Historia medycyny • Historia medicinae

Wybrane wydarzenia w historii medycyny,ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień związanych z rakiem

Część 4

Od Theodora van Frerichsa (1819–1885) do Ernsta Neumanna (1834–1918)

Richard F. Mould1

Niniejsze zestawienie chronologiczne stanowi wybór znaczących wydarzeń w historii medycyny bezpośrednio lub pośrednio związanych z chorobą nowotworową. Przyczynkiem do powstania tego opracowania był fakt, że ukazało się dotychczas stosunkowo niewiele chronologii dotyczących historii onkologii, a spośród tych opublikowanych wiele nie ma przywołanych źródeł i nie przytacza lat życia lekarzy, chirurgów i naukowców. Autor ma zatem nadzieję, że poniższy uporządkowany w czasie i opatrzony bibliografią wybór wydarzeń i postaci będzie szczególnie pomocny dla wszystkich, którzy bardziej szczegółowo piszą o historii medycyny, a o historii onkologii w szczególności.

Annotated Biographical Bibliography with Special Reference to Cancer

Part 4

From Theodor van Frerichs (1819–1885) to Ernst Neumann (1834–1918)

This chronology is a selection of important events in the history of medicine which are directly or indirectly related to neoplastic disease. The reason underlying its compilation is that relatively few chronologies concerning oncology have previously been published and those that do exist do not always quote references or provide the dates of birth and death of the physicians, surgeons and scientists mentioned. It is hoped that this selected chronology will be of help to those writing in depth about the history of medicine and in particular about cancer.

Nowotwory Journal of Oncology 2014; 64, 2: 202–208

Słowa kluczowe: rak, onkologia, chirurdzy, lekarze, farmacja, patologia, anatomia, anestezjologia, mikroskopia, epidemiologia, fizyka, chemia, nauki przyrodnicze, Friedrich Theodor von Frerichs, John Collins Warren, William Thomas Green Morton, William James Morton, Henry Jacob Bigelow, Ludwik Pasteur, John Hughes Bennett, William MacIntyre, James Paget, Ludwig van Beethoven, Joseph Carey Merrick (the Elephant Man), Hermann Lebert, John Adams, Niccolo Massa, Andreas Vesalius (Wesaliusz), Adolph Hannover, Lionel Smith Beale, Richard Bright, Alfred-Armand-Louis-Marie Velpeau, Manuel Garcia, Charles-Philippe Robin, Christian Albert Theodor Billroth, Ernst Leberecht Wagner, Johann Paul Uhle, Frederick Hoffman, Heinrich Lissauer, Alfred Gilman, Sydney Farber, George Hitchings, Gertrude Elion, Carl Thiersch, Morell Mackenzie, Rudolph Virchow, Cesarz Niemiec Fryderyk III Hohenzollern, Gregor Johann Mendel, Ronald Fisher, James Marion Sims, Joseph Lister, Charles Hewitt Moore, Julius Friedrich Cohnheim, Adolf Kussmaul, David Smithers, Ernst Christian Neumann

Key words: cancer, oncology, surgeons, physicians, pharmacy, pathology, anatomy, anaesthesia, microscopy, epidemiology, physics, chemistry, natural science, Friedrich Theodor von Frerichs, John Collins Warren, William Thomas Green Morton, William James Morton, Henry Jacob Bigelow, Louis Pasteur, John Hughes Bennett, William MacIntyre, James Paget, Ludwig van Beethoven, Joseph Carey Merrick (the Elephant Man), Hermann Lebert, John Adams, Niccolo Massa, Andreas Vesalius, Adolph Hannover, Lionel Smith Beale, Richard Bright, Alfred-Armand-Louis-Marie Velpeau, Manuel Garcia, Charles-Philippe Robin, Christian Albert Theodor Billroth, Ernst Leberecht Wagner, Johann Paul Uhle, Frederick Hoffman, Heinrich Lissauer, Alfred Gilman, Sydney Farber, George Hitchings, Gertrude Elion, Carl Thiersch, Morell Mackenzie, Rudolph Virchow, Emperor Frederick III of Germany, Gregor Johann Mendel, Ronald Fisher, James Marion Sims, Joseph Lister, Charles Hewitt Moore, Julius Friedrich Cohnheim, Adolf Kussmaul, David Smithers, Ernst Christian Neumann

Podziękowania zamieszczono na końcu części 6.

Kalendarium

■ 1845 Friedrich Theodor von Frerichs (1819–1885) był niemieckim patologiem, który specjalizował się w chorobach wątroby i nerek, oraz autorem pierwszego niemieckiego podręcznika do nefrologii. W jednej z prac zasugerował, że istnieje związek między obecnością kamieni żółciowych a powstawaniem raka. Von Frerichs przeprowadził także mikroskopowe badania choroby Brighta (kłębuszkowego zapalenia nerek) [1–3].

■ 1846 John Collins Warren (1778–1856), amerykański chirurg, jako pierwszy przeprowadził operację, podczas której wykorzystano do narkozy eter. Miało to miejsce 16 października 1846 roku, podczas zabiegu usunięcia naczyniowego guza spod gałęzi żuchwy. Nad znieczuleniem czuwał dentysta z Bostonu William Thomas Green Morton (1819–1868) (z kolei jego syn, pracujący w Nowym Jorku lekarz William James Morton (1845–1920), był autorem pierwszego podręcznika na temat promieni X w Stanach Zjednoczonych). Podczas tego słynnego wydarzenia w 1846 roku obecny był również chirurg z Harvard Medical School — Henry Jacob Bigelow (1818–1890). Warren z zaangażowaniem propagował odkrycie nowych właściwości eteru. Zgromadził dane na temat 200 przypadków i opublikował, że w książce pod tytułem Etherization w roku 1848. Warren był też dziekanem Harvard Medical School (1816–1819): przeszedł na emeryturę w roku 1847. W roku 1812 odegrał pierwszoplanową rolę w powoływaniu do życia czasopisma Boston Medical & Surgical Journal (poprzednika New England Journal of Medicine). Warren był też zaangażowany w powstanie słynnego później Massachusetts General Hospital oraz był tam pierwszym chirurgiem; prowadził konsultacje aż do roku 1853 [4–7].

