Wstęp

Rosnące obciążenie chorobami nowotworowymi w krajach europejskich nabiera coraz większego znaczenia w aspekcie zdrowotnym, społecznym, a także finansowym. Przewiduje się, że w Europie problem ten będzie narastał, co wiąże się z procesem starzenia się populacji oraz zwiększonego narażenia na czynniki ryzyka.

W związku z tymi prognozami Światowa Organizacja Zdrowia oraz UICC (Union for International Cancer Control) zalecają podjęcie planowych działań w kierunku zwiększenia efektywności dotychczasowej walki z rakiem, takich jak: upowszechnianie profilaktyki pierwotnej i wtórnej, systematyczne wdrażanie nowoczesnych technologii w diagnostyce, poprawa dostępności do optymalnego leczenia i rehabilitacji. Systematyczne działania wymagają długoterminowej alokacji środków finansowanych [1, 2].

Niezbędnym narzędziem w realizacji tych celów jest ocena efektów zdrowotnych podjętych działań, dokonywana z zastosowaniem metod naukowych (public health evidence based). Populacyjny wskaźnik 5-letnich przeżyć, obok liczby oraz współczynników zachorowalności i umieralności, jest jednym z najważniejszych mierników umożliwiających tę ocenę, co znalazło odzwierciedlenie w strategiach zwalczania raka w wielu krajach europejskich, m.in. w strategii opracowanej dla Wielkiej Brytanii [3].

Dotychczas w Polsce populacyjne wskaźniki 5-letnich przeżyć były rzadko publikowane. Wśród ostatnich jest m.in. opracowanie na podstawie danych Krajowego Rejestru Nowotworów (KRN) dotyczące przeżyć chorych, u których nowotwór rozpoznano w latach 2003–2005, oraz nieliczne opracowania na podstawie regionalnych rejestrów nowotworów, obecnie Wojewódzkich Biur Rejestracji Nowotworów (WBRN) [4–6].

Populacyjne wskaźniki przeżyć w krajach europejskich zostały opublikowane w ramach pięciu edycji projektu EUROCARE. Ostatnie publikacje oparte na danych o zachorowaniach w latach 1999–2007 w Krakowie oraz województwach dolnośląskim i świętokrzyskim obejmowały około 25% populacji Polski [7].

Dostrzegając potrzebę systematycznej obserwacji postępu w wyleczalności chorób nowotworowych, międzynarodowa grupa badawcza CONCORD podjęła inicjatywę wdrożenia systemu monitorowania populacyjnego wskaźnika 5-letnich przeżyć na pięciu kontynentach świata [8]. Celem CONCORD było zgromadzenie danych pochodzących z populacyjnych rejestrów nowotworów o zasięgu krajowym oraz regionalnym, kontrola jakości danych, a następnie przeprowadzenie analiz w sposób umożliwiający porównania pomiędzy krajami oraz obserwację zmian w czasie, wreszcie szerokie upowszechnienie wyników w publikacjach o zasięgu światowym.

Celem niniejszego opracowania była ocena wskaźników 5-letnich przeżyć w Polsce oraz w wybranych województwach kraju na tle 27 krajów europejskich na podstawie opublikowanych wyników CONCORD 2.

Metoda

Dla potrzeb niniejszego opracowania z opublikowanych wyników CONCORD 2 wyodrębniono informacje dotyczące całej populacji Polski oraz osobno województw: dolnośląskiego (11%), wielkopolskiego (9%), podkarpackiego (5%) i świętokrzyskiego (5%). Dane z Polski obejmujące populację całego kraju pochodziły ze zbioru KRN, a dane regionalne zostały opracowane przez WBRN niezależnie od zbioru krajowego.

Wyodrębniono także informacje pochodzące z krajów Unii Europejskiej oraz Islandii, Norwegii i Szwajcarii, co stanowiło podstawę do dalszych porównań. Dane z krajów europejskich pochodziły z rejestrów populacyjnych o zasięgu krajowym (Austria, Belgia, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Islandia, Irlandia, Holandia, Litwa, Łotwa, Malta, Norwegia, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Szwecja) oraz regionalnym, tj. ograniczonym do ściśle określonego obszaru administracyjnego objętego rejestracją nowotworów: Szwajcaria (47% populacji kraju), Niemcy (43%), Włochy (39%), Hiszpania (22%), Francja (18%) oraz Rumunia (3%), którą pominięto w dyskusji ze względu na niską reprezentatywność kraju.

