-cell carcinoma – MCC) oparte na aktualnych europejskich i amerykańskich rekomendacjach. Przegląd przedstawia metodologię i szczegółowe zalecenia dotyczące nadzoru po leczeniu, skupiając się na badaniu klinicznym, dermatoskopii, badaniach obrazowych i edukacji pacjentów. Zalecenia podkreślają znaczenie regularnego monitorowania w poszukiwaniu nawrotów oraz wczesnego wykrywania nowych nowotworów skóry, dostosowanych do indywidualnych czynników ryzyka pacjenta i charakterystyki guza pierwotnego. Podkreślają także znaczenie edukacji pacjenta w zakresie ochrony przed słońcem i rolę comiesięcznego samobadania skóry.
Słowa kluczowe: rak płaskonabłonkowy, rak podstawnokomórkowy, rak z komórek Merkla, nowotwory skóry, kontrola, przeżycie, samobadanie skóry

Jak cytować / How to cite:

Wysocki WM, Kulbat A, Krzysztofik M, Richter K, Wójtowicz E, Wysocka JB, Brzewski P, Kamińska-Winciorek G, Koseła-Paterczyk H, Mackiewicz J, Owczarek W, Rutkowski P, Ziętek M. Post-treatment surveillance principles for selected skin cancers – recommendations of the Surveillance Standardization Section of the Polish Oncology Society. NOWOTWORYJ Oncol 2024; 74: 197–202.

Wprowadzenie

Raki płaskonabłonkowe (squamous-cell carcinoma – SCC) i podstawnokomórkowe (basal-cell carcinoma – BCC) skóry są najczęstszymi nowotworami złośliwymi występującymi u ludzi rasy białej [1–3]. Rak z komórek Merkla (Merkel-cell carcinoma – MCC) jest nowotworem występującym wielokrotnie rzadziej niż dwa poprzednie typy raków skóry, jednak – z uwagi na agresywny przebieg i dużą śmiertelność w populacji charakterystycznej dla mieszkańców Polski – także znalazł się w kręgu zainteresowania Sekcji Standaryzacji Nadzoru po Leczeniu Onkologicznym Polskiego Towarzystwa Onkologicznego (https://www.pto.med.pl/sekcja-standaryzacji-nadzoru-po-leczeniu-onkologicznym) [4].

Pomimo powszechnego występowania wymienionych nowotworów u ludzi dotychczasowe zalecenia dotyczące zasad obserwacji po leczeniu, które ukazywały się w przeszłości, były istotnie zróżnicowane oraz opierały się w dużej mierze na konferencjach uzgodnieniowych i opiniach grup eksperckich powoływanych doraźnie przez różne organizacje. Jednakże w ostatnich dwóch latach ukazały się zaktualizowane europejskie uzgodnione rekomendacje postępowania klinicznego w zakresie SCC, BCC i MCC pod wspólnym szyldem European Association of Dermato-Oncology (EADO), European Dermatology Forum (EDF), European Society for Radiotherapy and Oncology (ESTRO), European Union of Medical Specialists (UEMS), European Academy of Dermatology and Venereology (EADV), European Organization for Research and Treatment of Cancer (EORTC) i European Society for Medical Oncology (ESMO) [1–5].

Celem tego opracowania było sformułowanie jednolitych zaleceń dotyczących obserwacji po zakończonym leczeniu chorych na SCC, BCC i MCC przeznaczonych dla lekarzy wielu specjalności, w tym także lekarzy rodzinnych, z uwzględnieniem sposobu funkcjonowania krajowego systemu ochrony zdrowia.

Materiał i metody

Dokonano krytycznego przeglądu wybranych wytycznych postępowania klinicznego pod kątem ich fragmentów odnoszących się do zasad prowadzenia obserwacji ozdrowieńców po leczeniu SCC, BCC i MCC [1–8]. Nie uwzględniono w tym przeglądzie czerniaka skóry, ponieważ w przypadku tego nowotworu niedawno ukazały się krajowe zalecenia odnoszące się do reguł nadzoru po leczeniu [9, 10].

Zalecenia

Obserwacja po leczeniu chorych na raka podstawnokomórkowego skóry

Celem prowadzenia obserwacji po leczeniu BCC jest rozpoznanie:

  • nawrotu miejscowego,
  • kolejnego ogniska pierwotnego BCC, oraz
  • innych nowotworów skóry o podobnych czynnikach ryzyka rozwoju (rak płaskonabłonkowy, czerniak).

