Tom 18, Nr 1 (2021)
Artykuł przeglądowy
Opublikowany online: 2020-10-21
Pobierz cytowanie

Dysleksja — realny problem czy fanaberia?

Miłosz Jan Gołyszny12
·
Psychiatria 2021;18(1):47-56.
Afiliacje
  1. Zakład Farmakologii Śląski Uniwersytet Medyczny, Medyków 18, 40-752 Katowice, Polska
  2. Centrum Doskonalenia Zawodowego Nauczycieli, ul. ks. Świeżego 8, 43-400 Cieszyn, Polska

dostęp płatny

Tom 18, Nr 1 (2021)
Artykuły przeglądowe
Opublikowany online: 2020-10-21

Streszczenie

Dysleksja rozwojowa charakteryzuje się trudnościami w uczeniu się czytania i pisania. Pomimo wielu lat badań wciąż nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie: co jest przyczyną tych trudności. Obecnie uważa się, że jest to uwarunkowany wieloczynnikowo zespół zmian w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN). Celem pracy jest przegląd neuronaukowych koncepcji i wyników badań dotyczących etiopatogenezy dysleksji w kontekście lateralizacji, z uwzględnieniem ewolucji poglądów i wniosków płynących z neurobiologicznych prac eksperymentalnych. Ponadto omówione są również metody interwencji terapeutycznych i ich znaczenie w stymulacji poznawczej osób z dysleksją. W pracy pokazano, że na podstawie aktualnych danych dysleksję rozwojową należy uznać za istotny problem zdrowotny. Konieczne jest zapewnienie dostępu do specjalistycznej diagnostyki, a także edukacja nauczycieli, rodziców, psychologów i lekarzy w zakresie możliwości terapeutycznych i postępowania z dziećmi dyslektycznymi. Pomimo licznych badań patomechanizmy zaburzenia są wciąż słabo poznane i ich złożoność uzasadnia kontynuowanie badań, z wykorzystaniem najnowszych metod neurobiologii eksperymentalnej.

Streszczenie

Dysleksja rozwojowa charakteryzuje się trudnościami w uczeniu się czytania i pisania. Pomimo wielu lat badań wciąż nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie: co jest przyczyną tych trudności. Obecnie uważa się, że jest to uwarunkowany wieloczynnikowo zespół zmian w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN). Celem pracy jest przegląd neuronaukowych koncepcji i wyników badań dotyczących etiopatogenezy dysleksji w kontekście lateralizacji, z uwzględnieniem ewolucji poglądów i wniosków płynących z neurobiologicznych prac eksperymentalnych. Ponadto omówione są również metody interwencji terapeutycznych i ich znaczenie w stymulacji poznawczej osób z dysleksją. W pracy pokazano, że na podstawie aktualnych danych dysleksję rozwojową należy uznać za istotny problem zdrowotny. Konieczne jest zapewnienie dostępu do specjalistycznej diagnostyki, a także edukacja nauczycieli, rodziców, psychologów i lekarzy w zakresie możliwości terapeutycznych i postępowania z dziećmi dyslektycznymi. Pomimo licznych badań patomechanizmy zaburzenia są wciąż słabo poznane i ich złożoność uzasadnia kontynuowanie badań, z wykorzystaniem najnowszych metod neurobiologii eksperymentalnej.
Pobierz cytowanie

Słowa kluczowe

dysleksja rozwojowa, neurobiologia, terapia dysleksji

Informacje o artykule
Tytuł

Dysleksja — realny problem czy fanaberia?

Czasopismo

Psychiatria

Numer

Tom 18, Nr 1 (2021)

Typ artykułu

Artykuł przeglądowy

Strony

47-56

Opublikowany online

2020-10-21

Wyświetlenia strony

1419

Wyświetlenia/pobrania artykułu

361

DOI

10.5603/PSYCH.a2020.0039

Rekord bibliograficzny

Psychiatria 2021;18(1):47-56.