Analiza przeżyć w ramach CONCORD 2 obejmowała chorych w wieku od 15 roku życia, którzy w latach 1995–2009 zachorowali na jedną z dziesięciu chorób nowotworowych najczęściej występujących na świecie. Choroby te są objęte klasyfikacją ICD-O-3, z uwzględnieniem lokalizacji narządowej oraz budowy histopatologicznej nowotworu [9].

Populacyjne wskaźniki 5-letnich przeżyć zostały obliczone metodą estymacji Pohar Perme net survival [10]. Metoda ta uwzględnia tylko przypadki, w których przyczyną zgonu był nowotwór złośliwy. Chorzy na nowotwory, którzy zmarli z innej przyczyny, byli wykluczeni na podstawie tzw. oczekiwanej umieralności (background mortality). Estymator net survival uwzględnia również fakt, że ryzyko zgonu z powodów innych niż nowotwór u osób w starszym wieku jest wyższe niż u osób młodych. Analizy przeprowadzono u chorych obu płci razem z wyjątkiem chorych na raka piersi, które ograniczono tylko do kobiet. Wskaźniki net survival zostały obliczone z wykorzystaniem regionalnych tabel trwania życia.

W niniejszym opracowaniu analizie poddano wskaźniki 5-letnich przeżyć u chorych, którzy w latach 2005–2009 zachorowali na raka: żołądka, okrężnicy, odbytnicy, płuca, piersi, szyjki macicy, jajnika, gruczołu krokowego oraz na białaczki, wymienione w tabeli I (zgodnie z kodem ICD-O-3).

Dla ułatwienia interpretacji wyników wyodrębniono kraje, które w omawianym okresie należały do nowo przyjętych w Unii Europejskiej. Z wyjątkiem Malty były to kraje o podobnej przeszłości politycznej i gospodarczej i zostały omówione w jednej grupie, jako kraje „Europy Wschodniej”. Dla pozostałych krajów stosowano tradycyjną nazwę „Europa Zachodnia”.

Jakość danych

Zgodnie z metodologią CONCORD w centrum analitycznym w London School of Hygiene and Tropical Medicine każdy ze zbiorów poddano proceduralnej kontroli jakości pod względem zgodności oraz spójności wewnętrznej. Prace prowadzono w ścisłej współpracy z Rejestrami Nowotworów, które dane te dostarczyły. Wskaźniki jakości przedstawiono w tabeli II.

Z analizy przeżyć zostały wyłączone przypadki: stracone z obserwacji, z niepotwierdzonym rozpoznaniem nowotworu złośliwego w dalszej obserwacji, z niespecyficzną morfologią oraz obserwowane krócej niż jedną dobę (DCO – death certificate only).

Dane polskie charakteryzowała wysoka jakość. Odsetek przypadków wyłączonych z analizy przeżyć wynosił od poniżej 1% w raku odbytnicy i w białaczkach do 7,9% w raku żołądka i w większości nowotworów był niższy niż w innych krajach europejskich. Natomiast w Polsce zwraca uwagę niski odsetek potwierdzeń mikroskopowych, który z wyjątkiem białaczek był niższy i znacznie niższy niż w krajach europejskich, co jest odzwierciedleniem istotnych problemów związanych z diagnostyką histopatologiczną w Polsce.

Wyniki

Na rycinie 1 przedstawiono wskaźniki 5-letnich przeżyć w zależności od jednostki chorobowej określonej zgodnie z klasyfikacją ICD-O-3 oraz według kraju zamieszkania chorego.

Rycina 1A–I. Wskaźniki 5-letnich przeżyć (%) chorych na wybrane nowotwory złośliwe w krajach europejskich. Lata 2005–2009

Najlepsze rokowanie było u chorych na raka gruczołu krokowego i piersi. W czternastu krajach Europy Zachodniej oraz na Litwie u chorych na raka gruczołu krokowego wskaźnik 5-letnich przeżyć wynosił ponad 85% i sięgał 93% w Finlandii i Belgii. Najniższe przeżycia były na Słowacji (66%) i w Bułgarii (53%).