■ 1848 Ludwik Pasteur (1822–1895) był światowej sławy francuskim chemikiem i prekursorem mikrobiologii. Jego najwcześniejsza praca, z roku 1848, dotyczyła właściwości chemicznych kwasu winowego. Odkrył, że roztwór tego uzyskanego organicznie kwasu zmienia płaszczyznę polaryzacji przechodzących przezeń promieni światła, podczas gdy ten sam kwas otrzymany w wyniku chemicznej syntezy nie miał takich właściwości. Pasteur jako pierwszy zaprezentował molekuły chiralne. Jego praca doktorska była poświęcona krystalografii. Dokonał wielu przełomowych odkryć z zakresu ustalania przyczyn i zapobieganiea chorobom, między innymi stworzył pierwsze szczepionki przeciwko wściekliźnie i wąglikowi. Pasteur opracował proces, dzięki któremu mleko i wino przestały być źródłem chorób — tę metodę konserwacji produktów spożywczych określono mianem „pasteryzacji”. Najważniejsze badania Ludwika Pasteura obejmowały asymetrię molekularną, drobnoustrojową teorię fermentacji, immunologię i szczepienia. W roku 1854, gdy mianowano go dziekanem nowego Wydziału Nauk w Lille, wygłosił słynne słowa: dans les champs de l’observation, le hasard ne favorise que les esprits préparés („w zakresie obserwacji przypadek sprzyja tylko przygotowanym do tego umysłom”) [8–13].

■ 1849 John Hughes Bennett (1812–1875) był angielskim lekarzem, fizjologiem i patologiem, który napisał podręcznik na temat raka. W roku 1845 jako pierwszy opisał przypadek zachorowania na białaczkę (znaną wówczas pod nazwą leucocythemia). Doniesienie ukazało się w Edinburgh Medical & Surgical Journal. Bennett był też wybitnym mikroskopistą [14–16].

■ 1850 William MacIntyre (1791–1857) był szkockim lekarzem. Kształcił się w Edynburgu, a następnie pracował w Londynie. W roku 1850 opublikował pierwsze doniesienie na temat przypadku szpiczaka mnogiego [17, 18].

■ 1851 James Paget (1814–1899) był angielskim chirurgiem i patologiem, którego uznaje się za jednego z twórców naukowej patologii medycznej. W onkologii choroba Pageta (brodawki sutkowej) właśnie jemu zawdzięcza swoją nazwę. Jest to rodzaj przewodowego raka sutka, w którym komórki rakowe naciekają naskórek brodawki, a niekiedy również otoczkę brodawki. Nazwa choroby Pageta kości również pochodzi od niego. Paget wydał Lectures on Tumours (1851) oraz Lectures on Surgical Pathology (1853). Na marginesie warto wspomnieć, że sugerowano, iż ostatnią chorobą Ludwika van Beethovena (1770–1827) była właśnie choroba Pageta kości. Jego nazwisko pojawiało się również w kontekście choroby Elephant Man — człowieka słonia, czyli Josepha Careya Merricka (1862–1890), który cierpiał przede wszystkim na nerwiakowłókniakowatość i dysplazję włóknistą kości, ale także na gruźlicę, skoliozę... i chorobę Pageta [19–28].

■ 1851 Hermann Lebert (1813–1878) niemiecki lekarz z Wrocławia. W latach 1842–1845 prowadził głównie badania z zakresu anatomii porównawczej, później jednak poświęcił swoje życie praktyce i pracy klinicznej. Jako jeden z pierwszych posługiwał się mikroskopem w anatomii patologicznej i odegrał zasadniczą rolę we wprowadzaniu idei patologii komórkowej. W roku 1851 napisał traktat na temat raka [29–33].

■ 1851 John Adams (1806–1877) był brytyjskim chirurgiem, któremu przypisuję się pierwsze rozpoznanie raka prostaty. Swoje odkrycie opisał i opublikował w czasopiśmie The Lancet. Z kolei samą prostatę jako pierwszy opisał włoski anatom Niccolo Massa (1485–1569) w roku 1526, a pierwszy szczegółowy rysunek tego narządu wykonał Andreas Vesalius (Wesaliusz) (1514–1564) w roku 1543 [34–36].

■ 1852 Adolph Hannover (1814–1894), duński lekarz, który w roku 1839 wprowadził w Danii technikę mikroskopowego badania tkanek. W roku 1852 wydał traktat pod tytułem Epithelioma [37].

■ 1852 Lionel Smith Beale (1828–1906) był angielskim lekarzem i mikroskopistą, autorem dzieła The Microscope and its Application in Practical Medicine. W roku 1852 założył prywatne laboratorium w pobliżu Kings College Hospital i wygłosił serię wykładów zatytułowaną The Microscope in Medicine, która stanowiła podstawę jego traktatu. Opracował metodę umożliwiającą zidentyfikowanie złośliwych komórek w plwocinie, i tym samym stworzył podstawy analizy złośliwych komórek w diagnozowaniu raka płuc. WD Foster (1958) opisuję historię patologii klinicznej w bardzo sugestywny sposób, dlatego uznałem jego słowa za warte przytoczenia: „Od setek lat lekarze i chirurdzy czynią obserwacje w obszarze patologii klinicznej. W XVI wieku jednym z ulubionych motywów przedstawianych przez artystów był odziany w futro medyk trzymający w dłoni naczynie z moczem do badania. Flebotomiści XVIII wieku wpatrywali się w misy upuszczonej krwi i odnotowywali względne proporcje czerwonych skrzepów — ich górnej warstwy i surowicy. Wybitny naukowiec Richard Bright (1784–1858) badał mocz pod kątem obecności białek, gotując go w łyżeczce od herbaty nad płomieniem świecy... Jednak początku nowoczesnej patologii klinicznej należy wiązać dopiero z użyciem mikroskopu w codziennej diagnostyce” [38–41].

