Miejscowe glikokortykosteroidy w leczeniu chorób skóry - zalecane standardy postępowania

Streszczenie

Chociaż miejscowe glikokortykosteroidy (GKS) zostały wprowadzone do lecznictwa dermatologicznego ponad 50 lat temu, nadal szeroko wykorzystuje się wywierany przez nie efekt przeciwzapalny, antyproliferacyjny oraz immunosupresyjny. Mechanizm działania GKS jest coraz lepiej poznany. Pobudzają one syntezę m.in. lipokortyny 1 i wazokortyny, hamują produkcję cytokin prozapalnych, proliferację limfocytów T, B i komórek Langerhansa, zmniejszają ekspresję cząsteczek adhezyjnych, zwiększają aktywność endonukleaz i obojętnej endopeptydazy oraz regulują funkcje eozynofilów. Glikokortykosteroidy są lekami z wyboru w wielu jednostkach chorobowych (dermatozach zapalnych, hiperproliferacyjnych i autoimmunologicznych). Efekt końcowy ich działania zależy od poprawnej diagnozy, współpracy z pacjentem, siły działania preparatu, podłoża, sposobu aplikacji (metoda konwencjonalna lub naprzemienna), a także od czynników genetycznych warunkujących indywidualną wrażliwość. Obecnie jest dostępnych kilkadziesiąt preparatów, które dzięki modyfikacjom cząsteczki leku i zastosowaniu nowych podłoży (o mniejszym potencjale działania drażniącego i alergizującego na przykład dzięki wyeliminowaniu białego wosku pszczelego) cechują się znacznie większą siłą działania i jednocześnie profilem bezpieczeństwa niż używany początkowo hydrokortyzon. Podejmując jednak leczenie preparatami GKS, należy zawsze brać pod uwagę możliwość wywołania działań niepożądanych. Spośród miejscowych najczęściej stwierdza się ścieńczenie skóry, rozstępy, zapalenie okołoustne i trądzik posteroidowy. Shibata i wsp. wykazali, że istotnym czynnikiem zaostrzającym/prowokującym powstawanie zmian trądzikowych może być, wywołane przez GKS, zwiększenie ekspresji genów dla receptorów Toll-like. Ogólnoustrojowe działania niepożądane, takie jak: hiperglikemia, zaćma, wzrost ciśnienia tętniczego, niewydolność nadnerczy czy hamowanie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, występują natomiast rzadko.
Ze względu na między innymi odmienną budowę skóry szczególnej rozwagi wymaga stosowanie miejscowych GKS u dzieci. Zalecane są u nich przede wszystkim GKS o słabej sile działania, głównie w formie recepturowej, z oszczędzeniem fałdów skórnych i twarzy. Odrębnym zagadnieniem jest obawa przed stosowaniem miejscowej glikokortykosteroidoterapii - "fobia steroidowa" oraz mała wiedza pacjentów dotycząca tych preparatów, prowadząca w konsekwencji do nieprzestrzegania zaleceń terapeutycznych. Stąd rekomendacje Dermatologicznej Grupy Roboczej, by ulotki miejscowych GKS zawierały jasne informacje o "jednostce opuszki palca" oraz zalecenia "nakładania wystarczającej ilości preparatu do pokrycia zmienionej chorobowo okolicy".