Słowa kluczowe

dysleksja rozwojowa
neurobiologia
terapia dysleksji

Autorzy

Miłosz Jan Gołyszny

Referencje (111)
  1. Shaywitz SE, Shaywitz BA. Dyslexia (specific reading disability). Pediatr Rev. 2003; 24(5): 147–153.
  2. Shaywitz SE. Dyslexia. N Engl J Med. 1998; 338(5): 307–312.
  3. Gabrieli JDE. Dyslexia: a new synergy between education and cognitive neuroscience. Science. 2009; 325(5938): 280–283.
  4. Lyon G, Shaywitz S, Shaywitz B. A definition of dyslexia. Annals of Dyslexia. 2003; 53(1): 1–14.
  5. Górniewicz E. Pedagogiczna diagnoza specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2009.
  6. Dzierżanowski R. Słownik chronologiczny dziejów medycyny i farmacji. Wydawnoctwo Lekarskie PZWL, 1983 Warszawa.
  7. Morgan WP. A Case of Congenital Word Blindness. Br Med J. 1896; 2(1871): 1378.
  8. Singleton Ch. Dysleksja: funkcje poznawcze oraz ich wpływ na umiejętność czytania i pisania. In: Reid G, Wearmouth J. ed. Dysleksja. Teoria i praktyka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2008.
  9. Habib M. The neurological basis of developmental dyslexia. Brain. 2000; 123(12): 2373–2399.
  10. Nicolson R, Fawcett AJ, Dean P. Dyslexia, development and the cerebellum. Trends in Neurosciences. 2001; 24(9): 515–516.
  11. Facoetti A, Lorusso ML, Paganoni P, et al. The role of visuospatial attention in developmental dyslexia: evidence from a rehabilitation study. Cognitive Brain Research. 2003; 15(2): 154–164.
  12. Snowling MJ. Dyslexia. Oxford University Press, Oxford 2000.
  13. Galaburda AM, Menard MT, Rosen GD. Evidence for aberrant auditory anatomy in developmental dyslexia. Proc Natl Acad Sci U S A. 1994; 91(17): 8010–8013.
  14. Livingstone MS, Rosen GD, Drislane FW, et al. Physiological and anatomical evidence for a magnocellular defect in developmental dyslexia. Proc Natl Acad Sci U S A. 1991; 88(18): 7943–7947.
  15. Boder E. Developmental dyslexia: a diagnostic approach based on three atypical reading-spelling patterns. Dev Med Child Neurol. 1973; 15(5): 663–687.
  16. Bogdanowicz M. Integracja percepcyjno-motoryczna ― metody diagnozy i terapii. COM PWZ MEN, Warszawa 1990.
  17. Mattis T, French JH, Rapin I. Dylexia in children and young adults: three independent neuropsychological syndromes. Dev Med Child Neurol. 1975; 17(2): 150–163.
  18. Jones P. Oxford University Press. Oxford Music Online. 2001.
  19. Bednarek D. Neurobiologiczne podłoże dysleksji. Przegląd Psychologiczny. 1999; 42: 1–2.
  20. Sawa B. Jeżeli dziecko źle czyta i pisze. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne (WSiP), Warszawa 1980.
  21. Jaklewicz H. Zaburzenia mowy czytanej i pisanej u dzieci. In: Szumska J. ed. Zaburzenia mowy u dzieci. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1982.
  22. Bogdanowicz M. Trudności w pisaniu u dzieci. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 1989 Gdańsk.
  23. Krasowicz G. Język, czytanie, dysleksja. Agencja Wydawniczo-Handlowa AD, Lublin 2001.
  24. Żernicki B. Mózg. Najnowsze Osiągnięcia Nauki. Ossolineum, Warszawa 1983.
  25. Edelman G. Neural Darwinism: Selection and reentrant signaling in higher brain function. Neuron. 1993; 10(2): 115–125.
  26. Rozwój mózgu człowieka w cyklu życia: aspekty bioneuropsychologiczne. Difin 2012.
  27. Brzezińska A, Nerło M. Ocena ryzyka dysleksji u dzieci w wieku przedszkolnym: wyniki badań pilotażowych. Forum Oświatowe. 2003; 29(2): 49–68.
