Wstęp. Wraz z wiekiem zmniejsza się u mężczyzn produkcja androgenów, co jest wynikiem naturalnego procesu starzenia. Stężenie testosteronu całkowitego obniża się średnio 1% rocznie. Proces ten powoduje specyficzne objawy, nie tylko ze strony sfery seksualnej, ale także obniżenie gęstości mineralnej kości, zmiany składu ciała, większe prawdopodobieństwo wystąpienia zespołu metabolicznego, cukrzycy i chorób układu krążenia. Jeżeli niskim stężeniom testosteronu towarzyszą objawy kliniczne hipogonadyzmu - rozpoznaje się wówczas zespół niedoboru testosteronu (TDS). Według dotychczasowych poglądów występuje on u około 6-12% mężczyzn po 45. roku życia. Diagnoza TDS opiera się na oznaczeniach hormonalnych i ocenie objawów klinicznych. Terapia zastępcza testosteronem jest powszechną, bezpieczną i skuteczną metodą leczenia TDS. Wyrównanie niedoboru testosteronu powoduje poprawę jakości życia, sprawności seksualnej i ma korzystny wpływ na wiele aspektów metabolicznych. Obecnie w terapii najszerzej stosuje się domięśniowe estry testosteronu oraz 1- i 2-procentowe preparaty testosteronu w żelu. Inną metodą, znaną od ponad 50 lat, przeżywającą obecnie swój renesans, jest indukowanie endosyntezy T poprzez podawanie gonadotropiny kosmówkowej. Jednak bez względu na sposób leczenia, najważniejszą rzeczą jest ustalenie wskazań - norm określających deficyt T oraz norm T należnych dla wieku, stanowiących podstawę w czasie terapii. Praca jest pierwszą w skali światowej próbą ustalenia norm stężenia T w różnych grupach wiekowych.
Materiał i metody. Podstawą do określenia normy stężenia testosteronu w różnych przedziałach wiekowych była retrospektywna analiza 1267 badanych mężczyzn, w tym 908 leczonych z powodu TDS w latach 2000-2007 w Centrum Medycznym MAG w Warszawie. W terapii zastosowano metodę indukowania endosyntezy T, poprzez podawanie gonadotropiny łożyskowej (hCG).
Wyniki. Analiza pacjentów poddanych terapii pozwoliła wykazać, że ustąpienie objawów TDS następuje przy znacznie wyższych niż dotychczas przyjmowano stężeniach T. Uzyskane w trakcie terapii stężenia T były następstwem fizjologicznej syntezy T w komórkach Leydiga i na podstawie tych wartości ustalono stężenia T należne dla poszczególnych grup wiekowych.
Wnioski. Przedstawiony materiał własny pozwala stwierdzić, że przyjmowane dotychczas minimalne normy stężenia T, przy których zaleca się wdrożenie leczenia, są zdecydowanie zbyt niskie, a wdrażanie terapii podnoszącej stężenie T dopiero w chwili, kiedy przez wiele lat, w wyniku deficytu T nastąpiły nieodwracalne zmiany anatomiczne, wydaje się wyraźnie spóźnione, co działa na szkodę mężczyzny. Seksuologia Polska 2010; 8 (1): 1-16