■ 1853 Pierwsze czasopismo na temat raka ukazało się w roku 1853, było to Western Medical News & Cancer Journal wydany w Cincinnati. Następnie w roku 1877 ukazał się New York Quarterly Cancer Journal, a w 1893 w Bordeaux — Archives d’Électricité Médicale et de Physiothérapie du Cancer. Czasopisma poświęcone nowotworom, założone w latach 1853–1934, zostały uporządkowane i ujęte w Nowotwory Journal of Oncology w roku 2007 [42].

■ 1854 Alfred-Armand-Louis-Marie Velpeau (1795–1867) był francuskim anatomem i chirurgiem oraz autorem przeszło 300 publikacji na temat chirurgii, embriologii, anatomii, położnictwa i wielu innych zagadnień. W roku 1854 ukazał się jego traktat na temat raka piersi. Velpeau przypisuje się także autorstwo pierwszego dokładnego opisu białaczki w roku 1827 [43].

■ 1855 Manuel Garcia (1804–1906) był hiszpańskim śpiewakiem (barytonem) i nauczycielem muzyki, który w roku 1854 wynalazł laryngoskop i przez cały następny rok przeprowadzał przy jego użyciu doświadczenia. Obserwował własną krtań i struny głosowe przy pomocy małego lusterka dentystycznego wkładanego do gardła, oświecając je dzięki odbiciu promieni słonecznych z drugiego lustra. Interesowały go poruszenia krtani związane ze śpiewem i nie przewidywał ogromnej roli, jaką laryngoskopia odegra w medycynie [44, 45].

■ 1855 Charles-Philippe Robin (1821–1885) to francuski anatom, biolog i histolog, autor pracy na temat raka nerki [46].

■ 1855 Christian Albert Theodor Billroth (1829–1894) był profesorem chirurgii w Zurychu i w Wiedniu. Pierwszą pracą (1855), w której odniósł się do raka, była monografia na temat polipów, w której opisał i poklasyfikował serię tych narośli oraz podkreślał, że zazwyczaj nie ulegają one zezłośliwieniu. Chociaż Billroth poczynił istotny wkład w rozwój chirurgii dla większości typów guzów, znany jest przede wszystkim z przeprowadzenia pierwszej całkowitej laryngektomii (1874); pierwszej zakończonej sukcesem resekcji przełyku u psa (1871) oraz pierwszej udanej częściowej gastrektomii (1881). Billroth był również jednym z pierwszych chirurgów, którzy prowadzili statystyki (np. ostrych i przewlekłych infekcji i guzów), aby ocenić powodzenie swoich technik operacyjnych. Jedna z pierwszych ukazała się w roku 1878, gdy Billroth opublikował wyniki przeprowadzonej przez siebie operacji raka piersi. Później, w 1890, czyniąc istotny wkład w rozwój chirurgii brzucha, Billroth zrelacjonował 41 przeprowadzonych resekcji żołądka; 19 operacji zakończyło się sukcesem [47–61].

■ 1858 Ernst Leberecht Wagner (1829–1888), niemiecki patolog, opublikował traktat na temat patologii raka macicy. Wydał także, wspólnie z Johannem Paulem Uhle (1827–1861), podręcznik do patologii Handbuch der allegemeinen Pathologie, który doczekał się siedmiu wydań i tłumaczono go na wiele języków [62].

■ 1865 W roku 1912 Frederick Hoffman, pracownik Prudential Company, obliczył, że dla Metropolitan Life Insurance Company całkowity koszt śmierci na raka wynosi 717 tysięcy dolarów. Choroba ta dotykała 4,9% mężczyzn i 9,8% kobiet spośród posiadaczy polis ubezpieczeniowych. W roku 1915 opublikował książkę The Mortality from Cancer Throughout the World [212]. (Autor niniejszego artykułu znalazł jej egzemplarz w biurze Marii Curie w Instytucie Radowym w Paryżu, podpisany przez Hoffmanna, z dedykacją: „Z wyrazami najszczerszego szacunku od autora dla Madame Curie za wybitne osiągnięcia dla nauki i ludzkości”). W opracowaniu statystycznym Hoffmana znalazły się liczne wykresy, które ilustrowały następujące statystyki: 1) Międzynarodowe dane statystyczne o umieralności na raka w latach 1908–1912 w stutysięcznej populacji z 24 krajów i 24 miast. 2) Umieralność na raka w stutysięcznej populacji wg organów i części ciała w latach 1908–1912. Raki żołądka i wątroby. Raki kobiecych narządów płciowych. Raki otrzewnej, jelit i odbytnicy. Rak piersi u kobiet. [Warto zwrócić uwagę na fakt, że zestawienie nie obejmuje raka płuca. Przyczyną może być fakt, że w pierwszych latach XX w. wiele przypadków było niewłaściwie rozpoznawanych jako gruźlica lub przewlekłe zapalenie oskrzeli]. 3) Umieralność na raka w Anglii i Walii. Ogólna liczba zgonów na raka (1900–1914). Organy i części ciała (1908–1912). Płeć (1908–1912). Podział na środowisko miejskie i wiejskie (1911–1912). Wiek i płeć (1901–1910). Praca Hoffmanna jest jednym z najwcześniejszych wyczerpujących, na szeroką skalę podjętych opracowań statystycznych na temat raka [63, 64].