  28. Scarborough H. Very Early Language Deficits in Dyslexic Children. Child Development. 1990; 61(6): 1728–1743.
  29. Pennington BF, Gilger JW. How is dyslexia transmitted. Developmental dyslexia: Neural cognitive and genetic mechanisms. 1996: 41–61.
  30. Pennington BF, Olson RK. Genetics of dyslexia. In: Snowling M, Hulme C. ed. The science of reading: a handbook. Blackwell Publishing, Oxford: John Wiley, Oxford 2005.
  31. Grigorenko EL, Wood FB, Meyer MS, et al. Chromosome 6p influences on different dyslexia-related cognitive processes: further confirmation. Am J Hum Genet. 2000; 66(2): 715–723.
  32. Spagna ME, Cantwell DP, Baker L. Reading Disorder. In: Sadock BJ, Sadock VA. ed. Kaplan and Sadock’s Comprehensive Textbook of Psychiatry. Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia 2000: 2614–2620.
  33. Bogdanowicz M. Specyficzne trudności w opanowaniu mowy pisanej: czytania i pisania. In: Gałkowski T, Tarkowski Z, Zaleski T. ed. Diagnoza i terapia zaburzeń mowy. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1993.
  34. Williams MC, Lecluyse K. Perceptual consequences of temporal processing deficit in reading disabled children. J Am Optometric Association. 1990; 61: 11–121.
  35. Dąbrowska M. O dysleksji. Seminare. Poszukiwania naukowe. 2001; 17: 339–351.
  36. Galaburda AM. The testosterone hypothesis: Assessment since Geschwind and Behan, 1982. Ann Dyslexia. 1990; 40(1): 18–38.
  37. Budefeld T, Grgurevic N, Tobet SA. Sex differences in brain developing in the presence or absence of gonads. Developmental Neurobiology. 2008: 981–995.
  38. Good CD, Johnsrude I, Ashburner J, et al. Cerebral asymmetry and the effects of sex and handedness on brain structure: a voxel-based morphometric analysis of 465 normal adult human brains. Neuroimage. 2001; 14(3): 685–700.
  39. Peper JS, Brouwer RM, Schnack HG, et al. Sex steroids and brain structure in pubertal boys and girls. Psychoneuroendocrinology. 2009; 34(3): 332–342.
  40. Witte AV, Savli M, Holik A, et al. Regional sex differences in grey matter volume are associated with sex hormones in the young adult human brain. Neuroimage. 2010; 49(2): 1205–1212.
  41. Grabowska A, Bednarek D. Różnice płciowe w dysleksji. In: Grabowska A, Rymarczyk K. ed. Od badań mózgu do praktyki. Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, Warszawa 2004.
  42. Hynd GW, Semrud-Clikeman M. Dyslexia and brain morphology. Psychol Bull. 1989; 106(3): 447–482.
  43. Galaburda AM. The planum temporale. Arch Neurol. 1993; 50(5): 457.
  44. Eliez S, Rumsey JM, Giedd JN, et al. Morphological alteration of temporal lobe gray matter in dyslexia: an MRI study. J Child Psychol Psychiatry. 2000; 41(5): 637–644.
  45. Traczyk W. Fizjologia człowieka w zarysie. Wydawnctwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2000.
  46. Bochenek A, Reicher M. Anatomia Człowieka ― Tom IV: Układ nerwowy ośrodkowy. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993.
  47. Jacobson S, Elliot M. Neuroanatomy for the neuroscientists. Springer, New York 2011.
  48. Gordon JB, Desaix P, Johnson E. Anatomy & physiology. OpenStax College Rice University, Houston 2013.
  49. Pavlidis GT. Diagnostic significance and relationship between dyslexia and erratic eye movements. Vision and visual dyslexia. 1991: 263–270.
  50. Werner I, Jaśkowski P. Magnokomórkowa teoria dysleksji. Polskie Forum Psychologiczne. 2001; 1(6): 27–41.
