WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE

Agata Matej-Butrym1, Marek Butrym2, Andrzej Jaroszyński1

1Katedra i Zakład Medycyny Rodzinnej, Uniwersytet Medyczny, Lublin

2Katedra Socjologii, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn

Samoocena przestrzegania zaleceń medycznych a kontrola ciśnienia tętniczego u chorych na cukrzycę typu 2

Self-evaluation of adherence to medical recommendations and blood pressure control in patients with type 2 diabetes

WSTĘP

Cukrzyca typu 2 jest schorzeniem przewlekłym, wymagającym stałego przestrzegania reżimu terapeutycznego, uwzględniającego zmianę nawyków żywieniowych, regularne podejmowanie wysiłku fizycznego oraz systematyczne przyjmowanie leków. Celem takiego kompleksowego leczenia jest utrzymanie u osoby chorej na cukrzycę optymalnego wyrównania metabolicznego w zakresie nie tylko gospodarki węglowodanowej i lipidowej, ale również ciśnienia tętniczego krwi [1]. W wielu próbach klinicznych wykazano, że obniżanie ciśnienia tętniczego u osób z cukrzycą wiąże się z istotną redukcją częstości występowania incydentów sercowo-naczyniowych [2].

CEL PRACY

Celem pracy była ocena zależności między samooceną stosowania się do zaleceń terapeutycznych a stopniem wyrównania metabolicznego w zakresie ciśnienia tętniczego krwi u pacjentów z cukrzycą typu 2.

MATERIAŁ I METODY

Badaniem objęto 136 chorych z cukrzycą typu 2 (71 kobiet i 65 mężczyzn w wieku 62 ± 8,86 lat), którzy zgłosili się na wizytę kontrolną w okresie kolejnych 6 miesięcy (od września 2007 roku do lutego 2008 roku) do Poradni Diabetologicznej w Katedrze i Zakładzie Medycyny Rodzinnej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.

U badanych przeprowadzono wywiad chorobowy dotyczący występowania i leczenia nadciśnienia tętniczego oraz badanie ankietowe uwzględniające samoocenę przestrzegania przez nich zaleceń odnoszących się do stosowania diety, wysiłku fizycznego oraz przyjmowania leków hipotensyjnych (przy użyciu wcześniej przygotowanego własnego kwestionariusza ankiety). Do określenia stopnia samooceny przestrzegania zaleceń wykorzystano skalę od 0 do 5, gdzie „0” oznacza — bardzo źle, a „5” oznacza — bardzo dobrze. Otrzymane wyniki zebrano w dwóch kategoriach, określając oceny 0–3 jako negatywne, a 4–5 jako pozytywne.

Pomiar ciśnienia tętniczego przeprowadzano trzykrotnie w odstępach co najmniej jednominutowych, przy użyciu sfigmomanometru rtęciowego, w pozycji siedzącej, z mankietem założonym na ramieniu na poziomie serca. Wyliczano średnią arytmetyczną z trzech pomiarów. Za wartości prawidłowe przyjęto: dla skurczowego ciśnienia tętniczego krwi (sRR) < 140 mm Hg, dla rozkurczowego ciśnienia tętniczego krwi (rRR) < 85 mm Hg, zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) z 2014 roku [1].

W celu określenia istotności statystycznej korelacji między zmiennymi zastosowano test Chi-kwadrat Pearsona, a za poziom istotności przyjęto wartości poniżej 0,05.

WYNIKI

W badanej grupie średnia wartość skurczowego ciśnienia tętniczego wynosiła 128 mm Hg ± 16,2, a rozkurczowego 77 mm Hg ± 10,5. Większość badanych (86,8%) miała rozpoznane nadciśnienie tętnicze, a przyjmowanie leków przeciwnadciśnieniowych dotyczyło 118 osób (86,7%).

Wyniki przeprowadzonego badania wykazały, że większość chorych na cukrzycę typu 2 (89,8%) pozytywnie ocenia siebie w systematycznym stosowaniu leków hipotensyjnych. Zdecydowanie mniejszy odsetek badanych wskazał pozytywną ocenę dotyczącą przestrzegania diety (44,8%) i aktywności ruchowej (51,5%).

Nie stwierdzono istotnych statystycznie zależności pomiędzy deklarowaną przez badanych oceną przestrzegania leczenia behawioralnego a średnimi wartościami rRR. Wykazano natomiast ujemną korelację pomiędzy średnimi wartościami sRR a stosowaniem się do zaleceń dietetycznych (p = 0,02). Tak więc u badanych z negatywną samooceną przestrzegania diety istotnie częściej stwierdzano prawidłowe wartości sRR, niż u badanych z pozytywną oceną (86,7% i 70,5%).