U chorych na raka piersi przeżycia były mniej zróżnicowane i we wszystkich krajach Europy Zachodniej (z wyjątkiem Malty) oraz w Słowenii i w Czechach wskaźnik przekraczał 80%, zaś we Francji i w Finlandii 87%. Na Litwie, Łotwie i w Estonii oraz na Słowacji wskaźniki były najniższe, lecz kształtowały się na wyższym poziomie aniżeli najniższe w Europie Wschodniej na Słowacji i w Bułgarii u chorych na raka gruczołu krokowego. W Polsce w obu tych chorobach nowotworowych wskaźnik 74% plasował nasz kraj wśród niskich w Europie Zachodniej i przeciętnych w Europie Wschodniej.

U chorych na raka szyjki macicy rokowanie było gorsze. W dwunastu krajach Europy Zachodniej oraz w Rumunii, Słowenii, Estonii, Chorwacji i Czechach wskaźnik wynosił 65% lub był wyższy; najwyższy był w Norwegii i Islandii, gdzie wynosił 73%. Najniższy wskaźnik, poniżej 60%, był we Francji i w Irlandii oraz w czterech krajach Europy Wschodniej. W Polsce i w Bułgarii wskaźnik 53% był najniższy spośród krajów europejskich.

Jeszcze mniej korzystne i bardziej zróżnicowane były przeżycia chorych na raka jelita grubego. Wskaźnik 60% i wyższy był u chorych na raka okrężnicy w dwunastu krajach Europy Zachodniej i tylko w dziesięciu u chorych na raka odbytnicy. Najwyższe wskaźniki były w Islandii i w Belgii, a także w Niemczech i w Norwegii. W krajach Europy Wschodniej, z wyjątkiem Słowenii i Czech, wskaźniki były znacznie niższe. W Polsce u chorych na raka okrężnicy wskaźnik wynosił 50% oraz 47% u chorych na raka odbytnicy i był korzystniejszy tylko w porównaniu ze Słowacją, Bułgarią i Łotwą.

Wyleczalność chorych na białaczki w dwunastu krajach Europy Zachodniej oraz na Łotwie wynosiła ponad 50% i sięgała prawie 60% w Belgii, Szwecji i we Francji. Najniższe wskaźniki były w Bułgarii i na Malcie. W Polsce wskaźnik wynosił 49% i nie odbiegał od przeciętnych w Europie.

Rak płuca był nadal nowotworem o bardzo złym rokowaniu, ze wskaźnikiem 5-letnich przeżyć około 15% najwyższym w Austrii, Belgii i Szwajcarii. Wskaźnik 5-letnich przeżyć w Polsce wynosił 13%.

Nieco lepsze było rokowanie u chorych na raka żołądka – w Polsce 19%, a w niektórych krajach wskaźnik wyleczalności przekraczał 30%; najwyższy był w Austrii, Belgii i Portugalii.

Także wyleczalność chorych na raka jajnika była stosunkowo niska, i w siedmiu krajach Europy Zachodniej wskaźnik wynosił 40% lub nieznacznie więcej; najlepsze przeżycia były w Finlandii, Szwecji i Belgii. W krajach Europy Wschodniej (z wyjątkiem Rumunii) były znacznie niższe. W Polsce wskaźnik u chorych na raka jajnika wynosił 34%.

Regionalne zróżnicowanie wyleczalności stwierdzono także na terenie Polski. W tabeli III przedstawiono zróżnicowanie pomiędzy województwami uczestniczącymi w badaniu CONCORD 2.

W województwie wielkopolskim u chorych na raka gruczołu krokowego, a także żołądka, okrężnicy i odbytnicy wskaźnik 5-letnich przeżyć był znacząco wyższy niż w innych województwach. Także w porównaniu z Polską ogółem wskaźnik w województwie wielkopolskim był nieco wyższy u chorych na raka gruczołu krokowego, żołądka i odbytnicy.

W województwie dolnośląskim najwyższe, a także wyższe niż w kraju były wskaźniki u chorych na raka piersi oraz białaczki.

Wskaźniki 5-letnich przeżyć chorych na raka szyjki macicy najwyższe były w województwach świętokrzyskim i podkarpackim i znacznie wyższe w porównaniu z województwem wielkopolskim i dolnośląskim, a także w Polsce ogółem.

Dyskusja

Już ponad 50 lat temu wskaźniki 5-letnich przeżyć populacyjnych znalazły zastosowanie w ocenie wyleczalności chorych na nowotwory złośliwe [11, 12]. W Polsce pierwszej takiej oceny dotyczącej mieszkańców Warszawy i wybranych terenów wiejskich w latach 1963–1972 dokonał prof. Tadeusz Koszarowski z zespołem, który wykazał, że istnieje znaczące zróżnicowanie wskaźników przeżyć na niekorzyść terenów wiejskich [13].