  51. Stein J. The magnocellular theory of developmental dyslexia. Dyslexia. 2001; 7(1): 12–36.
  52. Eden GF, VanMeter JW, Rumsey JM, et al. Abnormal processing of visual motion in dyslexia revealed by functional brain imaging. Nature. 1996; 382(6586): 66–69.
  53. Stein J, Walsh V. To see but not to read; the magnocellular theory of dyslexia. Trends in Neurosciences. 1997; 20(4): 147–152.
  54. Galaburda A, Livingstone M. Evidence for a magnocellular defect in developmental dyslexia. Ann N Y Acad Sci. 1993; 682: 70–82.
  55. Lovegrove W. Spatial frequency processing in dyslexic and normal readers. Vision and visual dysfunction: vision and visual dyslexia. 1991; 13: 148–154.
  56. Hogben, J., Heath, S. (1997). Phonological awareness and auditory temporal order judgement as predictors of initial acquisition of reading. 4th World Congress on Dyslexia, 23-26 Sept. Greece.
  57. Georgiewa P, Rzanny R, Hopf JM, et al. fMRI during word processing in dyslexic and normal reading children. Neuroreport. 1999; 10(16): 3459–3465.
  58. Georgiewa P, Rzanny R, Gaser C, et al. Phonological processing in dyslexic children: a study combining functional imaging and event related potentials. Neuroscience Letters. 2002; 318(1): 5–8.
  59. Beneventi H, Tønnessen FE, Ersland L, et al. Working memory deficit in dyslexia: behavioral and FMRI evidence. Int J Neurosci. 2010; 120(1): 51–59.
  60. Simos P, Breier J, Fletcher J, et al. Brain activation profiles in dyslexic children during non-word reading: a magnetic source imaging study. Neuroscience Letters. 2000; 290(1): 61–65.
  61. Simos PG, Breier JI, Fletcher JM, et al. Cerebral mechanisms involved in word reading in dyslexic children: a magnetic source imaging approach. Cereb Cortex. 2000; 10(8): 809–816.
  62. Oszwa U, Borkowska A. Specyficzne trudności szkolne w opanowywaniu czytania i pisania. In: Borkowska A, Domańska Ł. ed. Neuropsychologia kliniczna dziecka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
  63. Wiśniewska B, Wendorff J. Patogeneza dysleksji rozwojowej i postępy w jej terapii. Neurologia Dziecięca. 2011; 20(39): 61–70.
  64. Temple E, Poldrack RA, Salidis J, et al. Disrupted neural responses to phonological and orthographic processing in dyslexic children: an fMRI study. Neuroreport. 2001; 12(2): 299–307.
  65. Kossut M. Synapsy i plastyczność mózgu. Polskie i światowe osiągnięcia nauki. Nauki biologiczne. Oprac. Zbiorowe. Gliwice: Fundacja im. Wojciecha Świętosławskiego na Rzecz Wspierania Nauki i Rozwoju Potencjału Naukowego w Polsce, 285-305 2010.
  66. Eden G, Zeffiro T. Neural Systems Affected in Developmental Dyslexia Revealed by Functional Neuroimaging. Neuron. 1998; 21(2): 279–282.
  67. Temple E. Brain mechanisms in normal and dyslexic readers. Current Opinion in Neurobiology. 2002; 12(2): 178–183.
  68. Duch W. Sieci neuronowe w modelowaniu zaburzeń neuropsychologicznych i chorób psychicznych. Biocybernetyka. 2000; 6: 589–616.
  69. Damasio H, Grabowski TJ, Tranel D, et al. A neural basis for lexical retrieval. Nature. 1996; 380(6574): 499–505.
  70. Clark MG, Rosen GD, Tallal P, et al. Impaired processing of complex auditory stimuli in rats with induced cerebrocortical microgyria: An animal model of developmental language disabilities. J Cogn Neurosci. 2000; 12(5): 828–839.
  71. Herman AE, Galaburda AM, Fitch RH, et al. Cerebral microgyria, thalamic cell size and auditory temporal processing in male and female rats. Cereb Cortex. 1997; 7(5): 453–464.