DYSKUSJA

Analiza przeprowadzonego badania potwierdza dane z literatury, że pacjenci zdecydowanie lepiej stosują się do zaleceń dotyczących leczenia farmakologicznego niż modyfikacji stylu życia [3]. Badani, którzy przyznali się do nieprzestrzegania diety, częściej uzyskiwali docelowe wartości sRR. Zgodnie z wytycznymi European Society of Hypertension i European Society of Cardiology (ESH/ESC) pacjenci z cukrzycą zaliczani są do grupy wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego, w której farmakoterapia hipotensyjna wdrażana jest równocześnie ze zmianami stylu życia [2]. Skuteczność leków hipotensyjnych nie zachęca chorych do zastosowania, czy też utrzymania przez dłuższy czas zaleconego leczenia behawioralnego. Z kolei długotrwałe leczenie farmakologiczne może mieć negatywne skutki i wymaga stałego nadzoru medycznego [4]. Natomiast modyfikacja stylu życia jest bezpieczna i skuteczna, dając długotrwałe efekty metaboliczne. Wykazano, że sama redukcja masy ciała o 1 kg obniża wartość ciśnienia tętniczego skurczowego i rozkurczowego o około 1 mm Hg [5]. Ograniczenie spożycia soli do około 5 g dziennie może obniżyć wartość sRR u osób bez nadciśnienia o 1–2 mm Hg, natomiast u chorych z nadciśnieniem tętniczym o około 4–5 mm Hg [2]. A zatem hipotensyjne leczenie niefarmakologiczne powinno obejmować dietę redukującą masę ciała, regularny wysiłek fizyczny oraz ograniczenie w diecie spożycia soli i alkoholu [6]. Taka kompleksowa terapia behawioralna może zapobiec lub opóźnić wystąpienie nadciśnienia tętniczego, a u chorych leczonych już z powodu nadciśnienia tętniczego umożliwia zmniejszenie liczby i dawek stosowanych leków hipotensyjnych [2].

WNIOSKI

Terapia behawioralna u chorych na cukrzycę typu 2 powinna przynosić znacznie większe efekty terapeutyczne niż wynika to z deklaracji pacjentów dotyczących przestrzegania diety i aktywności ruchowej. W związku z tym należy podjąć wszelkie działania wspierające chorych w realizacji zaleceń medycznych, między innymi poprzez zachęcanie ich nie tylko do regularnego uczestnictwa w programach edukacyjnych ukierunkowanych na modyfikację stylu życia, ale też do wprowadzenia w codzienne życie większej aktywności i zmiany diety, co w rezultacie prowadzić będzie do regulacji ciśnienia tętniczego.

Adres do korespondencji:

dr n. med. Agata Matej-Butrym

Katedra i Zakład Medycyny Rodzinnej UM

ul. Staszica 11, 20–081 Lublin

e-mail: amatej@wp.pl

PIŚMIENNICTWO

1. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę, 2014. Diabetologia Kliniczna 2014; 3 (Supl. A).

2. Wytyczne ESH/ESC dotyczące postępowania w nadciśnieniu tętniczym w 2013 roku. Grupa Robocza Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego (ESH) i Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) do spraw postępowania w nadciśnieniu tętniczym. Nadciśnienie tętnicze 2013; 17: 69–168.

3. Anderson R.M., Fitzgerald J.T., Oh M.S. The relationship of diabetes-related attitudes and patients’ self-reported adherence. Diabetes Educ 1993; 19: 287–292. [Za:] Delamater A.M. Improving patient adherence. Clinical Diabetes 2006; 24: 71–77.

4. Frisoli T.M., Schmieder R.E., Grodzicki T., Messerli F.H. Beyond salt: lifestyle modifications and blood pressure. Eur. Heart J. 2011; 32: 3081–3087.

5. Neter J.E., Stam B.E., Kok F.J., Grobbee D.E., Geleijnse J.M. Influence of weight reduction on blood pressure: a meta-analysis of randomized controlled trials. Hypertension 2003; 42: 878–884.

6. Dickinson H.O., Mason J.M., Nicolson D.J. i wsp. Lifestyle interventionsto reduce raised blood pressure: a systematic review of randomized controlled trials. J. Hypertens. 2006; 24: 215–233.