KARTKI Z HISTORII

Janusz Ostrowski1, 2, Bolesław Rutkowski2, 3

1Zakład Historii Medycyny, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie 

2Sekcja Historyczna Polskiego Towarzystwa Nefrologicznego 

3Katedra i Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych, Gdański Uniwersytet Medyczny

Poczet Członków Honorowych Polskiego Towarzystwa Nefrologicznego. Część XIX — Profesor Edmund Nartowicz

Honorary Members of the Polish Society of Nephrology. Part XIX — Professor Edmund Nartowicz

Key words: Polish Society of Nephrology, honorary members, history of nephrology

W XIX części serii „Członkowie Honorowi Polskiego Towarzystwa Nefrologicznego” autorzy przedstawiają postać Profesora Edmunda Nartowicza, wybitnego polskiego internisty, kardiologa i nefrologa, byłego Kierownika Katedry i Kliniki Kardiologii i Chorób Wewnętrznych Akademii Medycznej w Bydgoszczy, nauczyciela i wychowawcę licznego grona bydgoskich internistów, kardiologów i nefrologów byłego województwa bydgoskiego, a później kujawsko-pomorskiego. Jak wiadomo wszystkim czytelnikom „Forum Nefrologicznego”, pierwszym bohaterem naszych publikacji był Profesor Tadeusz Orłowski, a w poprzednim numerze zaprezentowano postać wybitnego austriackiego nefrologa, twórcy nowego typu dializatora do hemodializy i organizatora Naddunajskich Sympozjów Nefrologicznych, Profesora Bruno Watschingera. W uzupełnieniu tamtej pracy warto wspomnieć, że w momencie publikacji artykułu poświęconego temu światowej sławie nefrologowi, 28 czerwca 2017 roku Profesor Bruno Watschinger, dwa tygodnie po swoich 97. urodzinach, zmarł w swoim domu w Linz [1, 2].

Profesor Edmund Nartowicz urodził się 20 kwietnia 1928 roku w Białohrudzie w województwie nowogródzkim (w latach 1921–1945 należącego do Polski, obecnie na terenie Białorusi), w rodzinie Władysława i Zuzanny zd. Jakubowskiej Nartowiczów. W okresie okupacji sowieckiej, w latach 1939–1941, uczęszczał do szkoły w Lidzie, a w czasie okupacji niemieckiej, w latach 1941–1944, uczył się na tajnych kompletach, pracując jednocześnie w gospodarstwie rolnym. Po II wojnie światowej wyjechał na Wybrzeże i 16 czerwca 1947 roku uzyskał świadectwo dojrzałości w Prywatnym Liceum Męskim oo. Jezuitów w Gdyni Orłowie. W tym trudnym czasie utrzymywał się z pracy w porcie morskim. Jesienią 1947 roku rozpoczął studia medyczne na Wydziale Lekarskim gdańskiej Akademii Medycznej. Dyplom lekarza uzyskał w 1952 roku. Pierwszą pracę po studiach rozpoczął w Zakładzie Farmakologii AM w Gdańsku (ryc. 1).

Rycina 1. Profesor Edmund Nartowicz (ze zbiorów Janusza Ostrowskiego)

W 1953 roku przeniósł się do Bydgoszczy, gdzie pracował jako asystent na II Oddziale Chorób Wewnętrznych Szpitala Wojewódzkiego. W 1959 roku został ordynatorem III Oddziału Chorób Wewnętrznych tego szpitala i kierował nim do roku 1975. W tym czasie zorganizował pierwszy w regionie intensywny nadzór kardiologiczny i pracownię wszczepiania kardiostymulatorów. W 1972 roku utworzył pierwszą w regionie stację dializ, wówczas jedną z największych w kraju, i dynamicznie rozwijał leczenie nerkozastępcze w postaci hemodializy, a później dializy otrzewnowej. W 1975 roku, po utworzeniu w Bydgoszczy filii gdańskiej Akademii Medycznej, został Kierownikiem II Kliniki Chorób Wewnętrznych, a z chwilą utworzenia w 1984 roku Akademii Medycznej w Bydgoszczy, do której powstania w dużym stopniu się przyczynił, został Kierownikiem Katedry i Kliniki Kardiologii i Chorób Wewnętrznych, w skład której wchodziła także Stacja Dializ. Tutaj w latach 80. XX wieku rozwinął diagnostykę nieinwazyjną w kardiologii, a w 1996 roku, po wielu latach starań, doprowadził do utworzenia Pracowni Kardiologii Inwazyjnej. Na stanowisku kierownika tej placówki pozostał do czasu przejścia na emeryturę w 2000 roku (ryc. 2) [3, 4].