Pierwsza wizyta po leczeniu powinna uwzględnić szczegółowe poinformowanie pacjenta o:

  • diagnozie i rokowaniu,
  • czynnikach ryzyka nowotworów skóry,
  • środkach i sposobach ochrony przed słońcem,
  • cechach klinicznych nawrotu miejscowego możliwych do samodzielnego stwierdzenia przez chorego,
  • konieczności prowadzenia samobadania własnej skóry – w związku ze zwiększonym ryzykiem kolejnych ognisk pierwotnych nowotworów skóry [1].

Całkowite skumulowane ryzyko nawrotu BCC jest nieduże, ale ryzyko wystąpienia nowego ogniska raka podstawnokomórkowego wynosi około 30–50% w ciągu 5 lat [11].

Z uwagi na powszechność występowania BCC i ogromną liczbę ozdrowieńców, sposób prowadzenia obserwacji należy dostosować do ryzyka nawrotu. Grupę dużego ryzyka nawrotu BCC tworzą przede wszystkim chorzy, u których już raz doszło do nawrotu BCC oraz chorzy z obecnością wielu ognisk BCC w wywiadzie. Przypadki BCC o dużym ryzyku nawrotu najczęściej lokalizują się na twarzy i cechują się agresywnym przebiegiem z naciekaniem okołonerwowym i okołonaczyniowym [1]. Ponadto w procesie indywidualizacji schematu obserwacji nie należy zapominać także o wariantach histopatologicznych BCC obarczonych dużym ryzykiem nawrotu. Ostatnia klasyfikacja Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization – WHO) nowotworów skóry wprowadziła podział na postacie BCC związane z małym ryzykiem (postać szerząca się powierzchownie, guzkowa, z różnicowaniem przydatkowym, włóknistonabłonkowa) i dużym ryzykiem wznowy miejscowej (postać drobnoguzkowa, naciekająca, włókniejąca, rak podstawno-płaskonabłonkowy oraz BCC z różnicowaniem mięsakowatym) [12–15]. W przypadku chorych, u których stosowano w przeszłości napromienianie (w szczególności z użyciem starszych technik) w ramach terapii BCC lub innych nowotworów, należy w ramach nadzoru po leczeniu pamiętać o ryzyku rozwoju nowotworów popromiennych w polu napromienianym. W oparciu o zgromadzone dane sformułowano zalecenia i przedstawiono je w tabeli I.

Tabela I. Zasady obserwacji po leczeniu chorych na raka podstawnokomórkowego skóry bez cech aktywnej choroby [1, 5]

Interwencja

Zalecenia

badanie lekarskie obejmujące w szczególności bliznę i jej okolicę oraz całą skórę

co 6–12 miesięcy przez 5 lat, następnie nie rzadziej niż co 12 miesięcy #

ocena dermatologiczna (z dermatoskopią) skóry u chorych,
u których stwierdza się co najmniej 1 z poniższych dodatkowych czynników ryzyka nawrotu:

  • przebyte lub planowane przeszczepienie narządu litego, szpiku lub komórek krwiotwórczych,
  • wystąpienie co najmniej 1 ogniska czerniaka skóry w ciągu minionych 5 lat,
  • wystąpienie co najmniej 4 ognisk niemelanocytarnych nowotworów skóry w ciągu minionych 5 lat

co 4–6 miesięcy przez 5 lat, następnie co 6–12 miesięcy (do końca życia) #

samobadanie przez pacjenta blizny i całej skóry raz w miesiącu

należy odpowiednio przeszkolić pacjentów (w szczególności ze zmianami nawracającymi) i zalecić niezwłoczną wizytę u lekarza w celu oceny klinicznej, jeśli zauważą jakiekolwiek zmiany w miejscu poprzedniego zabiegu operacyjnego

ochrona skóry przed słońcem

unikanie słońca w godzinach szczytu (tj. od godziny 10 do 16), stosowanie odzieży/nakrycia głowy/okularów chroniących przed słońcem oraz regularne stosowanie na odsłoniętą skórę filtrów przeciwsłonecznych o szerokim spektrum działania (szczególnie u osób o jasnej karnacji)

badania obrazowe, jeśli badanie fizykalne z uwagi na początkowe zaawansowanie/lokalizację może nie być wystarczające do stwierdzenia nawrotu*

technika obrazowania (USG, TK, MRI), docelowy obszar oraz częstotliwość badań powinny zostać zdefiniowane przez zespół wielospecjalistyczny pod koniec leczenia w oparciu o podejrzewany zasięg choroby nawrotowej (tj. lokalny, regionalny, przerzutowy)