■ 1865 Heinrich Lissauer (1832–1908) zreferował wykorzystanie pierwszego środka chemioterapeutycznego na raka: arsenianu potasu w leczeniu białaczki [65]. Następny krok milowy miał miejsce już w XX wieku. Był w tym pewien paradoks, ale ponieważ okazało się, że gaz musztardowy używany jako broń chemiczna podczas I wojny światowej w latach 1914–1918 hamuje procesy krwiotwórcze [66], wysunięto przepuszczenie, że jako środek niszczący tworzące się białe krwinki może mieć zbliżone działanie również na komórki rakowe. To z kolei doprowadziło do badań nad związkami iperytów azotowych: Alfred Gilman (1908–1984) opisał pierwsze próby kliniczne iperytów azotowych podjęte przez Uniwersytet w Yale [67]. Jednak dopiero znacznie później, od 1931 roku można mówić o nowoczesnej chemioterapii zainicjowanej dzięki użyciu iperytu siarkowego [68]: najpierw podanego lokalnie, a następnie przez wstrzyknięcie do wnętrza guza, jako że uznano go za zbyt toksyczny do podania ogólnego. Kolejnym krokiem było testowanie iperytów, najpierw na myszach, a następnie w latach 40., na pacjentach cierpiących na chłoniaki (lecz nie na chorobę Hodgkina). Autorzy tych badań przewidywali wyniki autopsji: hipoplazji limfatycznej i mielosupresji u żołnierzy z okresu I wojny światowej, narażonych na działanie gazu musztardowego [69, 70]. W piśmiennictwie można znaleźć również prace na temat innych badań podjętych w latach 40., m.in. Sydneya Farbera (1903–1973) [71–75]. Znaczące badania podjęli też w roku 1948 George Hitchings (1905–1998) oraz Gertrude Elion (1918–1999), gdy zsyntetyzowali 6-merkaptopurynę {6-MP} do leczenia ostrej białaczki limfoblastycznej u dzieci.

■ 1865 Carl Thiersch (1822–1895) był niemieckim chirurgiem, który przedstawił dowód na nabłonkowe pochodzenie nowotworu. Znalazł się tym samym w opozycji do Rudolfa Virchowa, który twierdził, że nowotwory złośliwe mają swoje źródło w tkance łącznej. Thierschowi przypisuje się zmodyfikowanie metody sterylizacji antyseptycznej Josepha Listera przez zastąpienie kwasu salicylowego kwasem fenolowym [76].

■ 1865 Morell Mackenzie (1837–1892) był jednym z pionierów laryngologii w Wielkiej Brytanii i autorem wielu książek, poczynając od roku 1865. W maju 1887 leczył niemieckiego następcę tronu, znanego później jako cesarz Fryderyk III Hohenzollern, cierpiącego na — jak się ostatecznie okazało — śmiertelnego raka krtani. Między chirurgami z Niemiec, wśród których był też Rudolf Virchow, a Morellem Mackenziem w Anglii miał miejsce ostry spór, który rozpoczął się od kwestii, czy wstępna diagnoza powinna stwierdzić łagodną, czy złośliwą postać choroby — w jego następstwie było już za późno na laryngektomię. W latach 80. XIX wieku koncepcja raka przedinwazyjnego (carcinoma in situ) nie była uznawana przez patologów. Tak długo, jak guz nie zajmował otaczających tkanek, nie uznawano go za postać złośliwą — to opóźniło decyzję o leczeniu cesarza. Mackenzie był też w 1887 roku jednym z założycieli Journal of Laryngology & Rhinology [77–88].

■ 1866 Gregor Johann Mendel (1822–1884), naukowiec i zakonnik z Czeskiego Śląska, opat zakonu Augustianów w Brnie na Morawach, prekursor nowoczesnej genetyki. Prowadził badania nad krzyżowaniem roślin, przede wszystkim grochu zwyczajnego, aby udowodnić pewne prawidłowości dziedziczenia. Według teorii dziedziczenia Mendla ilość różnych (jeśli chodzi o kształt i kolor) klas groszku powinna zachowywać proporcję 9:3:3:1, aby w wyniku doświadczenia otrzymać 556 roślin. Dokładnie chodziło o 315 okrągłych i żółtych, 108 okrągłych i zielonych; 101 marszczonych i żółtych oraz 32 marszczone i zielone. Test zgodności chi2 dał doskonały wynik zgodności obserwacji i teorii (zbyt dobry!), gdzie wartość P wynosiła od 0,90 do 0,95 (Mould RF. Introductory Medical Statistics, 3rd ed., Bristol: Institute of Physics, 1998, s. 108–109). Słynny statystyk Ronald Fisher (1890–1962) stwierdził, że takie wyniki doświadczenia były na tyle bliskie oczekiwaniom na podstawie teorii, że ich uzyskanie musiało graniczyć z cudem. Jednak później doświadczenia te zostały powtórzone [89–95]. Początkowo znaczenie sformułowanych przez Mendla praw nie zostało docenione.

■ 1866 James Marion Sims (1813–1883) był amerykańskim chirurgiem, którego niekiedy nazywa się „ojcem ginekologii”, jednak z jego postacią łączą się liczne kontrowersje. Pod koniec lat 40. XIX wieku Sims opracował chirurgiczną metodę leczenia przetoki pęcherzowo-pochwowej i opublikował jej opis w roku 1852. Choroba ta najczęściej dotykała kobiety wykonujące bardzo ciężkie prace fizyczne. W połowie XIX wieku nie znano na nią żadnego skutecznego leczenia, a osoby cierpiące były skazane na wykluczenie ze społeczeństwa. Pierwsze doświadczenia, bez żadnego znieczulenia, Sims przeprowadzał na niewolnicach, a dopiero gdy metoda okazała się skuteczna, podjął się leczenia białej kobiety — tym razem już ze znieczuleniem. W roku 1866 opublikował traktat Clinical Notes on Uterine Surgery. To właśnie dzięki tej pracy uznano ginekologię za odrębną specjalność. W roku 1855 Sims założył pierwszy szpital dla kobiet w USA [96–101].