We wczesnym okresie znaczące rozbieżności w metodologii prowadzenia badań w różnych krajach, głównie w zakresie sposobu gromadzenia danych, a także obliczania wskaźników i ich standaryzacji utrudniały prowadzenie badań porównawczych. W zainicjowanym w 1978 roku badaniu EUROCARE, a następnie w badaniu CONCORD ujednolicono metodologię gromadzenia danych, wprowadzono jednorodną kontrolę jakości oraz scentralizowano prowadzenie analiz [14, 15]. Dzięki tym rozwiązaniom wyniki EUROCARE 3, obejmujące zachorowania w latach 1990–94, obrazowały już rzeczywiste zróżnicowanie wyleczalności nowotworów w Europie. Wskaźniki były szczególnie niekorzystne w krajach Europy Wschodniej i dotyczyło to przede wszystkim chorych na nowotwory, w których dokonywał się istotny postęp w zakresie rozpoznawania i leczenia.

Prezentowane wyniki CONCORD 2 potwierdziły wcześniejsze obserwacje, że w krajach europejskich rokowanie zależało przede wszystkim od jednostki chorobowej i było najkorzystniejsze u chorych na raka gruczołu krokowego i piersi, gorsze w raku szyjki macicy, jelita grubego i w białaczkach i nadal złe w raku płuca, żołądka i jajnika. Wśród nowotworów najlepiej rokujących najmniejsze różnice wyleczalności w Europie były u chorych na raka piersi, znacznie większe w raku gruczołu krokowego, odbytnicy oraz białaczkach.

Wyniki CONCORD 2 także potwierdziły wcześniejsze obserwacje, że w obecnym stuleciu dokonuje się istotny postęp w wyleczalności chorób nowotworowych w krajach, w których są dobrze rozwinięte systemy ochrony zdrowia [15, 16]. Spośród dziesięciu najczęściej występujących nowotworów na świecie opracowanych w ramach CONCORD 2 największy wzrost bezwzględnej wartości wskaźnika w latach 1999–2007 dotyczył raka gruczołu krokowego (8,3%), odbytnicy (5,5%) i piersi (4,0%) [17]. Obserwowane korzystne zmiany wiążą się przede wszystkim z wprowadzeniem na rynek leków nowej generacji, szerokim stosowaniem nowych technik operacyjnych (resekcja pozaotrzewnowa w raku odbytnicy) oraz coraz szerszym dostępem do skriningów populacyjnych wysokiej jakości [18].

Zmiany zachodzące w krajach Europy Wschodniej były większe niż średnio w Europie i wynosiły: 17,8% u chorych na raka gruczołu krokowego, 7,1% raka odbytnicy i 5,2% raka piersi. W Polsce w latach 2000–2009 różnice wartości wskaźnika były jeszcze większe i wynosiły 19,8% u chorych na raka gruczołu krokowego, 10,2% odbytnicy i 7,2% piersi. W Polsce pomimo tych korzystnych zmian wskaźniki 5-letnich przeżyć, szczególnie w nowotworach poddających się leczeniu, z wyjątkiem białaczek, pozostawały znacząco niższe niż w Europie Zachodniej.

Przyczyny utrzymującego się zróżnicowania przeżyć w krajach europejskich budzą wiele kontrowersji, głównie w środowiskach lekarskich i decydenckich, toteż podjęto dalsze szczególowe badania oparte na danych klinicznych typu High Resolution, które dostarczają kolejnych dowodów, że proporcja pacjentów we wczesnym stopniu zaawansowania choroby nowotworowej oraz dostępność leczenia uznanego za optymalne ma największe znaczenie w kształtowaniu wskaźników 5-letnich przeżyć w populacji [19–21]. Wiedza ta ma fundamentalne znaczenie dla określania potrzeb i budowania strategii walki z rakiem oraz w ocenie jej efektywności zdrowotnej. [19, 20, 22–25].

W świetle tych badań bardziej jest zrozumiałe zróżnicowanie wyleczalności dotyczące przede wszystkim nowotworów wykrywanych w skriningach populacyjnych, które w niektórych krajach Europy Zachodniej co najmniej od lat 90. są realizowane zgodnie ze standardem jakości określonym przez Komisję Europejską. Korzystny wpływ skriningu wiąże się ze wzrostem proporcji wczesnych rozpoznań u chorych w młodszych grupach wieku, co umożliwia wczesne podjęcie optymalnego leczenia i istotnie przyczynia się do poprawy rokowania [26–29].