Obserwacja po leczeniu chorych na raka płaskonabłonkowego skóry

Celem prowadzenia obserwacji po leczeniu SCC jest:

  • rozpoznanie nawrotu miejscowego, regionalnego i odległego,
  • rozpoznanie kolejnego ogniska SCC,
  • rozpoznanie innych nowotworów skóry o podobnych czynnikach ryzyka rozwoju (rak podstawnokomórkowy, czerniak skóry),
  • ocenę kliniczną i radiologiczną skuteczności leczenia oraz niepożądanych następstw leczenia,
  • edukację w zakresie zagrożenia nawrotem u pacjenta i osób sprawujących nad nim opiekę [2, 7].

Dodatkowo, wizyty kontrolne umożliwiają prowadzenie leczenia skórnych zmian przednowotworowych, co jest szczególnie istotne u pacjentów z nasilonym polem rakowacenia, pacjentów z immunosupresją czy osób z mnogimi pierwotnymi SCC [3].

Rak płaskonabłonkowy skóry występuje przede wszystkim u osób w podeszłym wieku z licznymi innymi chorobami towarzyszącymi. To powoduje konieczność adaptacji zasad prowadzenia obserwacji do indywidualnej sytuacji pacjenta oraz włączenia do prowadzenia nadzoru osób bezpośrednio sprawujących opiekę (np. osoby bliskie lub personel zakładów opiekuńczych) [2, 3].

W przypadku chorych, u których stosowano napromienianie podczas terapii SCC, należy w ramach nadzoru po leczeniu pamiętać o ryzyku rozwoju nowotworów popromiennych w polu napromienianym. W oparciu o zgromadzone dane sformułowano zalecenia i przedstawiono je w tabelach II i III.

Tabela II. Rekomendowane zasady obserwacji po leczeniu chorych na raka płaskonabłonkowego skóry bez cech aktywnej choroby [2, 3, 7]

Zaawansowanie choroby
w chwili rozpoznania

Badanie lekarskie skóry i regionalnych węzłów chłonnych

USG regionalnych węzłów chłonnych

Inne badania obrazowe (TK, MRI, PET-TK)

Inne interwencje

małe ryzyko

co 12 miesięcy przez pierwsze 2 lata

nie jest konieczne, jeśli w badaniu fizykalnym węzły chłonne nie są wyczuwalne

nie jest konieczne bez przesłanek klinicznych

  • samobadanie przez pacjenta regionalnych węzłów chłonnych i całej skóry raz w miesiącua
  • ochrona skóry przed słońcem (SPF 30–50)b

duże ryzyko*

co 3–6 miesięcy przez pierwsze 2 lata, potem co 12 miesięcy

co 3–6 miesięcy przez pierwsze 2 lata

nie jest konieczne bez przesłanek klinicznych

bardzo duże ryzyko**

co 3 miesiące przez pierwsze 5 lat, potem co 6–12 miesięcy

co 3–6 miesięcy przez pierwsze 5 lat, potem co 6–12 miesięcy

co 3–6 miesięcy przez pierwsze 3 lata, potem w zależności od sytuacji klinicznej

wszyscy ozdrowieńcy po SCC, którzy jednocześnie są biorcami przeszczepu lub chorują na przewlekłą białaczkę limfocytową

co 3–6 miesięcy do końca życia

zgodnie z przynależnością do grupy ryzyka

zgodnie z przynależnością do grupy ryzyka

Tabela III. Czynniki dużego ryzyka nawrotu miejscowego lub odległego raka płaskonabłonkowego skóry [2, 3]