■ 1867 Joseph Lister (1827–1912) był chirurgiem pracującym w Glasgow Royal Infirmary. W roku 1869 przeniósł się do Edynburga, a następnie podjął pracę w King’s College Hospital w Londynie). Podczas pracy w Glasgow udowodnił skuteczność antyseptyki, i tym samym rozpoczął epokę nowoczesnej chirurgii. Z powodzeniem używał rozpylanego kwasu karbolowego (fenolu) do sterylizacji narzędzi chirurgicznych i czyszczenia ran. Wcześniej uważano, że przyczyną infekcji ran było uszkodzenie chemiczne w wyniku ekspozycji na „złe powietrze” (miazmaty). Nie wymagano wówczas, aby chirurdzy myli ręce przed przystąpieniem do operacji, a używane przez nich fartuchy były nierzadko sztywne od zakrzepłej krwi poprzednich pacjentów operowanych na sali, lub — co gorsza — po sekcjach zwłok [102–106].

■ 1867 Charles Hewitt Moore (1821–1870) był angielskim chirurgiem i pionierem nowoczesnych metod operacyjnych. Opisał wpływ wyników niewystarczająco radykalnych operacji onkologicznych na rozwój wiedzy na temat raka. Jako jeden z pierwszych nalegał na stosowanie całkowitej mastektomii w leczeniu raka piersi. Publikował też na temat raka kolczystokomórkowego skóry [107].

■ 1867 Julius Friedrich Cohnheim (1839–1884), niemiecki patolog pracujący w latach 1864–1868 jako asystent w Instytucie Patologii na Uniwersytecie w Berlinie pod kierunkiem Rudolfa Virchowa. W roku 1867 Cohnheim opublikował esej, w którym dowodził, że migracja leukocytów jest przyczyną ropienia. Praca ta odbiła się szerokim echem i miała duże znaczenie w patologii. Cohnheim był też autorem embrionalnej teorii źródeł raka. Postawił tezę, że nowotwory powstają ze „szczątkowych komórek embrionalnych”, które przetrwały z wczesnych faz rozwoju organizmu [108–115].

■ 1868 Adolf Kussmaul (1822–1902), niemiecki lekarz i naukowiec. W roku 1868 przeprowadził pierwsze prymitywne wziernikowanie przełyku — ezofagoskopię. Do wziernikowania użyto sztywnej metalowej rury, a zabiegowi poddał się profesjonalny połykacz mieczy pracujący w cyrku. W ten sposób po raz pierwszy dokonano obserwacji przełyku u żywego pacjenta. Na marginesie, niemal w sto lat później Sir David Smithers (1908–1995) z Royal Marsden Hospital w Londynie raportował na Oak Ridge Conference, w jaki sposób można wykorzystać umiejętności połykacza mieczy, aby zbadać dawkę promieniowania otrzymaną w głębi przełyku dzięki metodzie leczenia rotacyjnego promieniami X [116, 117].

■ 1871 Ernst Christian Neumann (1834–1918) był niemieckim patologiem i hematologiem, który jako pierwszy zdiagnozował białaczkę i niedokrwistość złośliwą jako choroby szpiku kostnego. Neumann był autorem terminu myelogeneous leukaemia, który obecnie funkcjonuje jako ostra białaczka szpikowa. W roku 1882 opisał prawo rozwoju dissemination concerning yellow and red bone marrow. Prawo to znane jest jako prawo Neumanna i mówi, że „Po urodzeniu wszystkie kości, zawierające szpik, zawierają szpik czerwony”. Neumann twierdził też, że wszystkie komórki hematopoezy mają wspólne komórki macierzyste [118–123].

Richard F. Mould MSc, PhD

4, Town End Meadow

Cartmel

Grange-over-Sands

Cumbria LA11 6QG

United Kingdom

e-mail: manorroadsouthport@yahoo.co.uk

Piśmiennictwo

1. von Frerichs FT. Untersuchungen über Galle in physiologischer und pathologischer Beziehung. (Studia nad żółcią w warunkach fizjologicznych i patologicznych) Hannover: Hahn’schen Hofbuchhabdlung, 1845.

2. von Frerichs FT. Die Bright’sche Nierenkrankheit und deren Behandlung. (Choroba nerek Brighta i jej leczenie). Braunschweig: Friedrich Vieweg und Sohn, 1851.

3. Wolf G. Friedrich Theodor von Frerichs (1819–1885) and Bright’s disease. Am J Nephrol 2002; 22: 596–602.

4. Warren JC. Surgical Observations on Tumours with Cases and Observations. Boston: Crocker & Brewster, 1837.

5. Bigelow HJ. Insensibility during surgical operations produced by inhalation. Boston Medical & Surgical J 18 November 1846; 35: 309–327.

6. Warren JC. Etherization, with Surgical Remarks. Boston: William D Tickner, 1848.

7. Morton WJ. The X-Ray or Photography of the Invisible and its Value in Surgery. London: Simpkin, Marshall, Hamilton, Kent & Co., September 1896.

8. Pasteur L. Mémoire sur la relation qui peut exister entre la forme cristalline et la composition chimique, et sur la cause de la polarisation rotatoire. Comptes rendus de l’Académie des sciences 1848 ; 26 : 535–538.

9. Campbell DM. The Pasteur Institute of Paris. Am J Veterinary Med 1915; 10: 29–31.

10. Geison GL. The Private Science of Louis Pasteur. Princeton: Princeton University Press, 1995.

11. Debré P, Forster E. Louis Pasteur. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1998.

12. Ullman A. Pasteur-Koch: distinctive ways of thinking about infectious diseases. Microbe (Am Soc Microbiology) 2007; 2: 383–387.

13. Flack HD. Louis Pasteur’s discovery of molecular chirality and spontaneous resolution in 1848, with a complete review of his crystallographic and chemical work. Acta Crystallographica Section A. 2009; 65: 371–389.

14. Bennett JH. Case of hypertrophy of the spleen and liver in which death took place from suppuration of the blood. Edinburgh Medical & Surgical J 1845; 64: 413–423.