Rycina 2. Profesor Edmund Nartowicz (w środku) wśród najbliższych współpracowników, bydgoskich nefrologów. Bydgoszcz 1993 (ze zbiorów Janusza Ostrowskiego)

Tytuł doktora nauk medycznych uzyskał w 1966 roku w Akademii Medycznej w Gdańsku za pracę pod tytułem „Nadciśnienie tętnicze krwi w skrobiawicy nerek” pod kierunkiem prof. Jakuba Pensona, a stopień naukowy doktora habilitowanego otrzymał w 1977 roku, także w Gdańsku, na podstawie pracy „Zawartość Na, K, Mg i H2O w erytrocytach i mięśniach chorych z przewlekłą kwasicą oddechową” pod opieką ucznia prof. Pensona, prof. Andrzeja Manitiusa. W 1990 roku został profesorem nadzwyczajnym, a w roku 1996 profesorem zwyczajnym. Pod jego kierunkiem 56 lekarzy uzyskało specjalizację II stopnia w zakresie chorób wewnętrznych, wypromował także 14 doktorów nauk medycznych. Był autorem i współautorem 225 publikacji naukowych w polskich i zagranicznych czasopismach medycznych oraz 400 doniesień zjazdowych. Przez wiele lat pełnił także funkcję konsultanta wojewódzkiego i regionalnego w dziedzinie chorób wewnętrznych, kardiologii i nefrologii.

Profesor Barbara Krupa-Wojciechowska tak scharakteryzowała Profesora Nartowicza w swojej pracy dotyczącej prof. Jakuba Pensona i jego szkoły: „…Profesor Nartowicz, rasowy klinicysta, wprowadził w klinice przez siebie kierowanej nowoczesną nefrologię i kardiologię…”. W innej publikacji, dotyczącej jubileuszu 10-lecia Kliniki Nefrologii w Bydgoszczy, Profesor został określony jako „… człowiek oryginalny, nawet kontrowersyjny, ale bardzo skuteczny, rasowy klinicysta…” [5, 6].

Profesor Edmund Nartowicz był członkiem wielu towarzystw naukowych. Towarzystwo Internistów Polskich (TIP) wyróżniło go tytułem członka honorowego. Przez wiele kadencji był Przewodniczącym Oddziału Bydgosko-Toruńskiego TIP. W Polskim Towarzystwie Kardiologicznym (PTK) w latach 1980–1992 był członkiem Zarządu Głównego, a także założycielem i przewodniczącym Oddziału Bydgoskiego PTK. Tytuł członka honorowego Polskiego Towarzystwa Nefrologicznego (PTN) został przyznany Profesorowi Edmundowi Nartowiczowi podczas Walnego Zgromadzenia Członków PTN odbywającego się w czasie XIX Konferencji Naukowo-Szkoleniowej PTN w Rzeszowie w dniu 3 czer-wca 2011 roku. Dla przypomnienia warto wspomnieć, że w Rzeszowie ten zaszczytny tytuł otrzymali także inni wybitni nefrolodzy zagraniczni, prof. Jürgen Floege z Niemiec i Peter Stenvinkel ze Szwecji. Z innych polskich towarzystw naukowych, do których należał Profesor, należy wymienić Polskie Towarzystwo Udaru Mózgu, Polskie Towarzystwo Lekarskie, Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego i Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, spośród zagranicznych zaś Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne, Europejskie Towarzystwo Nefrologiczne — Europejskie Towarzystwo Dializy i Transplantacji (ERA-EDTA) oraz Stowarzyszenie Lekarzy w Nowym Jorku, którego był także członkiem honorowym. Zasiadał w Komitetach Redakcyjnych wielu czasopism, między innymi „Nefrologii i Dializoterapii Polskiej”, „Polskiego Archiwum Medycyny Wewnętrznej” czy „Nefrologii i Nadciśnienia Tętniczego”. Był członkiem Komisji Nefrologicznej Komitetu Patofizjologii Klinicznej Wydziału VI Nauk Medycznych Polskiej Akademii Nauk. Brał aktywny udział w niezliczonej ilości konferencji naukowych wymienionych towarzystw (ryc. 3–6) [7].