Programy przesiewowe w krajach Europy Wschodniej rozpoczęto znacznie później [26]. W Polsce programy skriningowe o zasięgu krajowym realizowane są od 2006 roku i zgodnie z rekomendacjami Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC) obejmują wczesne wykrywanie raka piersi i szyjki macicy oraz w mniejszej skali raka jelita grubego (tylko z zastosowaniem kolonoskopii) [27–31]. Pomimo znacznych nakładów finansowych ponoszonych na realizację skriningów w ramach Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych ich efekty zdrowotne nie zostały dotychczas ocenione, a wskaźniki przeżyć w latach 2005–2009 pozostawały na niskim poziomie [32].

Opóźnienie optymalnego leczenia jest niezależnym czynnikiem rokowniczym, ponieważ sprzyja progresji choroby. Opóźnienie ze strony systemu lecznictwa, w tym kolejki, są wyrazem niedostosowania zasobów do potrzeb wynikających z sytuacji epidemiologicznej i zwykle są skutkiem niesprawności organizacyjnej systemu, nierównomiernego rozmieszczenia kadr, zwłaszcza lekarzy i pielęgniarek, niewystarczającego wyposażenia w sprzęt i aparaturę do diagnostyki oraz do radioterapii, co przedstawiono w tabeli IV [24]. Trudności w diagnostyce oraz niedobory kadrowe mają odbicie w niskim odsetku potwierdzeń mikroskopowych (tab. II). Na mapie Polski ważną przyczyną opóźnienia leczenia jest ograniczony dostęp do świadczeń zdrowotnych, które ilustrują tzw. „białe plamy” [33]. W 2015 r. jedynym województwem bez „białych plam” w zakresie onkologii było województwo śląskie, a największe potrzeby istniały w województwach: mazowieckim, kujawsko-pomorskim, pomorskim, lubelskim, lubuskim, podlaskim, warmińsko-mazurskim i wielkopolskim.

Nierównomierna dostępność do radioterapii jest jednym z najważniejszych problemów onkologii w Polsce [33]. Warunki do leczenia promieniami są tylko w dużych miastach i w największych ośrodkach specjalistycznych.

Problem ten dotyczy objętego badaniem CONCORD 2 województwa podkarpackiego, a także opolskiego i warmińsko-mazurskiego, gdzie liczba aparatów na liczbę mieszkańców jest najniższa w kraju [34]. W Polsce na 1 akcelerator MV przypada 267 097 osób, a na 1 aparat HDR – 874 134 osób, co w porównaniu ze średnią europejską wskazuje na duże niedobory sprzętowe. Według norm europejskich do spełnienia standardów optymalnego leczenia w Polsce brakuje 47 akceleratorów MV i 18 aparatów HDR [33]. Ponadto niedobory aparaturowe powodują nadmierną eksploatację sprzętu i ich awaryjność [34, 35].

Niedoposażenie szpitali współistnieje ze zróżnicowaniem wskaźników 5-letnich przeżyć w badaniu CONCORD 2. Jak wynika z tab. IV, w województwach dolnośląskim i wielkopolskim obciążenie aparatów megawoltowych jest podobne, a wydatki per capita zbliżone, to z kolei współistnieje z wysokimi wskaźnikami przeżyć u chorych na raka okrężnicy, odbytnicy, piersi i gruczołu krokowego.

Wydaje się, że wskaźniki 5-letnich przeżyć u chorych na raka szyjki macicy mogą być efektem wcześniejszego szczególnego osobistego zaangażowania realizatorów walki z rakiem szyjki macicy [36, 37].

Wreszcie – wyleczalność nowotworów pozostaje w ścisłej zależności od zamożności kraju i optymalnego finansowania systemu leczenia. W kolejnych edycjach EUROCARE korelację pomiędzy wyleczalnością nowotworów i wartością produktu krajowego brutto (GDP – Gross Demostic Product) oraz wydatkami na zdrowie (TNEH – Total National Expediture health) wykazali Micheli i wsp., a ostatnio Baili i wsp. [22, 23]. Wysokie wartości TNEH w Europie Zachodniej i Centralnej korespondowały z wysokimi wskaźnikami przeżyć. Analiza danych EUROCARE 5 wykazała, że w krajach Europy Zachodniej wydatki na zdrowie były 2–3 razy większe w porównaniu z wydatkami w Europie Wschodniej.