15. Bennett JH. On Cancerous and Cancroid Growths. London: Simpkin Marshall, 1849.

16. Bennett JH. Clinical Lectures on the Principles and Practice of Medicine. III wyd. New York: William Wood, 1866.

17. Kyle RA. Multiple myeloma: how did it begin? Mayo Clin Proc 1994; 69: 680–683.

18. George GD, Sadovsky R. Multiple myeloma: recognition and management. Am Family Physician 1 kwietnia 1999.

19. Paget J. Lectures on Tumours: delivered in the Theatre of the Royal College of Surgeons of England. London: Wilson & Ogilvy, 1851.

20. Paget J. Lectures on Surgical Pathology: delivered in the Theatre of the Royal College of Surgeons of England. London: Wilson & Ogilvy, 1853.

21. Paget J. On disease of the mammary areola preceding cancer of the mammary gland. St. Bartholomew’s Hospital Reports 1874; 10: 86.

22. Paget J. On a form of chronic inflammation of bones (osteitis deformans). Trans Medico-Chirurgical Soc 1877; 60: 37: 63. (Choroba Pageta kości)

23. Paget S. Memoirs and Letters of Sir James Paget. London: Longman Green, 1901.

24. Schoenberg DG, Schoenberg BS. Eponym: Paget’s disease of the bone and breast. Southern Med J 1979; 72: 997–998.

25. Goldstein HB. Sir James Paget. Am J Dermopathology 1980; 2: 27–31.

26. Carswell H. Elephant Man had more than neurofibromatosis. JAMA 1982; 248: 1032–1033.

27. Bankl H. Beethoven’s krankheit: morbus Paget? Neue quellen, neue deutungen. Pathologe 1985 ; 6 : 46–50.

28. Paget’s disease of bones. Cancer Bull 1962; 14: 52.

29. Lebert H. Physiologie Pathologique. 2 tomy i atlas. Paris: Baillière, 1845.

30. Lebert H. Traité pratique des Maladies cancéreuses et des Affections curables confondues avec le Cancer. Paris: JB Baillière, 1851.

31. Lebert H. Traité d’Anatomie Pathologique Générale et Spéciale. 2 tomy. Paris: JB Baillière, 1857 & 1861.

32. Hajdu D. The first cellular pathologists. 2004; 34: 481–483.

33. Pickel H, Reich O, Winter R, Young RH. Hermann Lebert (1813–1878): a pioneer of diagnostic pathology. Virchows Archiv 2009; 455: 301–305.

34. Adams J. The Anatomy and Diseases of the Prostate Gland. London: Longman, Brown, Green, 1851.

35. Adams J. A clinical lecture on a case of disease of the prostate gland and bladder. The Lancet 1850; 56: 673–674.

36. Vesalius A. De Corporis Humani Fabrica.... Basle, 1543.

37. Hannover A. Das Epithelioma, eine eigenthümliche Geschwulst, die man im allgemeinen bisher als Krebs angesehen hat. Leipzig: Leopold Voss, 1852.

38. Beale LS. The Microscope and its Application to Clinical Medicine. London: Samuel Highley, I wydanie 1854, II wydanie 1858, IV i ostatnie wydanie 1878.

39. Beale LS. Disease Germs, their Nature and Origin. II wydanie, London: J&A Churchill, 1872. (W tej monografii Beale podważa teorię zarazków)

40. Osler W. Obituary of Lionel Smith Beale. The Lancet 1906; 1: 1004.

41. Foster WD. Lionel Smith Beale (1828–1906) and the beginning of clinical pathology. Med History 1958; 2: 269–73.

42. Mould RF, Aronowitz J, Van Tiggelen R, Litten FS. Early cancer journals 1853–1934. Nowotwory J Oncol 2007; 57: 195e–201e.

43. Velpeau AA. Traité des Maladies du Sein et de la Région Mammaire. Paris: Victor Masson, 1854.

44. Garcia M. Observations on the human voice. Proc Royal Society of London 1855; 7: 399.

45. Mackinlay MS. Garcia the Centenarian and his Times, being a memoir of Manuel Garcia’s Life and Labours for the Advancement of Music and Science. Edinburgh: Blackwood, 1908.

46. Robin CP. Mémoire sur l’epithélioma du rein. Gazette des hopiteaux 1855; 28: 186 i 194.

47. Billroth T. Über den Bau der Schleimpolypen. Berlin: Georg Reimer, 1855.

48. Billroth T. Ueber die Resection des Oseophagus. Arch Klin Chir 1871; 13: 65–69.

49. Gussenbauer C. Über die erste durch Th. Billroth am Menschen ausgeführte Kehlkopf-Exstirpation und die Anwendung eines künstlichen Kehlkopfes. Archiv für klinische Chirurgie 1874; 17: 343.

50. Gussenbauer C. Exstirpation eines Harnblasenmvoms nach vorausgehendem tiefen und hohen Blasenschnitt, Heiling. Archiv für klinische Chirurgie 1875; 18: 411.

51. Billroth T. Ein Beitrag zu den Operationen am Magen Gasteroraphie. Wiener medinische Wochenschrift 1877; 27: 915–915.

52. Billroth T. Offenes Schreiben an Herrn Dr L Wittelshöfer. Wiener medizinische Wochenschrift 1881; 31: 162–163.

53. Fischer G, (red.) Briefe von Theodor Billroth. Hannover & Leipzig: Hahnsche Buchandlung, 1895. (Listy opracowane przez ucznia Billrotha, Georga Fischera, które można uznać za autobiografię).

54. Hemmeter JC. Theodor Billroth, musical and surgical philosopher: a biography and review of his work on psycho-physiological aphorisms on music. Johns Hopkins Hosp Bull 1900; 11: 297–317.