Rycina 3. Profesor Edmund Nartowicz w czasie dyskusji podczas XVI Włocławskiej Konferencji Nefrologicznej w 2008 roku (fot. Janusz Ostrowski)

Rycina 4. Profesor Edmund Nartowicz wśród wykładowców i uczestników XVI Włocławskiej Konferencji Nefrologicznej w 2008 roku (ze zbiorów Janusza Ostrowskiego)

Rycina 5. Profesor Edmund Nartowicz (w środku) jako współprowadzący sesję podczas konferencji z okazji 50-lecia dializoterapii w Krakowie w 2012 roku (fot. Janusz Ostrowski)

Rycina 6. Kopia dyplomu Członka Honorowego Towarzystwa Internistów Polskich (ze zbiorów Janusza Ostrowskiego)

Za swoje wybitne osiągnięcia na polu naukowym i dydaktycznym Profesor Nartowicz został wyróżniony licznymi nagrodami oraz odznaczeniami. Wśród nich należy wymienić: Srebrny i Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Oficerski i Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Medale Komitetu Edukacji Narodowej, Bene Meritus i Gloria Medicinae Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, Medal TIP, medal Prezydenta Miasta Bydgoszczy i wiele innych. Nazwisko Profesora zostało także umieszczone w Złotej Księdze Nauki Polskiej 2000.

Profesor był żonaty z doktor Alicją Stefańską-Nartowicz, byłą ordynator Oddziału Niemowlęcego Wojewódzkiego Szpitala Dziecięcego w Bydgoszczy. Miał dwoje dzieci, córkę Małgorzatę Nartowicz-Słoniewską, kardiologa, i syna Łukasza.

Profesor Edmund Nartowicz zmarł 11 listopada 2015 roku w Bydgoszczy. W dniu 14 listopada został pochowany w grobie rodzinnym na Cmentarzu Nowofarnym przy ulicy Artyleryjskiej w Bydgoszczy [8, 9].

Profesor Nartowicz był wybitnym polskim lekarzem, klinicystą, naukowcem i nauczycielem akademickim. Znakomicie łączył w swojej pracy internistycznej dwie inne dziedziny medycyny: nefrologię i kardiologię, będąc jednym z pionierów kardionefrologii w kraju. Cieszył się wielkim poważaniem licznego grona swoich wychowanków, kolegów i pacjentów. Wniósł wielki wkład w rozwój interny, kardiologii i nefrologii w regionie i w Polsce.

Piśmiennictwo

1. 1. Ostrowski J., Rutkowski B. Poczet Członków Honorowych Polskiego Towarzystwa Nefrologicznego. Część I — Prof. dr hab. med. Tadeusz Orłowski. Forum Nefrol. 2013; 1: 71–75.
2. 2. Ostrowski J., Rutkowski B. Poczet Członków Honorowych Polskiego Towarzystwa Nefrologicznego. Część XVIII — Profesor Bruno Watschinger. Forum Nefrol. 2017; 2: 159–163.
3. 3. Nartowicz E. Początki bydgoskiej nefrologii i dializoterapii. Materiał niepublikowany. Bydgoszcz 2008.
4. 4. Twórca kliniki. Puls Medycyny 2006; 17: 23.
5. 5. Krupa-Wojciechowska B. Jakub Penson i jego szkoła. Ann. Acad. Med. Gedan. 2007; 37: 159–166.
6. 6. Krupa-Wojciechowska B. Jubileusz 10-lecia w Bydgoszczy. Gazeta AMG 2008; 11: 18–19.
7. 7. Ostrowski J., Rutkowski B. Sprawozdanie z XIX Konferencji Naukowo-Szkoleniowej Polskiego Towarzystwa Nefrologicznego. Rzeszów, 2–4 czerwca 2011 r. Nefrol. Dial. Pol. 2012; 1: 45–49.
8. 8. Dziekanat Wydziału Lekarskiego; http://www.cm.umk.pl/wydziały/wydzial-lekarski/aktualnosci [dostęp: 13.07.2017].
9. 9. Edmund Nartowicz; http://pl.wikipedia.org/wiki/Edmund_Nartowicz [dostęp 13.07.2017].

Adres do korespondencji:

dr hab. Janusz Ostrowski

Zakład Historii Medycyny

Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego

ul. Kleczewska 61/63 01–826 Warszawa

tel.: 54 412 96 00, faks: 54 412 96 10

e-mail: janusz.ostrowski@cmkp.edu.pl