  72. Peiffer A, Rosen G, Fitch R. Rapid auditory processing and MGN morphology in microgyric rats reared in varied acoustic environments. Developmental Brain Research. 2002; 138(2): 187–193.
  73. Fitch RH, Tallal P, Brown CP, et al. Induced microgyria and auditory temporal processing in rats: a model for language impairment? Cereb Cortex. 1994; 4(3): 260–270.
  74. Peiffer AM, Dunleavy CK, Frenkel M, et al. Impaired detection of variable duration embedded tones in ectopic NZB/BINJ mice. Neuroreport. 2001; 12(13): 2875–2879.
  75. Rosen GD, Herman AE, Galaburda AM. Sex differences in the effects of early neocortical injury on neuronal size distribution of the medial geniculate nucleus in the rat are mediated by perinatal gonadal steroids. Cereb Cortex. 1999; 9(1): 27–34.
  76. Denenberg V, Sherman G, Schrott L, et al. Spatial learning, discrimination learning, paw preference and neocortical ectopias in two autoimmune strains of mice. Brain Research. 1991; 562(1): 98–104.
  77. Balogh SA, Sherman GF, Hyde LA, et al. Effects of neocortical ectopias upon the acquisition and retention of a non-spatial reference memory task in BXSB mice. Developmental Brain Research. 1998; 111(2): 291–293.
  78. Hyde L, Sherman G, Hoplight B, et al. Working memory deficits in BXSB mice with neocortical ectopias. Physiology & Behavior. 2000; 70(1-2): 1–5.
  79. Annett M, Kilshaw D. Lateral preference and skill in dyslexics: implications of the right shift theory. J Child Psychol Psychiatry. 1984; 25(3): 357–377.
  80. McManus IC. The genetics of dyslexia. In: Stein JF. ed. Vision and visual dyslexia. Vision and visual dysfunction. Macmillan Press 1991.
  81. Bishop DVM. Cerebral asymmetry and language development: cause, correlate, or consequence? Science. 2013; 340(6138): 1230531.
  82. Orton ST. Specific reading disability ― strephosymbolia. JAMA. 1928; 90(14): 1095.
  83. Spionek H. Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka. PWN, Warszawa 1965.
  84. Bishop, D.V. . How Sinister is Sinistrality? Journal of the Royal College of Physicians of London. 1983; 17(3): 161–172.
  85. Walsh K. Neuropsychologia kliniczna. PWN, Warszawa 2004.
  86. Szeląg E. Mózgowe mechanizmy mowy. In: Górska T, Grabowska A, Zagrodzka J. ed. Mózg a zachowanie. 2005: Warszawa.
  87. Mroziak J. Równoważność i asymetria funkcjonalna półkul mózgowych. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1992.
  88. Żulewska J. Prawa półkula mózgu a język ― przegląd badań. Poradnik Językowy. 2012; 10: 77–92.
  89. Gazzaniga MS. Organization of the human brain. Science. 1989; 245(4921): 947–952.
  90. Miles TR. Dyslexia. The Pattern of Difficulties. Granada, London 1983: Granada.
  91. Spionek H. Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. PWN, Warszawa 1985.
  92. Sulzbacher S, Thomson J, Farwell J, et al. Crossed dominance and its relationship to intelligence and academic achievement. Developmental Neuropsychology. 1994; 10(4): 473–479.
  93. Stein J, Fowler S. Effect of monocular occlusion on visuomotor perception and reading in dyslexic children. The Lancet. 1985; 326(8446): 69–73.
  94. Paulesu E, Frith U, Snowling M, et al. Is developmental dyslexia a disconnection syndrome? Brain. 1996; 119(1): 143–157.
  95. Cogo-Moreira H, Andriolo R, Yazigi L, et al. Music education for improving reading skills in children and adolescents with dyslexia. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2012.