55. Wiese ER. Theodore Billroth, scholar, musician, master surgeon. Ann Med Hist 1928; 10: 278–286.

56. Absolon KB, Absolon MJ, eds. Resection of the cancerous pylorus performed by Theodor Billroth (z 5 drzeworytami i 3 litografiami). Rev Surgery 1968; 25: 381–408.

57. Strohl EL. The unique friendship of Theodor Billroth and Johannes Brahms. Surg Gynecol Obstet 1970; 131: 757–761.

58. Weir NF. Theodor Billroth: the first laryngectomy for cancer. J Laryngol Otol 1973; 87: 1161–1169.

59. Absolon KB. First laryngectomy for cancer as performed by Theodor Billroth on 31 December 1873: a hundredth anniversary. Rev Surgery 1974; 31: 65–70.

60. Mann RJ. Theodor Billroth, 1829–1894. “Disturber” – “Blaster” – “First to Tell the Truth”. Mayo Clinic Proc 1974; 49: 132–135.

61. Wangensteen OH, Wangensteen SD. The Rise of Surgery from Empiric Craft to Scientific Discipline. Folkestone: Dawson, 1978.

62. Wagner EL. Der Gebärmutterkrebs. Eine Pathologisch-anatomische Monographie. Leipzig: BG Teubner, 1858.

63. Hoffman FL. The Mortality of Cancer Throughout the World. Newark: The Prudential Press, 1915.

64. Mould RF. Cancer Statistics. Bristol: Adam Hilger, 1983.

65. Lissauer H. Zwei falle von leucaemie. Berliner klinische Wochenschrift 1865; 2: 403–404.

66. Krumbhaar EB. Role of the blood and bone marrow in certain forms of gas poisoning. JAMA 1919; 72: 39–41.

67. Gilman A. The initial clinical trial of nitrogen mustard. Am J Surgery 1963; 105: 574–578.

68. Adair FE, Bagg HJ. Experimental and clinical studies on the treatment of cancer by dichlorethylsulphide (mustard gas). Ann Surgery 1931; 93: 190–199.

69. Goodman LS, Wintrobe MM, Dameshek W, Goodman MJ, Gilman A, McLennan MT. Nitrogen mustard therapy. JAMA 1946; 132: 126–132.

70. Goodman LS, Wintrobe MM, Dameshek W, Goodman MJ, Gilman A, McLennan MT. {na temat epokowego artykułu z 21 września 1946 roku} Nitrogen mustard therapy. Use of methyl-bis (beta-chloroethyl) amine hydrochloride and tris (beta-chloroethyl) amine hydrochloride for Hodgkin’s disease, lymphosarcoma, leukaemia and certain allied and miscellaneous doisoprders. JAMA 1984; 251: 2255–2261.

71. Stock CC. Experimental cancer chemotherapy. Advances Cancer Research 1954; 2: 426–492. (Te badania prowadzono w latach 1942–1945 w warunkach ścisłej tajemnicy wojskowej).

72. Farber S, Diamond L, Mercer R, Sylvester R, Wolff J. Temporary remissions in acute leukemia in children produced by folic acid antagonist, 4-aminopterol-glutamic acid (aminopterin). New Eng J Med 1948; 238: 787–793.

73. Farber S. Some observations on the effect of folic acid antagonists on acute leukemia andother forms of incurable cancer. Blood 1949; 4: 160–167.

74. Farber S. Chemotherapy in the treatment of leukemia and Wilms’ tumor. JAMA 1966; 198:826–836.

75. Brockmann H, Bauer K. Rhodomycin, a red antibiotic from actinomycetes. Naturwissenschaften 1950; 37: 492–493.

76. Thiersch C. Der Epithelialkrebs namentlich der Haut. Eine anatomisch-klinische Untersuchung. Leipzig: Wilhelm Engelmann, 1865.

77. Mackenzie M. The Use of the Laryngoscope in Diseases of the Throat. Philadelphia: Lindsay & Blakiston, 1865.

78. Mackenzie M. Hoarseness, Loss of Voice, and Stridulous Breathing in Relation to Nervo-Muscular Affectations of the Larynx. London: Churchill, 1868.

79. Mackenzie M. Essays on Growths in the Larynx. Philadelphia: Lindsay & Blakiston, 1871.

80. Mackenzie M. Diseases of the Pharynx, Larynx and Trachea. New York: W Wood, 1880.

81. Haweis HR. Sir Morrell Mackenzie, physician and operator: a memoir compiled and edited from private papers and personal reminiscences. London: WH Allen, 1893.

82. Stevenson RS. Morrell Mackenzie, the story of a Victorian tragedy. London: W Heinemann, 1946.

83. Gejrot T. Morell Mackenzie och Frederik III. Lakartidningen. 1966; 63: 2737–2742.

84. McInnis WD, Egan W, Aust JB. The management of carcinoma of the larynx in a prominent patient, or did Morell Mackenzie really cause World War I. Am J Surgery 1976; 132: 515–522.

85. Kolisch PdeR. Errors of the great. JAMA 1983; 250: 2926.

86. Clark WD, Quinn FB. Erroneous reporting errors. JAMA 1984; 252: 207–208.

87. Lin JI. Virchow’s pathological reports on Frederick III’s cancer. New Eng J Med 1984; 311: 1261–124.

88. Minnigerode B. The disease of Emperor Frederick III. Laryngoscope 1986; 96: 200–203.

89. Mendel GJ. Versuche über Pfanzenhybriden Verhandlungen des naturforschenden. Vereins in Brün. 1865; 4: 3–47. (tłumaczenie angielskie Druery CT i wsp.).

90. Druery CT, Bateson W. Experiments in plant hybridisation. J Roy Horticultural Soc 1901; 26: 1–32.

91. Fisher RA. Has Mendel’s work been rediscovered? Annals of Science 1936; 1: 115–137. (Omawia możliwość fałszerstwa w pracach Mendela)

92. Vitezslav O. Gregor Mendel: the First Geneticist. Oxford: Oxford University Press, 1996.

93. Henig RM. The Monk in the Garden: the Lost and Found Genius of Gregor Mendel, the Father of Genetics. Boston: Houghton Mifflin, 2000.

