Stwardnienie rozsiane (SM, sclerosis multiplex) jest przewlekłą, zapalno-demielinizacyjną i neurozwyrodnieniową chorobą ośrodkowego układu nerwowego (OUN) o złożonej etiologii. W przeszłości postulowano różnorodne teorie patogenezy tej choroby, uwzględniając między innymi koncepcję naczyniową, infekcyjną, toksyczną, metaboliczną, alergiczną, a ostatecznie — autoimmunologiczną. Obecnie przyjmuje się, że zachorowanie na SM jest wynikiem współistnienia podatności genetycznej organizmu do określonej reakcji immunologicznej przeciwko antygenom OUN gospodarza, w odpowiedzi na czynniki środowiskowe. Duża heterogenność naturalnego przebiegu choroby oraz zależna od wariantu klinicznego odpowiedź na stosowane leczenie sugeruje jednak odmienną patogenezę poszczególnych postaci SM. Przytaczany najczęściej schemat rozwoju choroby oparty na modelu eksperymentalnego, autoimmunologicznego zapalenia mózgu oraz rdzenia kręgowego, ma coraz więcej ograniczeń i jedynie częściowo przedstawia immunopatogenezę stwardnienia rozsianego, głównie postaci rzutowo-remisyjnej. Postać pierwotnie postępująca jest skąpo reprezentowana w tym modelu, a w jej rozwoju stwierdza się dominującą rolę wrodzonych cech układu odpornościowego. Wraz z postępem badań eksperymentalnych oraz pojawieniem się nowych możliwości farmakoterapii ustalono, że poza postulowaną wcześniej dominującą rolą limfocytów T, istotne znaczenie w immunopatogenezie stwardnienia rozsianego odgrywa odpowiedź humoralna, a udział zarówno wrodzonych, jak i nabytych właściwości układu odpornościowego jest różny w wariancie rzutowo-remisyjnym i pierwotnie postępującym choroby. W niniejszym artykule przedstawiono podsumowanie aktualnego stanu wiedzy na temat etiopatogenezy stwardnienia rozsianego, z uwzględnieniem odrębności poszczególnych postaci choroby oraz informacji pozyskanych dzięki zastosowaniu różnych form farmakoterapii.