  96. Tallal P, Miller SL, Bedi G, et al. Language comprehension in language-learning impaired children improved with acoustically modified speech. Science. 1996; 271(5245): 81–84.
  97. Tallal P, Gaab N. Dynamic auditory processing, musical experience and language development. Trends Neurosci. 2006; 29(7): 382–390.
  98. Habib M, Espesser V, Rey K, et al. Training dyslexics with acoustically modified speech: Evidence of improved phonological performance. Brain and Cognition. 1999; 40(1): 143–146.
  99. Wilson B, Iacoviello J, Metlay W et al. Tomatis project final report. Opening Communication Conference 1982.
  100. Rourke BP, Russel DL. The Tomatis method applied to older children: An evaluation. Opening of the Communication Conference 1982.
  101. Sollier P. Listening for wellness: An introduction to the Tomatis method, The Mozart Center Press 2005.
  102. Ross-Swain D, Gettner D. Auditory processing disorders, Plural Pub Inc 2007.
  103. Levac D, Rivard L, Missiuna C. Defining the active ingredients of interactive computer play interventions for children with neuromotor impairments: a scoping review. Res Dev Disabil. 2012; 33(1): 214–223.
  104. Siglin J. Play Attention® on Success. Intervention in School and Clinic. 2016; 36(2): 122–124.
  105. Friel PN. EEG biofeedback in the treatment of attention deficit/hyperactivity disorder. Alternative Medicine Review. 2007; 12 (2): 146.
  106. Breteler MHM, Arns M, Peters S, et al. Improvements in spelling after QEEG-based neurofeedback in dyslexia: a randomized controlled treatment study. Appl Psychophysiol Biofeedback. 2010; 35(1): 5–11.
  107. Zavadenko NN, Rumiantseva MN, Tolstona VA. Dyslexia: clinical, neurophysiological, neuropsychological manifestations during treatment with nootrope. Zh Nevrol Psikhiatr Im SS Korsakova. 2009; 5: 36–42.
  108. Keulers EHH, Hendriksen JGM, Feron FJM, et al. Methylphenidate improves reading performance in children with attention deficit hyperactivity disorder and comorbid dyslexia: an unblinded clinical trial. Eur J Paediatr Neurol. 2007; 11(1): 21–28.
  109. Richardson AJ. Omega-3 fatty acid in ADHD and related neurodevelopmental disorders. Int Rev Psych. 2006; 18(2): 155–172.
  110. Donfrancesco R, Ferrante L. Ginkgo biloba in dyslexia: a pilot study. Phytomedicine. 2007; 14(6): 367–370.
  111. Sayles HA. Dysleksja i inne zaburzenia uczenia się w Europie, : Instytut Biologii Doświadczalnej im. In: Grabowska A, Rymarczyk K. ed. Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN. Warszawa, Warszawa 2004.

Regulamin

Ważne: serwis https://journals.viamedica.pl/ wykorzystuje pliki cookies. Więcej >>

Używamy informacji zapisanych za pomocą plików cookies m.in. w celach statystycznych, dostosowania serwisu do potrzeb użytkownika (np. język interfejsu) i do obsługi logowania użytkowników. W ustawieniach przeglądarki internetowej można zmienić opcje dotyczące cookies. Korzystanie z serwisu bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zapisane w pamięci komputera. Więcej informacji można znaleźć w naszej Polityce prywatności.

Czym są i do czego służą pliki cookie możesz dowiedzieć się na stronie wszystkoociasteczkach.pl.

Wydawcą serwisu jest VM Media Group sp z o.o., ul. Świętokrzyska 73, 80–180 Gdańsk

tel.:+48 58 320 94 94, faks:+48 58 320 94 60, e-mail:  viamedica@viamedica.pl