W Polsce niskie wskaźniki przeżyć chorych na nowotwory pozostawały w relacji z wydatkami na zdrowie znacznie niższymi aniżeli w krajach Europy Zachodniej. Według Leungo-Fernandeza i wsp. w 2009 roku w Polsce wydatki na leki onkologiczne stanowiły około 19% (267 mln euro) ogółu wydatków medycznych związanych z leczeniem nowotworów i były niższe w stosunku do krajów europejskich, gdzie stanowiły około 27% wszystkich wydatków medycznych (13 604 mln euro) [38].

Z analizy Paolo Baili i wsp. w ramach badań EUROCARE 5 wynika, że w latach 2000–2007 wyleczalność nowotworów w Polsce była optymalna w stosunku do GDP i TNEH. W oparciu o wyniki tych badań można oczekiwać, że dalsza poprawa leczenia nowotworów w Polsce jest możliwa tylko w wyniku istotnego wzrostu finansowania, przyjmując, iż dotychczasowy standard leczenia onkologicznego będzie zachowany.

Wnioski

1. Badania CONCORD 2 potwierdzają obserwowane od dawna znaczące zróżnicowanie wyleczalności chorych na nowotwory złośliwe pomiędzy Polską a krajami Europy Zachodniej na niekorzyść Polski, a także krajów byłego bloku wschodniego. Zróżnicowanie to w szczególności dotyczy raka odbytnicy, szyjki macicy i gruczołu krokowego. Mniejsze zróżnicowanie było u chorych na raka piersi, okrężnicy i żołądka, a najmniejsze u chorych na raka płuca i jajnika oraz białaczki.
2. W Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich, rokowanie zależało od jednostki chorobowej. Najwyższe wskaźniki 5-letnich przeżyć były u chorych na raka gruczołu krokowego i piersi, niższe u chorych na raka okrężnicy, odbytnicy, białaczki i raka jajnika, a najniższe w raku żołądka i płuca.
3. Przeżycia analizowane w wybranych województwach Polski są zróżnicowane na korzyść woj. dolnośląskiego i wielkopolskiego w przypadku raka żołądka, jelita grubego, piersi oraz gruczołu krokowego, oraz na korzyść woj. podkarpackiego i świętokrzyskiego u chorych na raka szyjki macicy. Zróżnicowanie to współistnieje z niejednakowymi zasobami lecznictwa specjalistycznego.
4. Zróżnicowanie przeżyć chorych na nowotwory w krajach europejskich współistnieje z różnym poziomem wydatków na zdrowie, od którego w dużym stopniu zależy skuteczność skriningów populacyjnych, dostępność do optymalnego leczenia bez zbędnych opóźnień, a także opieka nad chorym. Optymalne finansowanie wpływa również na zasoby kadrowe, dzięki czemu lepiej przeprowadzana jest diagnostyka i leczenie osób chorych na nowotwory.
5. W Polsce wiedza na temat struktury czynników rokowniczych w populacji i ich wpływu na wyleczalność nowotworów jest bardzo ograniczona, co utrudnia monitorowanie efektów zdrowotnych realizowanych interwencji.

Podziękowanie

Autorzy dziękują Panu Profesorowi Michelowi P. Colemanowi oraz Koleżankom i Kolegom CONCORD Working Group: CONCORD Global surveillance of cancer survival, a także Krajowemu Rejestrowi Nowotworów i Regionalnym Rejestrom Nowotworów – obecnie Wojewódzkim Biurom Rejestracji Nowotworów w Polsce, które poprzez swój udział w badaniu CONCORD 2 przyczyniły się do przeprowadzenia oceny wyleczalności nowotworów złośliwych w Polsce na podstawie danych zweryfikowanych pod względem ich jakości.

Konflikt interesów: nie zgłoszono

Artykuł został przygotowany w ramach zadania statutowego 3/ZP.1, realizowanego w latach 2009–2015.

Mgr Katarzyna Kwiatkowska

Zakład Promocji Zdrowia i Szkolenia Podyplomowego

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego

– Państwowy Zakład Higieny

ul. Chocimska 24, 00–791 Warszawa

e-mail: kkwiatkowska@pzh.gov.pl

Otrzymano: 14 grudnia 2015 r.

Przyjęto do druku: 2 lutego 2016 r.