94. Novitski CE. On Fisher’s criticism of Mendel’s results with the garden pea. Genetics 2004; 166: 1133–1136.

95. Hartl DL, Fairbanks DJ. Mud sticks: on the alleged falsification of Mendel’s data. Genetics 2007; 175: 975–979.

96. James Marion Sims, father of modern gynecology. J Med Assoc Alabama 1940; 9: 333–336.

97. Moir C. J. Marion Sims and the vesico-vaginal fistula. Br Med J 1940; 2: 773–778.

98. Seale H. Marion Sims and other 19th century pioneers: the dawn of scientific medicine and surgery. J Med Assoc Alabama 1945; 15: 128–34, 152–9, 185–192.

99. Baer JL. The life of James Marion Sims. Am J Obstet Gynecol 1950; 60: 949–966.

100. Martin H, Ehrlich H, Butler F. J. Marion Sims: pioneer cancer protagonist. Cancer 1950; 3: 189–204.

101. Carmichael E. J. Marion Sims: inventor, physician, surgeon. J Int College of Surgeons 1960; 33: 757–762.

102. Lister J. On a new method of treating compound fracture, abscess etc., with observation on the conditions of suppuration. Five papers in The Lancet from 16 March 1867; 89: 326–329; to 27 July 1867; 90: 95–96.

103. Lister J. On the antiseptic principle in the practice of surgery. Br Med J 21 September 1867; 351: 245–260.

104. Lister J. On the effects of the antiseptic system of treatment upon the salubrity of a surgical hospital. The Lancet 1870; 1: 4–6, 40–42.

105. Goldman M. Lister Ward. Bristol: Adam Hilger, 1987.

106. Fox N. Scientific theory choice and social structure: the case of Lister’s antisepsis, humoral theory and asepsis. History of Science 1988; 26: 367–397.

107. Moore CH. On the influence of inadequate operations on the theory of cancer. Medico-Chirurgical Transactions 1867; 50: 245.

108. Cohnheim J. Ueber Entzündung und Eiterung. Virchow’s Archiv für Pathologische Anatomie und für Klinische Medizin 1867; 41: 1–79.

109. Cohnheim J. Investigations of the Embolic Process. Berlin: A Hirschwald, 1872.

110. Cohnheim J. Vorlesungen über allgemeine Pathologie. Ein Handbuch für Aerzte und Studirende. Berlin: August Hirschwald, 1877.

111. Editorial. Julius Cohnheim (1839–1884) experimental pathologist. JAMA 1968; 206: 1561–1562.

112. Maulitz RC. Rudolf Virchow, Julius Cohnheim and the programme of pathology. Bull History of Medicine 1978; 52: 162–182.

113. Papers from a Festschrift. Julius Cohnheim (20 July 1839–15 August 1884) and his work. Zentralblatt für allgemeine Pathologie und pathologische Anatomie 1985; 130: 281–347.

114. Grundmann E. Die Vorstellungen von Julius Cohnheim zur Geschwülstentstehung und Metastasierung im Blickwinkel Neuer Forschungsergebnisse. (Teoria Juliusa Cohnheima na temat powstawania nowotworów i przerzutów nowotworowych w świetle najnowszych badań) Zentralblatt für allgemeine Pathologie und pathologische Anatomie 1985; 130: 323–331.

115. Wohlgemuth B, Borte G. The 150th birthday of Julius Cohnheim. Zeitschrift für ärztliche Fortbildung 1989; 83: 743–745.

116. Watson WL, Goodner JT. Carcinoma of the oesophagus. J Int College Surgeons 1957; 28: 715–723.

117. USAEC. Roentgens, Rads and Riddles. Symposium on Supervoltage Radiation Therapy at Oak Ridge 1956. Washington DC: US Atomic Energy Commission 1959.

118. Neumann E. Ein Fall von Leukämie mit Erkrankung des Knochenmarks Anhang: Salkowski: Chemische Untersuchungen des leukämischen Markes. Archiv der Heilkunde (Wagner’s Archiv) 1871; 11: 1–15.

119. Neumann E. Hämatologische Studien. I. Über die Blutbildung bei Froschen. Archiv für Pathologische Anatomie und Physiologie und für Klinische Medicin 1896; 143: 225–277.

120. Neumann E. Hämatologische Studien. II. Die Variabilität der Leukozyten etc. Archiv für Pathologische Anatomie und Physiologie und für Klinische Medicin 1903; 207: 41–78.

121. Neumann E. Hämatologische Studien. III. Leukozyten und Leukämie. Archiv für Pathologische Anatomie und Physiologie und für Klinische Medicin 1912; 207: 379–412.

122. Wintrobe M. Hematology, the Blossoming of a Science: a Story of Inspiration and Effort. Philadelphia: Lea & Febiger, 1985.

123. Zech NH, Shkumatov A, Koestenbauer S. The magic behind stem cells. J Assisted Reproduction & Genetics 2007; 24: 208–214.

W dniu 4 października 2014 r. odbędzie się w Warszawie
Konferencja Naukowo-Szkoleniowa
„Czerniak i inne nowotwory skóry — postępy w diagnostyce i leczeniu”

Organizatorzy:

Polskie Towarzystwo Chirurgii Onkologicznej

Akademia Czerniaka — Sekcja PTChO działająca pod patronatem Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej i Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego

Centrum Onkologii — Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie

Przewodniczący Komitetu Naukowego i Organizacyjnego:

prof. dr hab. med. Piotr Rutkowski

Miejsce obrad:

Radisson Blu Sobieski Warsaw
Plac Zawiszy 1, 02–025 Warszawa

Informacje i zgłoszenia:
http://www.dermatoonkologia2014.skolamed.pl/

1 Cartmel, Grange-over-Sands, Cumbria, United Kingdom