Czynnik

Charakterystyka

średnica

>20 mm

lokalizacja

wargi, uszy, skroń

grubość

>6 mm lub naciekanie poza podskórną tkankę tłuszczową

zróżnicowanie histologiczne

niskie (poorly differentiated)

desmoplazja

obecna

naciekanie obwodowych włókien nerwowych

obecne (mikroskopowe, objawowe lub radiologiczne)

naciekanie kości

obecne

immunosupresja

obecna

margines chirurgiczny

dodatni

Obserwacja po leczeniu chorych na raka z komórek Merkla skóry

Celem prowadzenia obserwacji po leczeniu MCC jest:

  • rozpoznanie nawrotu na wczesnym etapie jego rozwoju,
  • rozpoznanie innych nowotworów skóry o podobnych czynnikach ryzyka rozwoju (SCC, BCC, czerniak skóry),
  • ocena kliniczna i radiologiczna skuteczności leczenia oraz niepożądanych następstw leczenia,
  • podnoszenie świadomości zagrożenia nawrotem u pacjenta i osób sprawujących nad nim opiekę [2, 4].

Na stronie internetowej międzynarodowej organizacji zajmującej się chorymi na MCC udostępniono kalkulator ryzyka nawrotu tej choroby, który może być pomocny w indywidualizacji programu nadzoru po leczeniu (https://merkelcell.org/prognosis/recur/) (ryc. 1).

Rycina 1. Kalkulator ryzyka nawrotu MCC dostępny na stronie: https://merkelcell.org/

W oparciu o zgromadzone dane sformułowano zalecenia i przedstawiono je w tabeli IV.

Tabela IV. Rekomendowane zasady obserwacji po leczeniu chorych na raka z komórek Merkla skóry bez cech aktywnej choroby [4, 8]

Zaawansowanie choroby
w chwili rozpoznania

Interwencje podejmowane
u chorych bez cech aktywnej choroby

Częstotliwość interwencji

Dodatkowe uwagi

stopień 0–II bez czynników dużego ryzyka*

badanie przedmiotowe i podmiotowe wraz z badaniem dermatoskopowym całego ciała, badaniem palpacyjnym blizny, skóry otaczającej oraz węzłów chłonnych

co 3–6 miesięcy przez 3 lata, następnie co 12 miesięcy do 5 lat

w przypadku pierwotnej lokalizacji guza
w obrębie głowy lub szyi: wskazane badania obrazowe jak u pacjentów w wyższych stopniach zaawansowania (tj. 18F-FDG PET/TK całego ciała lub TK szyi/klatki piersiowej/jamy brzusznej/miednicy ze wzmocnieniem kontrastowym oraz MR lub TK głowy)

badanie ultrasonograficzne blizny, węzłów chłonnych oraz spływu chłonnego

co 3–6 miesięcy przez 3 lata, następnie co 12 miesięcy do 5 lat

stopień III, w dobrym stanie klinicznym, niebędący
w trakcie immunosupresji

badanie przedmiotowe i podmiotowe wraz z badaniem dermatoskopowym całego ciała, badaniem palpacyjnym blizny, skóry otaczającej oraz węzłów chłonnych

co 3 miesiące przez 3 lata, następnie co 6 miesięcy do 5 lat; następnie raz w roku

badanie ultrasonograficzne blizny oraz drenujących okolicę dróg i węzłów chłonnych

co 3 miesiące przez 3 lata, następnie co 6 miesięcy do 5 lat

18F-FDG PET/TK całego ciała (jeśli dostępne) lub TK szyi/klatki piersiowej/jamy brzusznej/miednicy ze wzmocnieniem kontrastowym oraz MRI lub TK głowy

co 3–6 miesięcy przez 3

lata, następnie co 6–12 miesięcy do 5 lat

stopień IV oraz niższe stopnie zaawansowania u chorego
w złym stanie klinicznym

program wizyt kontrolnych indywidualny dla danego chorego –

w trakcie immunosupresji, niezależnie od zaawansowania MCC

badanie przedmiotowe i podmiotowe wraz z badaniem dermatoskopowym całego ciała, badaniem palpacyjnym blizny, skóry otaczającej oraz węzłów chłonnych

co 3 miesiące przez 3 lata, następnie co 6 miesięcy

w przypadku braku wznowy lub innego nowotworu pierwotnego po 5 latach kontrole możliwe raz w roku

badanie ultrasonograficzne blizny oraz drenujących okolicę dróg i węzłów chłonnych

co 3 miesiące przez 3 lata, następnie co 6 miesięcy do 5 lat

18F-FDG PET/TK całego ciała (jeśli dostępne) lub TK szyi/klatki piersiowej/jamy brzusznej/miednicy ze wzmocnieniem kontrastowym oraz
MRI lub TK głowy

co 3–6 miesięcy przez
3 lata, następnie co 6–12 miesięcy do 5 lat

Podsumowanie

W oparciu o przeprowadzony przegląd europejskich i amerykańskich zaleceń odnoszących się do zasad prowadzenia nadzoru po leczeniu raków skóry można zdefiniować kilka kardynalnych reguł postępowania w tym zakresie:

  1. Podstawowym sposobem nadzoru po leczeniu tych nowotworów skóry jest regularna (początkowo co 3–6 miesięcy, potem co 6–12 miesięcy) ocena kliniczna i ewentualnie dermatoskopowa całej skóry, ze szczególnym uwzględnieniem okolicy blizny, regionalnych grup węzłów chłonnych oraz obszarów skóry narażonych na działanie tych samych czynników ryzyka.
  2. Wybór badań obrazowych wykonywanych w ramach nadzoru powinien wynikać z wyjściowego zaawansowania raka skóry, jego lokalizacji, obecności dodatkowych czynników ryzyka (przede wszystkim przewlekłej immunosupresji) oraz ustaleń zespołu wielodyscyplinarnego po leczeniu; dokonując wyboru badań obrazowych należy przestrzegać zasady używania w pierwszym rzędzie badań podstawowych oraz łatwo dostępnych (tj. USG), dopiero w drugiej kolejności stosowania innych metod obrazowania (tj. TK, MRI lub PET).
  3. Z uwagi na łatwość identyfikacji większości nawrotów raków skóry przez samego pacjenta oraz stałe oddziaływanie głównych czynników ryzyka zachorowania, istotną rolę w ramach nadzoru po leczeniu odgrywa edukacja pacjenta (oraz ewentualnie osób bliskich sprawujących nad nim opiekę) w zakresie klinicznych cech nawrotu raków skóry, ochrony przed promieniami UV (tj. unikania słońca od godziny 10 do 16, stosowania odzieży/nakrycia głowy/
    okularów chroniących przed słońcem, stosowania filtrów przeciwsłonecznych o szerokim spektrum działania na odsłoniętą skórę szczególnie u osób o jasnej karnacji) oraz samobadania skóry.

Informacje o artykule i deklaracje

Udział autorów

Wojciech M. Wysocki – koncepcja, napisanie manuskryptu.

Aleksandra Kulbat – napisanie manuskryptu.

Marta Krzysztofik – napisanie manuskryptu.

Karolina Richter – napisanie manuskryptu.

Elżbieta Wójtowicz – napisanie manuskryptu.

Joanna B. Wysocka – napisanie manuskryptu.

Paweł Brzewski – napisanie manuskryptu.

Grażyna Kamińska-Winciorek – przegląd krytyczny.

Hanna Koseła-Paterczyk – przegląd krytyczny.

Jacek Mackiewicz – przegląd krytyczny.

Witold Owczarek – przegląd krytyczny.

Piotr Rutkowski – przegląd krytyczny.

Marcin Ziętek – napisanie manuskryptu.

Finansowanie

Przygotowanie tej pracy zostało częściowo wsparte grantami WSUB/2023/07/00009 (W.M.W., M.K., P.B.) i WSUB/2024/02/00002 (W.M.W., A.K.) Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego.

Oświadczenie dotyczące etyki

W badaniu nie pojawiły się żadne kwestie etyczne ani wątpliwości.

Konflikt interesów

Piotr Rutkowski otrzymał honoraria za wykłady i doradztwo od MSD, BMS, Novartis, Pierre Fabre, Sanofi, Madison Pharma, Genesis, Astra Zeneca – poza zakresem tego artykułu.

Wojciech M. Wysocki

5 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką SPZOZ
Klinika Chirurgii Onkologicznej

ul. Wrocławska 1–3

30-901 Kraków, Poland

e-mail: wwysocki@nowotwory.edu.pl

Otrzymano: 20 marca 2024

Zaakceptowano: 21 marca 2024

Piśmiennictwo

  1. Peris K, Fargnoli MC, Kaufmann R, et al. EADO”A, EDF”B, ESTRO”C, UEMS”D and EADV”E. European consensus-based interdisciplinary guideline for diagnosis and treatment of basal cell carcinoma-update 2023. Eur J Cancer. 2023; 192: 113254, doi: 10.1016/j.ejca.2023.113254, indexed in Pubmed: 37604067.
  2. Stratigos AJ, Garbe C, Dessinioti C, et al. EADO, EDF, ESTRO, UEMS, EADV and EORTC. European consensus-based interdisciplinary guideline for invasive cutaneous squamous cell carcinoma. Part 1: Diagnostics and prevention-Update 2023. Eur J Cancer. 2023; 193: 113251, doi: 10.1016/j.ejca.2023.113251, indexed in Pubmed: 37717283.
  3. Stratigos AJ, Garbe C, Dessinioti C, et al. EADO, EDF, ESTRO, UEMS, EADV and EORTC. European consensus-based interdisciplinary guideline for invasive cutaneous squamous cell carcinoma: Part 2. Treatment-Update 2023. Eur J Cancer. 2023; 193: 113252, doi: 10.1016/j.ejca.2023.113252, indexed in Pubmed: 37708630.
  4. Gauci ML, Aristei C, Becker JC, et al. European Dermatology Forum (EDF), the European Association of Dermato-Oncology (EADO) and the European Organization for Research and Treatment of Cancer (EORTC). Diagnosis and treatment of Merkel cell carcinoma: European consensus-based interdisciplinary guideline - Update 2022. Eur J Cancer. 2022; 171: 203–231, doi: 10.1016/j.ejca.2022.03.043, indexed in Pubmed: 35732101.
  5. Lugowska I, Becker JC, Ascierto PA, et al. Merkel-cell carcinoma: ESMO–EURACAN Clinical Practice Guideline for diagnosis, treatment and follow-up. ESMO Open. 2024: 102977, doi: 10.1016/j.esmoop.2024.102977.
  6. National Comprehensive Cancer Network Clinical Practice Guidelines in Oncology. Basal Cell Skin Cancer. Wersja 2.2024. www.nccn.org (14.09.2023).
  7. National Comprehensive Cancer Network Clinical Practice Guidelines in Oncology. Squamous Cell Skin Cancer. Wersja 1.2024. www.nccn.org (09.11.2023).
  8. National Comprehensive Cancer Network Clinical Practice Guidelines in Oncology. Merkel Cell Carcinoma. Wersja 1.2024. www.nccn.org (22.11.2023).
  9. Jassem J, Kowalczyk A, Biesiada A, et al. Post-treatment follow-up in common solid malignancies: expert panel recommendations. Nowotwory. Journal of Oncology. 2022; 72(6): 384–407, doi: 10.5603/njo.a2022.0058.
  10. Rutkowski P, Wysocki PJ, Kozak K, et al. Expert recommendations on diagnostic-therapeutic management of melanoma patients. Oncol Clin Pract. 2022; 18(6): 357–392, doi: 10.5603/OCP.2021.0042.
  11. Flohil SC, van der Leest RJT, Arends LR, et al. Risk of subsequent cutaneous malignancy in patients with prior keratinocyte carcinoma: a systematic review and meta-analysis. Eur J Cancer. 2013; 49(10): 2365–2375, doi: 10.1016/j.ejca.2013.03.010, indexed in Pubmed: 23608733.
  12. WHO Classification of Tumours Editorial Board. Skin Tumours. Vol 12. 5th ed. International Agency for Research on Cancer; 2023. https:// tumourclassification.iarc.who.int/chapters/64.
  13. Rutkowski P, Owczarek W, Nejc D, et al. Expert recommendation on diagnostic-therapeutic management in skin carcinomas. Oncol Clin Pract. 2022; 18(2): 69–91, doi: 10.5603/ocp.2021.0032.
  14. Lesiak A, Czuwara J, Kamińska-Winciorek G, et al. Basal cell carcinoma. Diagnostic and therapeutic recommendations of Polish Dermatological Society. Dermatology Review. 2019; 106(2): 107–126, doi: 10.5114/dr.2019.85572.
  15. Lesiak A, Czuwara J, Kamińska-Winciorek G, et al. Squamous cell carcinoma and Merkel-cell carcinoma. Diagnostic and therapeutic recommendations of the Polish Dermatological Society. Dermatology Review. 2019; 106(2): 127–149, doi: 10.5114/dr.2019.85573.